Дагістарычны Ордас
 Ордаская культурная традыцыя — умоўнае абазначэнне комплексу археалагічных культур, якія існавалі з часоў Верхняга палеаліту і да канца Бронзавага веку ў пустыні Ордас, на поўдні аўтаномнага рэгіёну Унутраная Манголія, цяпер КНР, прыкладна ў 300 км ад г. Пекіна. Носьбіты традыцыі былі ў асноўным змяшанай еўрапеоідна-мангалоіднай расы[1] паколькі ў рэгіёне мелася месца шматлікіх кантактаў з еўрапеоідамі[2] аж да эпохі дынастый Цынь і Хань. ПалеалітПершыя сведчанні з’яўлення сучасных людзей ставяцца да Верхняга палеаліту. Мясцовыя насельнікі выкарыстоўвалі каменныя прылады Чжоўкаўдзяньскага тыпу. Наканечнікі і грані іх прылад нагадваюць еўрапейскія мусцьерскую і левалуазскую індустрыі. Верагодна, мясцовыя жыхары добра валодалі тэхналогіямі Сярэдняга палеаліту, паколькі яны стваралі разцы (нажы) даўжынёй да 15 сантыметраў[3]. Скамянелыя чалавечыя парэшткі Ордаскага чалавека з Салавусу, датаваныя каля 50 000-35 000 гг. да н. э., маюць ярка выяўленыя мангалоідныя рысы, у асаблівасці пярэднія зубы і патылічная костка[4]. НеалітАдной з неалітычных культур Ордаса была культура Чжукайгоу (2200—1500 гг. да н. э.). Да яе ставяцца 327 (на пачатак XXI стагоддзя) пахаванняў. Генетычныя даследаванні пахаваных паказваюць, што яны вельмі падобныя з пахаваннямі з Іньнюгоу (Yinniugou), а таксама з сучаснымі народамі — даурамі і эвенкамі[5]. Археалагічныя знаходкі гэтай культуры вельмі падобныя з артэфактамі культуры ніжняга пласта Сяцзядзянь. У гэтых знаходках мы бачым зараджэнне «змяінага» арнаменту на зброі і іншыя зааморфныя фігуры, з якіх пасля складзецца ордаскі стыль мастацтва[6]. Бронзавы і жалезны век Шкілетныя астанкі ў грабніцы Таахунбала (Taohongbala), датаванай VII—VI стст. да н. э., у цэлым лічацца адноснымі да культуры хунну бронзавага веку, і ў іх добра выяўленыя мангалоідныя рысы.[7][8] Пахаванне падобнага тыпу выяўленае ў 1979 годзе блізу горада Баян-Нур і датаваны V—IV стст. да н. э., лічыцца адзіным помнікам культуры хунну, размешчаным на паўночным схіле Іньшаня. Тут выяўленыя ў асноўным бронзавыя артэфакты, кераміка і 27 шкілетных астанкаў коней.[9] У ходзе далейшых раскопак у 1983 годзе ў Гасіньяацзы было выяўлена 31 пахаванне VI—V стагоддзя да н. э. з ярка выяўленымі паўночнамангалоіднымі рысамі. Гэтыя рысы меншаюць па кірунку да поўдня. Шкілетныя астанкі ўсходняга і паўночнага мангалоіднага тыпу — у цэлым 117 пахаванняў — сустракаюцца ў знаходках з Маацынгу і Іньнюгоу і датуюцца каля VII стагоддзя да н. э.[10] Ордаскае бронзавае ўзбраенне шмат у чым падобна з кітайскім.[11] На шматлікіх малюнках людзей Ордаса тыя, як правіла, маюць прамыя валасы. Гэтая рыса асабліва ярка выяўлена ў археалагічных знаходках у Баатоў (M63:22, M63:23, M84:5), Этоке (M1, M6), Сіхаакау (M3), нізоўях Ваэртухаа (M3:1) і ў Мэнцзяляне[12]. Сакі (азіяцкія скіфы) У VI—II стагоддзях да н. э. конныя качэўнікі займалі тэрыторыю Ордаса, перш чым іх адтуль выгналі гуны. Па думку Я. Лебядзінскага, гэтыя качэўнікі былі найбольш усходняй групай сакаў, якія пасяліліся на ўсход ад больш вывучаных юэчжы, хоць Лебядзінскі і не прыводзіць фактаў у абгрунтаванне свайго меркавання. «Мангалоідныя тыпы Забайкалля і Усходняй Манголіі рэзка кантрастуюць з еўрапеоідным тыпам, які выяўляецца ў той жа час у скіфскіх качэўнікаў, якія займалі Усходнюю Манголію, і іх папярэднікаў бронзавага стагоддзя»[13]. Вядомыя яны ў асноўным па шкілетных парэштках і артэфактах. Качэўнікі кантактавалі і нярэдка ваявалі з даханьскім і ханьскім насельніцтвам Кітая. Тэрыторыя гэтых качэўнікаў размяшчалася непасрэдна на поўнач ад Вялікай сцяны і на паўднёвым узбярэжжы самай паўночнай лукавіны ракі Хуанхэ. Як лічыць Яраслаў Лебядзінскі, «Еўрапеоідныя твары на некаторых малюнках з Ордаса… варта растлумачыць іх паходжаннем ад скіфаў»[14] Характэрнымі вырабамі Ордаса з’яўляюцца спражкі рамянёў, конская збруя і зброя з выявай жывёл, якія нярэдка змагаюцца. Зброя, выяўленае ў пахаваннях у стэпах Ордаса, вельмі моцна нагадвае зброю скіфамоўных народаў, асабліва сакаў[15]. СувязіЗаходнімі суседзямі Ордаса маглі быць юэчжы — усходнеіранскі народ, які мігрыраваў у Паўднёвую Азію і ўтварыў Кушанскае царства пасля паразы ад хунну. Яны былі таксама культурна звязаныя з яшчэ адным качавым племенем на ўсходзе, дунху, якія мелі падобнае «стэпавае мастацтва», але былі, верагодна, мангалоідамі[16]. Таксама ордаская культура магла быць звязаная з народам, дзі, ці «заходнімі варварамі». ХуннуЗгодна з кітайскімі крыніцамі, хунну (сюнну) упершыню з’явіліся ў Ордасе у перыяд, калі былі напісаныя трактаты «І чжоу шу» і «Шань хай цзын», у перыяд царстваў, якія змагаюцца, да таго, як Ордас акупавалі дзяржавы Цынь і Чжаа. Лічыцца, што Ордас быў іх радзімай, аднак дакладны час іх з’яўлення ў рэгіёне застаецца невядомым — як паказваюць археалагічныя знаходкі, ён мог быць нашмат больш раннім, чым першыя згадкі хунну ў летапісах[17]. Па меры таго, як хунну пад правадырствам Мадэ распаўсюджваліся на поўдзень на тэрыторыю юэчжы каля 160-х гг. да н. э., юэчжы, у сваю чаргу, разграмілі сакаў і выціснулі іх да Ісык-Куля. Мяркуецца, што хунну ў той жа час занялі і Ордас, калі яны ўступілі ў кантакт з кітайцамі. З Ордаса хунну здзейснілі шматлікія спусташальныя набегі на Кітай (167, 158, 142, 129 гг. да н. э.)[18]. У II ст. да н. э. імператар Хань Удзі з дынастыі Хань пачаў вайну супраць хунну. Палкаводцу Шафану ў 127 г. да н. э. удалося каланізаваць тэрыторыю Ордаса. Аднак яшчэ да гэтай кампаніі на іх тэрыторыі засноўвалі свае ваенныя паселішчы дынастыі Цынь і Чжаа, пакуль іх не знішчылі хунну да 209 г. да н. э.[19]. АртэфактыАртэфакты ордаскіх культур, прадстаўленыя ў Брытанскім музеі (азіяцкая галерэя):
Зноскі
Літаратура
|
||||||||||||||
Portal di Ensiklopedia Dunia
