Крывія

Кры́вія^[1][2] (таксама Крыві́ччына^[3][4], Крыві́цкая зямля^[5]) — у крывіцкай канцэпцыі — беларуская гістарычная вобласць у верхнім і сярэднім цячэнні Дзвіны і вярхоўях Дняпра і Волгі, якая характарызуецца актыўным балта-славянскім сінтэзам.

Найбольш аргументаванай выглядае гіпотэза, згодна з якой назоў паходзіць ад імя міфічнага пачынальніка пэўнай рэлігійнай традыцыі — вярхоўнага жраца Крыва (Крыва-Крывейтэ), культ якога быў характэрны для большасці балцкіх народаў. Гэтую версію падтрымлівалі Герхард Мілер, Мікалай Карамзін, Тэадор Нарбут, Адам Кіркор, Валянцін Сядоў і іншыя. Паводле іншых версій назва паходзіць ад слова «крэўныя», гэта значыць родныя па крыві, або ад характару «крывой» або пагорыстай мясцовасці.

У канцы X ст. на тэрыторыі рассялення крывічоў склалася Полацкае княства, насельніцтва якога летапісы называлі крывічамі пад 1127, 1129, 1140, 1162 гадамі. Таксама ў летапісах полацкія князі не раз названы «крыўскімі князямі».

Нягледзячы на тое, што тэрыторыя рассялення крывічоў не ахоплівае ўсю тэрыторыю сучаснай Беларусі, дзеячы беларускага нацыянальнага Адраджэння пачатку XX ст. (напрыклад, Вацлаў Ластоўскі) на аснове таго, што асноўная частка тэрыторыі, якая раней насялялася крывічамі, практычна дакладна паўтарала паўночныя і паўночна-ўсходнія этнаграфічныя і лінгвістычныя межы тэрыторыі рассялення беларускага народа, прапаноўвалі атаясамліваць паняцці «Беларусь» і «Крывія».

Такім чынам, можна казаць, што гістарычная Крывія сёння знаходзіцца на тэрыторыі трох сучасных дзяржаў: Беларусі, Латвіі і Расіі.

З тапонімам «Крывія» і этнонімам «крывічы» звязана паходжанне назваў шэрагу сельскіх населеных пунктаў Гродзеншчыны, Міншчыны, Віцебшчыны і іншых рэгіёнаў Беларусі і сумежных краін.

У латышскай мове і па сённяшні дзень называюць Расію Крыевіяй (латыш. Krievija), а Беларусь — Балткрыевіяй (латыш. Baltkrievija). Гэта прыклад экстрапаляцыі тапоніма «Крывія» і этноніма «крывічы» на прадстаўнікоў усіх славянамоўных этнічных груп і тэрыторыю іх пражывання, якія жылі на ўсход і паўднёвы ўсход ад этнічнай тэрыторыі продкаў сучасных латышоў у эпоху сярэднявечча.

На думку Вацлава Ластоўскага, існавала дзяржава крывічоў, якая пазней распалася на некалькі — з цэнтрамі ў Смаленску, Полацку і Тураве^[6]. На думку Ластоўскага, Полацк быў адной з найстарэйшых крывіцкіх калоній і адным з палітычных цэнтраў крывічоў^[7]. Ластоўскі называў меркаваную ім агульную крывіцкую дзяржаву Вялікай Крывіяй^[8]. На думку Вацлала Ластоўскага і Міколы Ермаловіча, меркаваная Вялікая Крывія займала абшары ад Заходняй Бярэзіны да Дзітвы на поўдні і да Віліі на поўначы, уключаючы мясціны, дзе пазней вядомы гарады Крэва і Вільня (Крывіч-горад, паводле гэтых аўтараў) і сканцэнтраваны крывіцкія тапонімы^[8].

• Седов В. В. Длинные курганы кривичей / В. В. Седов. — Москва, 1974, С. 36-41.
• Штыхаў Г. В. Крывічы : па матэрыялах раскопак курганоў ў паўночнай Беларусі / Г. В. Штыхаў. — Мінск. 1992.
• Штыхов Г. В. Формирование Полоцких Кривичей / Г. В. Штыхов // Iš baltų kultūros istorijos. — Vilnius: Diemedis, 2000. — С. 209—218.
• Дермант А. Кривичи (историко-этногенетический очерк). // Предыстория беларусов с древнейших времен до XIII века / Составление, перевод, научное редактирование А. Е. Тараса — Мн.: Харвест, 2010. — С. 211—241.
• Шмидт Е. А. Кривичи Смоленского Поднепровья и Подвинья (в свете археологических данных) / Шмидт Е. А. — Смоленск, 2012.
• Жих М. И. К вопросу об этнической принадлежности кривичей // Вестник Липецкого государственного педагогического университета. Серия гуманитарные науки.. — 2013. — № 1 (8). — С. 8-17.
• Мачинский Д. А. Миграция славян в I тыс. н.э. (по письменным источникам с привлечением данных археологии). — М., 1981. — С. 39-51.
• Седов В. В. Кривичи // Советская археология. — 1960. — № 1.