Җилпәзәканатлылар

Җилпәзәканатлылар ^[1] (лат. Plecoptera) - тулы булмаган әверелешле бөҗәкләр отряды. Элегрәк ул хәзер кулланылмаган ялганчелтәрканатлылар отрядына кергән. Җитлеккән бөҗәкләр җир өстендә яши, күбесенчә яз көне очрыйлар. Озынча йомшак тәннәрендә дүрт үтә-күренмәле канат урнаша. Тыныч халәттә бөҗәк аларны яссы рәвештә аркасына җыя. Тәннең арткы очында гадәттә озын койрык җепләре пары бар. Хәзерге вакытта галимнәр тарафыннан 3833 төр тасвирланган, шул исәптән 120 казылма төр (Zhang, 2013) ^[2] .

Туклану

Вак җилпәзәканатлыларның личинкалары суүсемнәр белән тукланалар, ләкин күбесе черки, озынборын, көнлекче һәм башка Үсеп җиткәч гадәттә ашамыйлар.

Сулау

Сулыш органнары - күкрәк трахея саңаклары ^[3], алар тәннең як-ягына төшеп торучы җеп бәйләмнәрен хәтерләтә. Тәннең калган өлешләре аша сулау икенче урында.^[4] Личинкалар кислород белән бай агымсуларны өстен күрәләр. Күпчелек бөҗәкләрдән аермалы буларак, аларның кайбер төрләрендә гемоцианин дип аталган сулыш пигментлары бар ^[5] .

Төс

Личинкаларның төсе сары-коңгырт яки коңгырт-соры. Ул бөҗәкләр яши торган ташлы су төбе төсенә бик яхшы туры килә. Таш өстендә хәрәкәтсез утырган личинканы күрү җиңел түгел. Олы бөҗәкләр коңгырт төстә, гәүдәләре озын, яссы. Яхшы сеңерчәләнгән ике пар элпәле кара канатлары бар, олы бөҗәкләр аны аркаларында яссы рәвештә урнаштыра.

Үрчү

Җилпәзәканатлыларның үрчүе, гомумән, энә каракларыныкы кебек үк була. Йомыркалары бик вак. Йомыркадан чыкканнан соң,личинкалар үсә, кат-кат тире сала һәм канат үстерә. Личинкалар олы бөҗәкләр белән югары морфологик һәм биологик охшашлыгы аркасында, имагосыман, яки нимфалар дип атала. Зур бөҗәкләргә әверелгәнче, нимфалар су өстендәге әйберләргә (ташлар, агач кәүсәләре) менәләр.

Классификация

Antarctoperlaria асотряды

Eustheniidae семьялыгы
Diamphipnoidae семьялыгы
Austroperlidae семьялыгы
Грипоптеригида семьялыгы

Arctoperlaria асотряды

Scopuridae семьялыгы

Euholognath инфаотряды
- Capniidae — Капниидалар семьялыгы
- Leuctridae — Ак канатлы җилпәзәканатлар
- Nemouridae — Немуридалар семьялыгы
- Notonemouridae семьялыгы
- Taeniopterygidae — Тасмаканатлы җилпәзәканатлар
Систеллогната инфаотряды
- Pteronarcyidae семьялыгы
- Styloperlidae семьялыгы
- Peltoperlidae семьялыгы
- Perlodidae — Веснянковые семьялыгы
- Perlidae — Чын җилпәзәканатлар семьялыгы
- Chloroperlidae — Салат төсле җилпәзәканатлар семьялыгы
- Pet Петроперлида ( Branchioperla ianstewarti ) семьялыгы

Искәрмәләр

↑ Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Юрий Осипов. — М., 2004—2017.
↑ Zhang Z.-Q. {{{башлык}}}(ингл.) // Zootaxa / Zhang Z.-Q. (Chief Editor & Founder). — Magnolia Press. — Vol. 3703. — № 1. — P. 17—26. — ISBN 978-1-77557-248-0 (paperback) ISBN 978-1-77557-249-7 (online edition). — ISSN 1175-5326. Архивировано из первоисточника 19 сентябрь 2013.
↑ W. Wichard, H. Komnick {{{башлык}}} // Journal of Insect Physiology. — В. 12. — Т. 20. — С. 2397–2406. — ISSN 0022-1910. — DOI:10.1016/0022-1910(74)90026-2
↑ N. N. Kapoor {{{башлык}}} // Hydrobiologia. — В. 1. — Т. 44. — С. 37–41. — ISSN 1573-5117. — DOI:10.1007/BF00036155
↑ Romolo Fochetti, Maria Angeles Puig, Brunella Gaetani, Valentina Amore {{{башлык}}} // Journal of Insect Science. — В. 1. — Т. 11. — DOI:10.1673/031.011.15301

[BRE-1] Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Юрий Осипов. — М., 2004—2017.

[Zhang2013-2] Zhang Z.-Q. {{{башлык}}}(ингл.) // Zootaxa / Zhang Z.-Q. (Chief Editor & Founder). — Magnolia Press. — Vol. 3703. — № 1. — P. 17—26. — ISBN 978-1-77557-248-0 (paperback) ISBN 978-1-77557-249-7 (online edition). — ISSN 1175-5326. Архивировано из первоисточника 19 сентябрь 2013.

[3] W. Wichard, H. Komnick {{{башлык}}} // Journal of Insect Physiology. — В. 12. — Т. 20. — С. 2397–2406. — ISSN 0022-1910. — DOI:10.1016/0022-1910(74)90026-2

[4] N. N. Kapoor {{{башлык}}} // Hydrobiologia. — В. 1. — Т. 44. — С. 37–41. — ISSN 1573-5117. — DOI:10.1007/BF00036155

[5] Romolo Fochetti, Maria Angeles Puig, Brunella Gaetani, Valentina Amore {{{башлык}}} // Journal of Insect Science. — В. 1. — Т. 11. — DOI:10.1673/031.011.15301

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]