Целофизис

Целофизис
Халыкара фәнни исем	Coelophysis Эдвард Коп, 1889
Таксономик ранг	ыру
Югарырак таксон	целофизиды[d]
Башлану вакыты	216000 тысячелетие до н. э.
Целофизис Викиҗыентыкта

Целофизислар (лат.  Coelophysis - буш гәүдә) - зауришийлар тәртибендәге динозаврлар ыруы. Тероподларга карый^[1]. Триас периодында яшәгәннәр (210 миллион ел элек^[2]).

Целофизисларның ташланулары АКШның көньяк-көнбатышында һәм көнбатышында очраша^[2]. Шулай итеп, Алар Пангеянең көнбатышында яшәгәннәр.

Целофизис 1881 елда АКШда Дэвид Болдуин белән^[3] ачылган. Беренче фәнни язылуы 1889 елда Эдвард Дринкен Коуп белән төзелгән.^[4]. Coelophysis bauri исемен Коупның ярдәмчесеннән алган^[3].

1947 елда Нью-Мексикода ("Өрәкләр ранчосы"нда) Целофизисларның "абзый кабере" табылган иде. Анда төрле целофизисларның сөякләре (карт һәм яшь, бәләкәй һәм зур хайваннарның калгычлары) яткан. Шулай итеп целофизисларның төркемчә яшәве турында фикер катынайган иде^[2].

Целофизислар вак сөйрәлүчеләрне, бөҗәкләрне ашаган. Әмма калгычларында балаларының сөякләре еш табыла. Иң башта, динозаврларның йомырткасалуын белмичә, галимнәр аларны җимешләр дип санаган. Ләкин хәзер бу калгычларның башка табигате турында фикер бар: целофизислар канибаллар булганы турында. Мөгаен, бу балаларны ачлык чагында ашаганнар яки башка төрдәшләр ояларына җимереп ташлаганда үтергәннәр. Ләкин 2002 елда Боб Грэй белән яңа гипотеза кертелгән: "балалары" чын хәлдә вак хайваннар гына. 2006 елда бу фикер дәлилләнгән. Әмма сорау хәзер дә ачык булып кала^[1].

Озынлыгы 3 метрга җиткән, биеклеге 1,5 метрга тигез була алган. Аларның эре күзләре һәм озын муены иде^[2]. Целофизисларның күп вак, әмма бик үпкен тешләре булган^[5]. Целофизислар бик яхшы чабучылар иде. Массасы 30 килограмга тигез була алган^[6].

Целофизис тероподларга карый. Әмма шуннан классификациясе томанлы: кемдер аны Цератозаврлылар инфратәртипенә (Certatosauria инфратәртибе → Coelophysoidae асгаиләсе → Coelophysidae гаиләсе → Coelophysinae асгаиләсе → Coelophysis ыруы), кемдер Neo Therapoda төркеменә кертә^[1].

2. ↑ ^{1,0 1,1 1,2} Рус Википедиясе
3. ↑ ^{2,0 2,1 2,2 2,3} Динозавры. - М.: ООО "Издательство Астрель": ООО "Издательство АСТ", 2002. - 359 с.: ил.
4. ↑ ^{3,0 3,1} архив күчермәсе, archived from the original on 2011-09-27, retrieved 2011-11-25 
5. ↑ Динозавры. Полная энциклопедия / Пер. с англ. М. Авдониной. - М.: Изд-во Эксмо, 2003. - 256 с.
6. ↑ Тамара Грин. Что ели динозавры. - ЗАО "Издательство ЭКСМО-Пресс"
7. ↑ http://dinopedia.ru/dinosaur.php?id=51