Дзеразападобныя

Дзеразападобныя
Баранец звычайны
Навуковая класіфікацыя
Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Расліны Аддзел:  Дзеразападобныя
Міжнародная навуковая назва
Lycopodiophyta D.H.Scott, 1909
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   500002 NCBI   3242 FW   249949

Дзеразападобныя^[1] (Lycopodiophyta) — аддзел вышэйшых споравых раслін.

Прадстаўлены як раўнаспоравымі, так і разнаспоравымі мікрафільнымі раслінамі. Гэта характэрныя прыкметы аддзела.

Найбольш прымітыўная і старажытная з вышэйшых раслін сістэматычная група. У цяперашні час гэты аддзел прадстаўлены невялікай колькасцю родаў і відаў.

Сучасныя дзеразападобныя — раўна- (дзярэзы і інш.) і разнаспоравыя (селягінелы, палушнікі) шматгадовазялёныя травяністыя расліны, рэдка паўкусты (сярод выкапнёвых былі і дрэвы — лепідадэндраны і сігілярыі).

Развіццё з чаргаваннем пакаленняў — спарафіту (бясполае) і гаметафіту (палавое). Абодва пакаленні фізіялагічна незалежныя і жывуць самастойна.

Спарафіт мае карані (выключна прыдаткавыя, адыходзяць ад сцябла), сцяблы (найчасцей дыхатамічна разгалінаваныя) і лісце (філоіды), якое ўзнікла ў працэсе эвалюцыі з вырастаў (энацыяў) сцябла. Лісце вузкае, дробнае, простае, сядзячае, чаргаванае або супраціўнае, размешчанае па спіралі, зрэдку сабранае ў кальчакі, у некаторых відаў (род палушнік) ёсць прыдатак ліста — язычок, або лігула.

Для сцёблаў дзеразы характэрна верхавінкавае галінаванне. У сцябле і лістах, акрамя покрыўнай, механічнай і асноўнай тканак, ёсць добра развітая праводзячая тканка. Яна прадстаўлена тыповай флаэмай і ксілемай, якая складаецца з трахеід.

Гаметафіты раўнаспоравых сучасных дзеразападобных бесхлаоафільныя маюць памер ад 2 да 20 мм, у многіх відаў гаметафіты падземныя, масіўныя, клубнепадобныя. Гаметафіты разнаспоравых дзеразападобных моцна рэдукаваныя, недаўгавечныя.

Вядомыя з сілуру, як дробныя травяністыя, так і дрэвападобныя формы. Вышэйшага развіцця дасягнулі ў карбоне.

Уключаюць 2 класы: дзеразовыя і палушнікавыя, 8 родаў і каля 1300 відаў.

Пашыраны па ўсім зямным шары, асабліва ў трапічных і субтрапічных лясах. На Беларусі 7 відаў з родаў баранец (Huperzia), дзераза, дзярэзка, дыфазіястр і палушнік. Растуць у яловых, хваёвых, радзей у мяшаных і лісцевых лясах, на балотах, у азёрах.

Размнажаюцца спорамі. Са споры развіваецца гаметафіт (зарастак) — падземны або надземны, зялёны або бясколерны сапратрофны, утвараюцца мужчынскія і жаночыя гаметангіі — антэрыдый і архегоній. Потым адбываецца палавы працэс, у выніку якога фарміруецца спарафіт.

Гаметафіты раўнаспоравых сучасных дзеразападобных вядуць мікатрофны спосаб жыцця. Паспяваюць на працягу 1-15 гадоў. Гаметафіты разнаспоравых дзеразападобных аднаполыя, развіваюцца на працягу некалькіх тыдняў за кошт спажыўных рэчываў, якія ўтрымліваюцца ў споры. Жаночы гаметафіт утвараецца пры прарастанні мегаспоры, разрывае яе абалонку, выпукваецца вонкі, клеткі яго зелянеюць, утвараюцца рызоіды. На ім развіваецца некалькі архегоніяў з яйцаклеткамі. Мікраспора пры прарастанні ўтварае моцна рэдукаваны мужчынскі гаметафіт з антэрыдыем. У антэрыдыю фарміруюцца двухжгуцікавыя сперматазоіды. Апладненне адбываецца ў кропельна-вадкім асяроддзі.

Лекавыя, фарбавальныя (даюць жоўтую і зялёную фарбы) і дэкаратыўныя расліны.

Некаторыя віды ядавітыя.

• Дзеразападобныя, хвошчападобныя, папарацепадобныя, голанасенныя, пакрытанасенныя / В. І. Парфёнаў і інш. — Мінск: Народная асвета, 1980. — 142, [2] с. — (Наша прырода).
• Зубкевіч Г. Дзеразападобныя // Энцыклапедыя прыроды Беларусі: У 5 т. Т. 2: Гатня — Катынь / Рэдкал.: І. П. Шамякін і інш. — Мн.: БелСЭ, 1983. — 522 с.: іл.
• Вынаеў Г. Дзеразападобныя // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 6: Дадаізм — Застава / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1998. — Т. 6. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0106-0 (т. 6).
• Сапегін Л. Батаніка. Сістэматыка вышэйшых раслін: вучэбны дапаможнік для студэнтаў устаноў вышэйшай адукацыі па біялагічных спецыяльнасцях. — Гомель: ГДУ, 2012. — 337 с. ISBN 978-985-439-644-6