Выбарнае ткацтва

Выбарнае ткацтва ці перабіранне — від бранага ткацтва^[1], які бытаваў у канцы XIX — пачатку XX стагоддзя на Гомельшчыне і Віцебшчыне^[2].

Народная лексіка адлюстроўвае тэхналагічныя асаблівасці вырабу выбарных тканін. На захадзе Віцебскай вобласці ручнікі ў такой тэхніцы звалі забіраныя, забіральныя, заборка, забірана на дошчэчкі, ва ўсходніх раёнах — наборка, накладаны, набіраны на дошку, ручнік з выкладам. У в. Кушлева Шаркаўшчынскага раёна зафіксавана назва «стараверскі перабор», якая падкрэслівае спецыфіку і этнаканфесійную прыналежнасць гэтай ткацкай тэхнікі^[3].

Для выбарных тканін характэрны рэльефны ступеньчата-геаметрычны арнамент, утвораны насцілам узорнага ўтку на фонавае палатно. Па тэхніцы выканання выбарнае ткацтва падобна на двухуточнае бранае ткацтва: узор перабіраецца на дошчачку-бральніцу і кожны атрыманы зеў фіксуецца спецыяльнымі матузкамі (паўнітамі) ззаду нітоў^[2]. Аднак у выбарным ткацтве ўзорны ўток закладваецца не па ўсёй шырыні тканіны, а асобнымі ўчасткамі (выбарна), што дае магчымасць больш свабодна кампанаваць узорныя элементы і рабіць больш разнастайнымі іх колеравую гаму^[2].

Выкарыстанне некалькіх узорных уткоў у адной узорнай паласе дазваляе выконваць узор выбарачна, у выглядзе асобных элементаў рознага малюнка, памеру і колеравага рашэння^[1]. Асаблівасцю арнаментацыі выбарных тканін з’яўляюцца наяўнасць значных прасветаў фонавага палатна паміж элементамі арнаменту, больш свабодная трактока іх формаў, у тым ліку выкананне матываў маляўнічага характару і шматколернасць узору^[3].

Знешне выбарнае ткацтва нагадвае вышыўку па гатовай тканіне.

На беларускіх землях сустракаецца на Віцебскім Паазер’і, дзе выбарнае ткацтва было часткай культуры мясцовых старавераў. У шэрагу публікацый даследчыкамі было паказана, што спецыфічны характар арнаментацыі і тэхналогіі традыцыйнага тэкстылю паўночна-заходняга арэалу Беларусі абумоўлены яго этнічнай і канфесійнай прыналежнасцюда культуры рускіх стараверцаў-беспапоўцаў  (руск.) (бел. — перасяленцаў на беларускія землі^[4].

Ва ўсходніх раёнах Віцебскай вобласці падобныя тэхнікі не толькі прымеркаваныя да стараверскіх пасяленняў, але і адзінкава сустракаюцца таксама ў вёсках, дзе няма стараверскага насельніцтва^[5].

Выбарныя ручнікі і падзоры былі выяўлены таксама ў паселішчах стараабрадцаў-беспапоўцыў ў Мядзельскім, Барысаўскім і Крупскім раёнах Мінскай вобласці, Бабруйскім раёне Магілёўскай вобласці^[6].

За межамі акрэсленага арэалу на тэрыторыі Беларусі выбарная тэхніка ткацтва выкарыстоўвалася толькі ў арнаментацыі ручнікоў і народнага касцюму Добрушскага і Буда-Кашалёўскага раёнаў Гомельскай вобласці. Тут склалася лакальная мастацкая традыцыя, стылістычна не звязаная з выбарнымі тканінамі віцебскіх старавераў^[3].

Такія тканіны былі распаўсюджаны на памежжы Віцебшчыны з Латвіяй, у Латгаліі, куды, як лічаць даследчыкі, яны распаўсюдзіліся з тэрыторыі Беларусі і Польшчы^[7].

Выбарнае ткацтва было распаўсюджана ў канцы XIX — пачатку XX стагоддзя на Рускай Поўначы  (руск.) (бел. ў раёне Вялікага Усцюга, дзе дзякуючы такому тэхнічнаму прыёму ў народныя тканіны ўводзіліся жоўтыя, сінія, чорныя, цёмна-чырвоныя колеры, а ў арнамент, побач з геаметрычнымі ўзорамі, — маляўнічыя матывы^[8].