Гладыёлус чарапіцападобны

Шпажнік (гладыёлус) чарапіцавы
Навуковая класіфікацыя
прамежныя рангі Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Расліны Аддзел:  Кветкавыя Клас:  Аднадольныя Парадак:  Спаржакветныя Сямейства:  Касачовыя Падсямейства:  Ixioideae Трыба:  Ixieae Род:  Гладыёлус Від:  Шпажнік (гладыёлус) чарапіцавы
Міжнародная навуковая назва
Gladiolus imbricatus L., 1753
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы NCBI   1007780 EOL   5867978 IPNI   437527-1 TPL   kew-328505

Шпажнік (гладыёлус) чарапіцавы, гладыёлус чарапіцападобны^[1] (Gladiolus imbricatus) — шматгадовая травяністая клубнецыбульная расліна, від роду шпажнік (Gladiolus) семейства Касачовыя.

Батанічная ілюстрацыя Якаба Штурма з кнігі «Deutschlands Flora in Abbildungen», 1796

Шматгадовая клубнецыбульная травяністая расліна вышынёй 40—80 см з тонкімі прамымі сцёбламі^[1]. Сцябло прамое, простае, даволі тонкае, пакрыта лісцем, 50-70 см у вышыню^[1].

Клубнецыбуліна шарападобная, дыяметрам 1—1,5 см. Лісце плоскае, ланцэтна-лінейнае, з некалькімі прадольнымі жылкамі, на верхавіне завостранае, у ліку 2-3^[1]. Ніжняе лісце лускападобнае, сцябловае — мечападобнае.

Суквецце — аднабаковы густы колас, складзены з 3—7 (10)^[1] буйных ружавата- або пурпурова-фіялетавых кветак даўжынёй 2,5—3,5 см. Калякветнік няправільны, амаль дзвюхгубы. Кветкі добра прыстасаваныя для перакрыжаванага апылення. У маладых кветках слупок і песцікі размешчаны над пылавікамі і прыціснутыя да верхніх пялёсткаў, а ў больш сталых — слупок нахілены ўніз, а лычыкі перакрываюць шлях да нектару. Насякомыя, пераважна пчолы, у адных кветках пэцкаюцца пылком, пераносяць яго на песцікі больш сталых кветак, апыляючы іх.

Плод — кароткая зваротнаяйкападобная, зверху ўціснутая сухая каробачка з крылом і авальным насеннем^[1].

Цвіце ў чэрвені^[1].

Пашырэнне: Сярэдняя Еўропа і Міжземнамор’е. У Беларусі знаходзіцца паблізу ўсходняй мяжы арэала, трапляецца зрэдку па ўсёй тэрыторыі, але на поўначы краіны часцей^[1].

Месцы росту: нізінныя і пойменныя лугі, лугавіны, зараснікі хмызняку, лясныя паляны ў ельніках, дубравах і альшаніках; расце асобнымі экзэмплярамі і невялікімі, часам буйнымі групамі.

Шпажнік чарапіцавы ўтрымлівае ірыдзін — гліказід ізафлавон іргеніну, алей, крухмал, цукар, эфірны алей.

Цвіце ў чэрвені—ліпені, пладаносіць у жніўні. Размнажэнне насеннае і вегетатыўнае.

Кветка

Дэкаратыўная, лекавая і харчовая расліна.

У лекавых мэтах нарыхтоўваюць і надземныя, і падземныя часткі расліны: лісце перад цвіценнем, клубні — увосень.

Прэпараты шпажніку ўжываюцца як адхарквальны сродак пры бранхітах, болях у кішачніку, спазме, як сімптаматычны (у складзе збору М. М. Здрэнкі) пры лячэнні папіламатозу  (англ.) (бел. мачавога пузыра і анацыдных гастрытаў. Здробненае і працёртае карэнішча ўваходзіць у склад прысыпак, пудраў. Настой карэнішча выкарыстоўваецца як вонкавы сродак пры раздражненні скуры.

У народнай медыцыне водны адвар п'юць пры катары страўніка, перапуду. Здробненыя цыбуліны прыкладваюць да ран і язваў для іх гаення і ўжываюць для прыпарак пры зубным болі. Спіртавой настойкай расціраюцца пры рэўматызме^[1].

Шпажнік чарапіцавы аддае перавагу багатым перагноем глебам, добра асветленым вільготным участкам, аднак застою вады не пераносіць. Размнажаецца вегетатыўна і насеннем.

Від уключаны ў Чырвоныя кнігі Малдавіі, Беларусі, Украіны, Казахстана, многіх абласцей і рэспублік Расіі. Ахоўваецца таксама ў Літве, Латвіі, Эстоніі і Польшчы.

Гэты від занесены ў Чырвоную кнігу Беларусі і ахоўваецца законам. IV катэгорыя (NT)

• Чырвоная кніга Рэспублікі Беларусь: Рэдкія і тыя, што знаходзяцца пад пагрозай знікнення віды жывёл і раслін. — Мн.: БелЭн, 1993. ISBN 5-85700-095-5
• Губанов И. А., Киселёва К. В., Новиков В. С., Тихомиров В. Н. 370. Gladiolus imbricatus L. — Шпажник черепитчатый // Иллюстрированный определитель растений Средней России. В 3-х томах. — М.: Т-во науч. изд. КМК, Ин-т технолог. иссл, 2002. — Т. 1. Папоротники, хвощи, плауны, голосеменные, покрытосеменные (однодольные). — С. 480. — ISBN 8-87317-091-6.
• Всё о лекарственных растениях на ваших грядках / Под ред. Раделова С. Ю.. — СПб.: ООО «СЗКЭО», 2010. — С. 198. — 224 с. — ISBN 978-5-9603-0124-4.
• В. И. Чопик  (укр.) (бел., Л. Г. Дудченко  (укр.) (бел., А. М. Краснова; «Дикорастущие полезные растения Украины  (укр.) (бел.» Справочник; Киев, Навукова думка  (укр.) (бел., 1983. (руск.)

• Шпажник черепитчатый: інфармацыя пра таксон у праекце «Плантариум» (вызначальнік раслін і ілюстраваны атлас відаў). (руск.)