Пінская разня Пінская разня — масавае пакаранне смерцю 35 яўрэйскіх жыхароў Пінска, праведзенае 5 красавіка 1919 года польскімі войскамі. Польскі камандуючы «імкнуўся запужаць яўрэйскае насельніцтва», заявіўшы, што два салдаты-яўрэі папярэдзілі яго аб магчымым паўстанні бальшавікоў[1]. Падзея адбылося на пачатковым этапе савецка-польскай вайны, пасля таго як польская армія захапіла Пінск[2]. Пакараныя яўрэі былі арыштаваныя пасля сходу ў сіянісцкім цэнтры, на якім абмяркоўвалася размеркаванне амерыканскай гуманітарнай дапамогі: палякі назвалі гэты сход «незаконным». Упаўнаважаны польскі афіцэр загадаў пакараць смерцю арыштаваных без суда, баючыся нападу, і атрымаўшы інфармацыю аб мэце сходу заснаваную на чутках. Яго рашэнне было адобрана высокапастаўленымі польскімі афіцэрамі, але падвергнулася шырокай крытыцы з боку міжнароднай грамадскасці. Масавае пакараннеБітва за Пінск была выйграная генералам Антоніем Лісоўскім, камандуючым польскай арміяй у Падляшскім ваяводстве[3]. Горад быў захоплены з вялікімі чалавечымі стратамі 35-м пяхотнай палком, пад камандаваннем маёра Аляксандра Нарбут-Лучынскага, які прымусіў бальшавікоў адступіць на другі бераг ракі. Аднак, да свайго адыходу, бальшавікі арганізавалі з мясцовых сялян і маладых яўрэйскіх камуністаў, невялікі, але баяздольны атрад народнага апалчэння, члены якога працягнулі супраціўленне[4]. У Пінску была створана часовая грамадзянская адміністрацыя, але працягваліся ваенныя дзеянні. Былі выпадкі, калі польскіх салдат высочвалі і забівалі[5]. 5 красавіка 1919 года, семдзесят пяць яўрэйскіх жыхароў горада сустрэліся ў мясцовым сіянісцкім цэнтры, каб, па сведчанню відавочцаў, абмеркаваць размеркаванне амерыканскай гуманітарнай дапамогі[6][7][8]. У той час грамадскія сходы былі забароненыя, паколькі ў горадзе ўсё яшчэ адбываліся перастрэлкі, а сам горад нядаўна знаходзіўся пад кантролем бальшавікоў[9]. Калі маёр Нарбут-Лучынскі даведаўся[10], што сход быў бальшавіцкім, ён спачатку загадаў арыштаваць арганізатараў сходу[11]. Ноччу напярэдадні падзеі двое салдатаў-яўрэяў, Даніэль Козак і Мотэль Колкер, паведамілі, што ім прапаноўвалі хабар, каб яны ў мясцовай сінагозе далучыліся да бальшавіцкай змовы[12]. Камендант горада, баючыся паўстання[13], аб якім у яго не было звестак, загадаў расстраляць заложнікаў[14]. На працягу гадзіны трыццаць пяць затрыманых былі прыведзены да сцен мясцовага кафедральнага сабора[15], дзе былі пакараныя смерцю расстрэльным атрадам, які складалўся з польскіх салдатаў[16]. Сцвярджалася, што некаторыя мужчыны і жанчыны былі распранутыя і збітыя[17]. Па словах гісторыка Нормана Дэвіса пакаранне праводзілася з мэтай запалохвання тых, хто планаваў далейшыя беспарадкі[2]. Дэвіс адзначае, што дакладны характар сустрэчы ніколі не высветлены, і яна апісваецца па-рознаму: як сход камітэта па размеркаванню гуманітарнай дапамогі, бальшавіцкай ячэйкі або мясцовага кааператыва[2]. Першапачатковыя паведамленніПершапачатковыя паведамленні аб разні, у якіх паўтараліся сцвярджэнні аб тым, што ахвяры былі змоўшчыкамі-бальшавікамі, былі заснаваныя на паказаньнях амерыканскага следчага, д-ра Францішка (Фрэнсіса) Фрончака, былога ўпаўнаважанага аддзела аховы здароўя ў Бафала[18]. Фрончак стаў членам Польскага нацыянальнага камітэта ў Парыжы[19], дзе ён кіраваў Аддзелам грамадскага дабрабыту арганізацыі, дапамагаючы тысячам бежанцаў[18]. Ён прыбыў у Еўропу ў маі 1918 года з дазволу Дзяржаўнага дэпартамента. Вярнуўшыся дадому, ён быў кіраўніком Нацыянальнага польскага дэпартамента Амерыкі, буйной арганізацыі польска-амерыканскіх эмігрантаў. Па прыбыцці, ён прадставіўся мясцовым уладам у якасці падпалкоўніка місіі Амерыканскага Чырвонага Крыжа, накіраванага для вывучэння умоў у мясцовых бальніцах[18]. Не з’яўляючыся відавочцам, Фрончак прыняў сцвяржэнні Лучынскага аб тым, што сход па размеркаванню гуманітарнай дапамогі на самой справе быў сходкай бальшавікоў, зробленай для атрымання зброі і знішчэння невялікага польскага гарнізона ў Пінску. Сам ён сцвярджаў, што калі падышлі польскія войскі, ён чуў стрэлы з залы для яўрэйскіх сходаў. Ён таксама сцвярджаў, што пачуў прызнанне ад смяротна параненага яўрэя, калі прыбыў на гарадскую плошчу, дзе адбывалася пакаранне. Першапачатковыя тэлеграмы аб масавых забойствах і польскія ваенныя справаздачы, якія апраўдавалі польскія ваенныя ўлады ў любых правапарушэннях і якія асуждалі яўрэйскіх ахвяраў, былі заснаваныя галоўным чынам на паказаннях Фрончака[18][20]. Версія падзей, на якую спасылаецца польскі сейм, заснавана на дакладзе Барнета Цукермана, прадстаўніка Амерыканскага яўрэйскага аб’яднанага размеркавальнага камітэта, які апытаў тых, хто выжыў у дзень разні[18]. У той час ён адказваў за дастаўку надзвычайнай дапамогі камітэта і вёў перамовы аб тым, як правільна яго размеркаваць. Замест таго, каб асабіста расследаваць гэтае пытанне, ён, як толькі даведаўся аб тым, што здарылася, адправіўся з Брэста ў Варшаву, дзе апублікаваў сваю версію падзей пад назвай «Разня нявінных грамадзянскіх асоб»[18]. Нягледзячы на спробы польскіх уладаў схаваць гэтую гісторыю, паведамленні пра інцыдэнт у міжнароднай прэсе выклікалі скандал, які мог мець сур’ёзныя наступствы[6][7]. Рэакцыя на падзеіУ польская армііПольскі камандуючы, генерал Антоній Лістоўскі заявіў, што гэта быў сход бальшавікоў, і што яўрэйскае насельніцтва напала на польскія войскі[16]. Агульная напружанасць ваеннай кампаніі была вылучана ў якасці апраўдання злачынства[21]. У сваім загадзе насельніцтву Пінску ад 7 красавіка 1919 г., гэта значыць праз два дні пасля таго, што адбылося, Лісоўскі апраўдваў разню, паколькі «яўрэі горада былі віноўныя ў злачынстве абуральнай няўдзячнасці»[3]. Польскія вайскоўцы адмовіліся даць следчым доступ да дакументаў, а афіцэры і салдаты не былі пакараныя. Маёр Лучынскі не быў абвінавачаны ні ў якіх правінах і быў у канчатковым выніку пераведзены і атрымаў званні палкоўніка (1919) і генерала (1924) польскай арміі[22]. Падзеі падвергнуліся крытыцы ў сейме, але прадстаўнікі польскай арміі адмаўлялі якія-небудзь правапарушэнні[15]. Міжнародная рэакцыяУ заходняй прэсе таго часу разню называлі польскім пагромам у Пінску[23], і яна прыцягнула ўвагу грамадскасці. Па запыце польскіх уладаў да прэзідэнта Вільсана ў Польшчу была накіраваная амерыканская камісія для расследавання характару меркаваных злачынстваў. Камісія, якую ўзначальваў яўрэйска-амерыканскі дыпламат Генры Маргента-старэйшым, апублікавала 3 кастрычніка 1919 года Даклад Маргента. Згодна з высновамі гэтай камісіі, у выніку гэтага і звязаных з ім інцыдэнтаў загінулі ў агульнай складанасці каля 300 яўрэяў. Камісія таксама падвергла рэзкай крытыцы дзеянні маёра Лучынскага і яго камандавання ў сувязі з расследаваннем падзей у Пінску[16][24][25]. У той жа час другая камісія вызначыла, што прычына гэтых падзей не можа быць аднесена да антысемітызму, а прадстаўнік ЗША лейтэнант Фостэр заявіў, што дзеянні маёра Лучынскага былі апраўданыя абставінамі[2]. Маргента пазней распавёў аб разні ў сваёй аўтабіяграфіі, дзе ён напісаў:
ПамяцьУ 1926 годзе эмігрантамі з Пінска ў Падмандатную Палестыну ў памяць аб ахвярах Пінскай разні быў заснаваны кібуц Геват (Гват)[27]. ПалемікаАнглійскі гісторык Норман Дэвіс паставіў пад сумнеў пытанне, ці быў сход відавочна дазволены, і адзначае, што «характар незаконнага сходу, апісваўся па-рознаму: як бальшавіцкая ячэйка, сход мясцовага кааператыва або сход мясцовага камітэта па размеркаванню гуманітарнай дапамогі і ніколі не быў высветлены»[2]. Амерыканскі гісторык Рычард Лукас апісаў Пінскую разню як «пакаранне смерцю трыццаці пяці бальшавіцкіх злачынцаў … апраўданую ў вачах амерыканскага следчага»[28], у той жа час як Дэвід Энгель адзначыў, што даклад Маргента, кароткае выкладанне амерыканскага расследавання ў Пінску і іншых масавых забойстваў, праведзеных Генры Маргентоа супярэчыць паведамленням Дэвіса і Лукаса. Маргента ў сваёй справаздачы з нагоды падзей у Пінску, адзначае, што ў дачыненні да сцвярджэнняў польскіх уладаў аб тым, што гэта сход было бальшавіцкай сходкай,
У дакладзе таксама адзначалася, што афіцыйныя заявы генерала Антонія Лістоўскага, камандуючага польскай групоўкай, аб тым, што польскія войскі падвергліся нападу з боку яўрэяў, «пазбаўленыя падставы»[29]. У любым выпадку, Дэвіс прыйшоў да высновы, што «[гэтая тэма] добра падыходзіла для сенсацыйных загалоўкаў … публічнасць дрэнна адбілася на польскай арміі [і] пацвердзіла папулярную ва ўсім свеце ідэю, аб тым, што ўсе польскія салдаты з’яўляюцца антысемітамі, а ўсе бальшавікі — яўрэямі»[2]. Зноскі
Літаратура
|
Portal di Ensiklopedia Dunia
