Аляксандр Якаўлевіч Еўдакімаў

Аляксандр Якаўлевіч Еўдакімаў
Дата нараджэння	15 (27) жніўня 1854
Месца нараджэння	Палтава, Палтаўская губерня, Маларасійскае ваеннае губернатарства, Расійская імперыя
Дата смерці	8 (21) мая 1917 (62 гады)
Грамадзянства	Расійская імперыя
Род дзейнасці	урач
Навуковая сфера	ваенная медыцына
Альма-матар	медыцынскі факультэт Кіеўскага ўніверсітэта[d]
Узнагароды

Аляксандр Якаўлевіч Еўдакімаў (15 [27] жніўня 1854 — 8 [21] мая 1917) — ваенны ўрач Рускай імператарскай арміі, сапраўдны тайны саветнік, Галоўны ваенна-санітарны інспектар рускай арміі ў 1906—1917 гадах. Ганаровы лейб-медык Двара Яго Імператарскай Вялікасці, сенатар (1916).

Аляксандр Якаўлевіч Еўдакімаў нарадзіўся 15 [27] жніўня 1854 у сям’і мяшчан горада Палтавы. Па заканчэнні Палтаўскай гімназіі ён паступіў на медыцынскі факультэт Кіеўскага Імператарскага ўніверсітэта Св. Уладзіміра, які скончыў у 1876 годзе.

Пачаў службу па ваеннаму ведамству падчас руска-турэцкай вайны 1877—1878 гадоў. У Дунайскай арміі ў якасці малодшага ардынатара 64 ваенна-часовага шпіталя. З 1884 года ён быў старэйшым лекарам пяхотнага палка. У 1885—1887 гадах А. Я. Еўдакімаў прыкамандзіраваўся да Імператарскай Ваенна-медыцынскай акадэміі  (руск.) (бел. «для навуковага ўдасканалення», у 1887 годзе паспяхова абараніў дысертацыю на тэму «Досвед вызначэння азоцістага абмену ў чалавека ў колькасных і якасных адносінах». Па выніках абароны ён быў удастоены ступені доктара медыцыны.

З 1895 года служыў старэйшым лекарам Бабруйскага лазарэта з 1899 года узначальваў гаспадарчы камітэт завода ваенна-ўрачэбных нарыхтовак. У тым жа годзе ён быў прызначаны абласным урачэбным інспектарам Войска Данскога, пазней служыў акруговым ваенна-медыцынскім інспектарам Адэскай ваеннага акругі.Аляксандр Якаўлевіч Еўдакімаў ўдзельнічаў у руска-японскай вайне 1904—1905 гадоў. У канцы 1904 года ён заняў пасаду палявога ваенна-медыцынскага інспектара 3-й Маньчжурскай арміі. Аўтар нататак аб руска-японскай вайне В. П. Краўкоў  (руск.) (бел., які служыў дывізіённым лекарам 35-й пяхотнай дывізіі, у дзённікавым запісу ад 14 (27) студня 1905 года пакінуў пра яго наступнае сведчанне:

Пад гарматны гром адбылася нарада лекараў, складзеная начальнікам ваенна-санітарнай часткі 3-й арміі генералам Чатыркіным ў адным з шпітальных намётаў; у нарадзе удзельнічаў і нядаўна прыехаўшы палявы медыцынскі інспектар нашай арміі Еўдакімаў, які зрабіў на мяне добрае ўражанне сваім спакойным і незалежным выглядам, а таксама — разумнасцю у меркаваннях.

У 1906 годзе А. Я. Еўдакімаў быў прызначаны памочнікам начальніка Галоўнага ваенна-медыцынскага ўпраўлення і ў тым жа годзе заняў пасаду Галоўнага ваенна-медыцынскага інспектара (з 1909 года — галоўнага ваенна-санітарнага інспектара). Пра яго прызначэнне ваенны міністр генерал А. Ф. Рэдыгер  (руск.) (бел. пісаў:

… Еўдакімаў быў усяго толькі ў чыне сапраўднага стацкага саветніка і ўсяго некалькі месяцаў перад тым заняў пасаду памочніка Спяранскага  (руск.) (бел.; але ён ужо займаў, падчас вайны, пасаду ваенна-медыцынскага інспектара ў адной з армій і рабіў на мяне выдатнае ўражанне, таму я вырашыў прапанаваць яму пасаду галоўнага ваенна-медыцынскага інспектара. У суботу, 20 мая <1906 года>, звальненне Спяранскага  (руск.) (бел. і прызначэнне Еўдакімава былі зацверджаны. У выбары Еўдакімава я не памыліўся: разумны, надзвычай дасведчаны, прамы і цвёрды, ён выдатна ведаў патрабаванні ваеннай службы і сам быў сапраўдным «ваенным лекарам». Я яму казаў, што ідзі ён па страявой службе, то быў бы выдатным палкавым камандзірам і генералам. Ваенна-медыцынскае ведамства настойліва патрабавалася менавіта ў такім начальніку: асабісты склад яго ўжо моцна састарэў; застой ў руху па службе ў сувязі з малым утрыманнем i сталымі, спусташальнымі камандзіроўкамі маладых лекараў рабілі ваенна-медыцынскую службу малапрывабнай, таму некамплект лекараў быў велічэзны; самая арганізацыя ваенна-медычнай справы патрабавала паляпшэнні ў сэнсе прадстаўлення лекарам большай самастойнасці, для чаго, аднак, трэба было даць лекарам вялікую ваенную падрыхтоўку, зрабіўшы іх сапраўды «ваеннымі лекарамі». Для правядзення гэтых рэформаў і наогул для прывядзення ўсёй ваенна-ўрачэбнай часткі ў парадак патрэбен быў такі энергічны і дасведчаны інспектар, сам цалкам ваенны, як Еўдакімаў.

Пад кіраўніцтвам А. Я. Еўдакімава «быў праведзены шэраг сур’ёзных пераўтварэнняў у сістэме кіравання ваеннай медыцынай: у склад галоўнага ваенна-медыцынскага ўпраўлення быў уведзены арганізацыйны аддзел, функцыі галоўнага ваенна-санітарнага камітэта (пры Ваенным савеце  (руск.) (бел.) перадаюцца Галоўнага ваенна-санітарнага кіравання (спроба аб’яднаць кіраванне санітарнай і шпітальнай справай), са штата кіравання выключаецца ветэрынарны аддзел, які пераўтворыцца ў самастойнае ветэрынарнае кіраванне, — усе гэтыя і іншыя меры спрыялі цэнтралізацыі кіравання ваенна-медыцынскай справай. Але шматведамнасць у сістэме кіравання па-ранейшаму захоўвалася»^[1]. Генерал А. С. Лукомскі, які кіраваў пытаннямі мабілізацыі Рускай імператарскай арміі, даў наступную характарыстыку А. Я. Еўдакімаву:

На чале Галоўнага ваенна-санітарнага кіравання стаяў доктар Еўдакімаў — чалавек уладны і дасведчаны. Накіроўваў справу ён умела і цвёрда. Афіцыйна яго вінавацілі толькі ў бюракратызме, але ў рэчаіснасці ўсё доктарскае асяроддзе не любіла яго строгі кансерватыўны і правы кірунак. Гэта стаўленне да яго ліберальнага доктарскага асяроддзя знайшло адлюстраванне ў дачыненні да яго з боку Думы. Там яго вельмі і вельмі не любілі.

«Не любілі» Еўдакімава не толькі ў Думе, але і, напрыклад, у Ваенна-медыцынскай акадэміі, у тым ліку за прыняцце ў 1912 годзе новага «Палажэння» аб ваенізацыі гэтай навучальнай установы, які абмяжоўваў правы Канферэнцыі акадэміі.

Пасля, ужо з некаторай гістарычнай дыстанцыі, бачны прадстаўнік «медыцынскай грамадскасці» — прафесар У. А. Опель характарызаваў яго як «чалавека надзвычай разумнага». Успамінаючы размову ў кабінеце начальніка Галоўнага ваенна-санітарнага кіравання ў лістападзе 1916 года, Опель піша: «Зайшла размова аб палітычным становішчы ў Расіі, аб магчымасці рэвалюцыі ў будучыні. „Што вы мне кажаце, — заўважыў Еўдакімаў, — пра магчымасць рэвалюцыі ў будучыні — калі рэвалюцыя ўжо ідзе поўным ходам…“ Я быў збянтэжаны. А Еўдакімаў спасылаўся на факты … я вярнуўся дадому, уражаны заключэннем Еўдакімава пра тое, што рэвалюцыя ідзе. А ён быў праў».^[2]

У снежні 1916 года таемны саветнік А. Я. Еўдакімаў стаў сенатарам^[3]. «…Ніхто з яго папярэднікаў па пасадзе (нават Я. Віліе) гэтакага высокага знака добрай волі манархавай не ўдастойваўся. Магчыма, гэта была свайго роду кампенсацыя за вострую крытыку з боку думскіх выступоўцаў крайняга толку, якую Еўдакімаву не раз даводзілася выслухоўваць у папярэднія гады»^[2].

У сакавіку 1917 года, неўзабаве пасля Лютаўскай рэвалюцыі, цяжка хворы А. Я. Еўдакімаў быў звольнены ад службы «з мундзірам і пенсіяй» загадам ваеннага міністра Часовага Урада А. І. Гучкова. Яго пераемнікам стаў М. Н. Бурдэнкі. А. Я. Еўдакімаў памёр у Петраградзе, пахаваны на Смаленскіх могілках.

• Ордэн Св. Станіслава 3-й ступені
• Ордэн Св. Ганны 3-й ступені
• Ордэн Св. Станіслава 2-й ступені з мячамі
• Ордэн Св. Ганны 2-й ступені
• Ордэн Св. Уладзіміра 3-й ступені
• Ордэн Св. Станіслава 1-й ступені з мячамі
• Ордэн Св. Ганны 1-й ступені
• Ордэн Св. Уладзіміра 2-й ступені
• Ордэн Белага Арла

• Бухарскі ордэн Залатой Зоркі з дыяментамі

• Ордэн Двайнога Дракона II класа 2 ступені

• 1906—1917 — Садовая вул., 8

• Евдокимов А. Я. Hepatitis Suppurativa — абсцесс печени / (Из Шостенского лазарета). — [СПб.]: Тип. П. И. Шмидта, 1885. — 10 с.
• Евдокимов А. Я. Опыт определения азотистого обмена у человека в количественном и качественном отношениях: дис. … д-ра мед. — СПб.: Тип. Департамента уделов, 1887. — 55 с.

• Павловский И. Ф. Полтавцы: иерархи, государственные и общественные деятели и благотворители. Опыт краткого биогр. словаря Полтавской губернии с половины XVIII в. — Полтава: Полтавская ученая архивная комиссия, 1914. — С. 165.