Цинанхум

Цинанхум
Цинанхум
Халыкара фәнни исем	Cynanchum L., 1753[…]
Таксономик ранг	ыру
Югарырак таксон	Cynanchinae[d]
Җимеш төре	табакча[d]
Шушы чыганакларда тасвирлана	Мейер энциклопедик сүзлеге (1888-1889)[d] һәм Flora Reipublicae Popularis Sinicae, volume 63[d]
	Цинанхум Викиҗыентыкта

Цинанхум (лат.Cynanchum) - якынча 300 төрдән торучы, шул исәптән Apocynaceae гаиләсенә караган кайбер үсемлекләрне үз эченә алган, мамыкбашчалар семьялыгыннан күпьеллык үләнчел үсемлекләр ыругы.

Атамасы

Таксон исеме грек телендәге кинос ("эт") һәм анчеин ("сугарга") сүзләреннән килеп чыга, шуңа күрә берничә төрнең уртак исеме - "этне буа торган йөзем агачы". Күпчелек төрләр үрмәле. Агулану очраклары теркәлгән. ^[4]

Морфология

Бу үсемлекләр күпьеллык үләннәр, еш кына тамырчалы. 30-60 см биеклектә. Тамыры кыска. Сабагы нәзек, үрмәле. Яфраклары гадәттә капма-каршы урнашканнар, йомыркасыман, озын саплы, күгелҗем төстә. Чәчәкләре ике җенесле, ак яки алсу, куентылы яисә оч чатыр чәчәк төркемнәрендә. Семьялыкның башка төрләре кебек, бу үсемлекләрнең дә җимешләре - бер, сирәк кенә ике табакчадан торучы коры фолликул. Орлыклары озын бүрекчәле. Июнь-июльдә чәчәк ата. Җимешләре август-сентябрьдә өлгерә. Орлыктан һәм вегетатив юл белән (тамыр үрентеләреннән) үрчи.

Таралу

Бу төрләр тропик һәм субтропик өлкәләрдә очрый. Берничә төре уртача поясларда да үсә.

Татарстан территориясендә бер төре – очлы цинанхум (C. acutum) бар, Идел алдында Карлы елгасы буенда очрый. Тозлырак туфракларны өстен күрә.

Әһәмияте

Cynanchum atratum тамыры Кытай традицион медицинасында кулланыла һәм Bai wei дип атала. Башка берничә төре традицион Кытай даруларын ясауда кулланылган.

Халык медицинасында үләне суы эч йомшарткыч чара буларак кулланыла.

Декоратив, агулы үсемлек.

Баллы.

ТРның Кызыл китабына кертелгән (2006).

^[5]

Классификация

XX гасыр ахырында үз эченә 400 төрне алган Cynanchum ыругы полифилетик дип таныла һәм берничә ыругка таркала. Кабер төрләре Orthosia, Pentarrhinum, Vincetoxicum ыругларына күчерелә. ^[6]^[7] 2023-нче елда ыругның таксономиясен яңадан карап чыгу ике яңа синонимны ачыклый: 1877-нче елда Кытайның Шаньдун өлкәсендә тасвирланган Vincetoxicum sibiricum f. linearifolium һәм озак вакыт игътибарсыз калган, моңа кадәр Монголия өчен эндемик дип саналган Cynanchum gobicum.