Рэінкарнацыя

Рэінкарнацыя, таксама перараджэнне або трансміграцыя — філасофская або рэлігійная канцэпцыя, паводле якой нефізічная сутнасць жывой істоты пачынае новае жыццё ў іншай фізічнай форме альбо целе пасля біялагічнай смерці[1][2]. У большасці вераванняў, звязаных з рэінкарнацыяй, душа чалавека лічыцца бессмяротнай, і яна не знікае пасля гібелі фізічнага цела. Пасля смерці душа проста перасяляецца ў нованароджанае дзіця або жывёлу, каб працягнуць сваё бессмяротнае жыцьцё. Тэрмін трансміграцыі азначае пераход душы з аднаго цела ў іншае па смерці.

Рэінкарнацыя ёсць цэнтральным прынцыпам індыйскіх рэлігій, як то індуізм, будызм, джайнізм і сікхізм, але існуе шэраг груп, якія ня вераць у рэінкарнацыю, а замест гэтага вераць у замагільнае жыццё[2][3][4]. У розных формах перараджэнне сустракаецца як эзатэрычная вера ў многіх плынях іўдаізму, некаторых паганскіх рэлігіях і некаторых вераваннях карэнных народаў Амерыкі[5] і тубыльцаў Аўстраліі, але большасць з іх верыць у замагільнае жыццё або свет духа. Пэўную ступеню веры ў перараджэнне або перасяленне душы выказвалі некаторыя старажытнагрэчаскія мысляры, як то Піфагор, Сакрат і Платон[6].

Не зважаючы на тое, што большасць канфесій хрысціянства і ісламу не вераць у тое, што людзі здольныя пераўвасабляцца, аднак пэўныя групы гэтых рэлігіяў спасылаюцца на рэінкарнацыю. Прадстаўнікі такіх груп — катары, алавіты, друзы[7] і розенкрэйцэры[8].

У рэлігіях

Індуізм

Згодна з індуісцкімі традыцыямі, цела памірае, але душа працягвае існаваць, бо лічыцца адвечнай і незнішчальнай рэчавітасцю і асалодай[9]. У многіх індуісцкіх плынях лічыцца, што ўсё ў свеце мае повязь адно з адным і набывае цыклічны характар, бо ўсе жывыя істоты складаюцца з дзвюх рэчаў: душы і цела альбо матэрыі[10]. Атман не зьмяняецца і не можа змяніцца праз сваю наданую прыроду[10]. Цяперашняя карма ўплывае на будучыя абставіны жыцьця душы, а таксама на будучыя формы жыцця[11]. Добрыя намеры і ўчынкі вядуць да добрай будучыні, а кепскія намеры і ўчынкі вядуць да дрэннай будучыні, уплываючы на тое, як чалавек пераўвасобіцца, паводле індуісцкага погляду на існаванне[12].

У большасці індуісцкіх плыняў не існуе сталага раю або пекла[13]. У замагільным свеце, зыходзячы з кармы, душа адраджаецца як іншая істота на небе, у пекле альбо жывая істота на зямлі[13]. Багі таксама паміраюць, як толькі скончацца іхныя мінулыя кармічныя заслугі, як і тыя, хто зараз месціцца ў пекле, могуць вярнуцца на Зямлю, атрымаўшы яшчэ адзін шанец. Гэтае пераўвасабленне цягнецца бясконца ў цыкле, пакуль чалавек не запачаткуе духоўны пошук і не ўсвядоміць самапазнанне. Толькі такім чынам істота можа здабыць мокшу, то бок канчатковае вызваленне з цыклаў рэінкарнацыі[14]. Лічыцца, што гэта вызваленне ёсьць станам поўнай асалоды, які, паводле індуісцкіх традыцый, звязаны з Брагманам або ідэнтычны яму. Гэта стан нязменнай рэчаіснасьці, якая існавала да стварэння Сусвету, працягвае існаваць і будзе існаваць па ім[15][16][17][18][19].

Старажытнаіндыйскія трактаты Ўпанішады галоўным чынам засяроджваюцца на вызваленні ад рэінкарнацыі[20][21]. Яны прапануюць вельмі аптымістычны погляд на дасканаласць чалавечай прыроды, а мэтай чалавечых намаганняў паводле тэкстаў ёсьць бесперапыннае падарожжа да самаўдасканалення і самапазнання, каб пакласці канец сансары — бясконцаму цыклу адраджэння і паўторнай смерці[22]. Мэтай духоўных пошукаў у традыцыях Упанішадаў ёсць пошук сапраўднага «я» ўнутры і спазнанне сваёй душы, вынікам чаго будзе дасягненне стану, які, як сцвярджаецца, вядзе да шчаслівага стану свабоды[22]. Бхагавад-гіта разглядае розныя шляхі да вызвалення[9].

Будызм

Згодна з рознымі будыйскімі пісаньнямі, Гаўтама Буда верыў у існаванне замагільнага жыцця ў іншым свеце і ў рэінкарнацыю. Буда таксама сцьвярджаў, што карма ўплывае на перараджэнне і што цыклы паўторных нараджэнняў і смерцяў ёсць бясконцымі[23][24][25][26]. Да нараджэння Буды старажытнаіндыйскія навукоўцы распрацавалі розныя тэорыі існавання замагільнага жыцьця, у тым ліку матэрыялістычную школу Чарвака[27], паводле якой смерць ёсць сканчэннем усяго, бо, на думку паслядоўнікаў гэтае плыні, не існуе замагільнага жыцця, душы, адраджэння і кармы, а жывая істота па смерці цалкам знішчаецца. Буда адхіліў гэтую тэорыю і падтрымаў альтэрнатыўныя існыя тэорыі аб перараджэнні, крытыкуючы матэрыялістычныя школы, якія адмаўлялі перараджэнне і карму[28]. Буда сцвярджаў, што перакананні аб адмаўленні перараджэння ёсць недарэчнымі і небяспечнымі, бо такія погляды анігіляцыянізму заахвочваюць маральную безадказнасць і матэрыяльны геданізм[29]. Такім чынам, Буда павязаў маральную адказнасць з адраджэннем[23][24][25][28].

Не зважаючы на тое, што ў папулярнай будыйскай літаратуры і фальклоры можна нярэдка сустрэць апавяданні і развагі аб перасяленні душаў, будыйская філасофія агулам адмаўляе існаванне душы, атмана, «найвышэйшага Я», таму фактычна не прызнае рэінкарнацыі. Аднак у будызьме існуе паняцце сантана, што ёсць працягласцю свядомасці, за якой не стаіць аніякага індывідуальнага альбо абсалютнага апірышча. Сантана ўяўляе сабой плынь імгненных ментальных станаў (дхармаў), кожны з якіх абумоўлены знікненнем папярэдняга і абумоўлівае ўзнікненне наступнага[30]. Сантана звязана са сталымі зменамі, падобна кадрам кінастужкі, і ўтворана мяшаннем дхармаў паводле закону ўзаемазалежнага паходжання. Гэты працэс, як сцвярджаецца ў будызме, падобны да таго, як полымя згаслай свечкі запальвае іншую[31][32]. Свядомасць нованароджанага не ідэнтычная, але і не цалкам адрозніваецца ад свядомасці памерлага, яны разам утвараюць кантынуўм альбо прычыннасць. На трансміграцыю ўплывае карма папярэдняй істоты. Першапрычынай адраджэння, як сцвярджаецца, ёсць знаходжанне свядомасці ў стане няведання аб прыродзе рэчаіснасці. Адраджэнне спыняецца, як толькі гэтае няведанне знікае[33].

Будыйскія традыцыі таксама адрозніваюцца сваімі дэталямі механізму перараджэння. Большасць будыстаў школы Тгхеравады сцвярджаюць, што адраджэньне адбываецца неадкладна, у той час як тыбецкая традыцыя і большасць кітайскіх і японскіх школ прытрымліваюцца паняцця прамежкавага стану бардо, які можа доўжыцца да 49 дзён[34]. Канцэпцыя адраджэння бардо тыбецкага будызму першапачаткова зявілася ў Індыі, але распаўсюдзілася ў Тыбет ды іншыя будысцкія краіны[35]. Гэтыя ідэі прывялі да стварэння мапы кармы і апісання формаў адраджэньня, якія прымае чалавек па смерці. Гэтыя ідэі выказваліся ў тэкстах «Тыбецкай кнігі мёртвых»[36]. Асноўныя будыйскія традыцыі прымаюць факт таго, што рэінкарнацыя істоты залежыць ад мінулай кармы і назапашаных заслугаў ці заганы. Яны зважаюць, што існуюць шэсць сфер існаваньня, у якіх можа адбыцца перараджэнне пасля кожнай смерці[37][38].

Джайнізм

У джайнізме дактрына рэінкарнацыі поруч з тэорыямі сансары і кармы займае цэнтральнае месца ў багаслоўскіх традыцыях, пра што сведчыць шматлікая літаратура і трактаты на гэтыя тэмы з раньніх часоў зараджэння рэлігіі[39][40]. Рэінкарнацыя ў сучасных традыцыях джайнізму ёсць вера ў тое, што людскае жыцьцё характарызуецца бесперапыннымі перараджэннямі і пакутамі ў розных формах існавання[41][40][42].

Карма ёсць цэнтральнай і фундаментальнай часткай джайнскай веры. Яна павязаная з іншымі філязофскімі паняццямі, як то трансміграцыя, рэінкарнацыя, вызваленне, антыгвалт (агімса) і адсутнасць прывязанасці. Дзеянні ў джайнізме маюць наступствы, некаторыя неадкладна, але некаторыя адкладзеныя ў часе, нават у будучых увасабленнях. Такім чынам, дактрына кармы не абмяжоўваецца толькі адным жыццём, але мае распаўсюд у будучых увасабленнях. Утарадхіяна сцвярджае, што душа часам перараджаецца ў свеце багоў, часам у пекле, часам яна набывае цела дэмана, але ўсё гэта адбываецца з прычыны яе кармы. Гэтак душа можа перарадзіцца ў абліччы чарвяка, мураша ці іншага вусяка. Далей у тэксце гаворыцца, што карма ёсць коранем нараджэння і смерці. Душы, павязаныя з кармай, круцяцца ў цыкле існавання.

Дзеянні і эмоцыі ў цяперашнім жыцьці ўплываюць на будучыя ўвасабленні ў залежнасці ад характару канкрэтнай кармы. Напрыклад, добрае і дабрадзейнае жыцьцё паказвае на схаванае жаданне перажыць добрае жыцьцё. Такім чынам, такая асоба паляпшае карму, якая гарантуе, што ягоныя будучыя нараджэнні дазволяць яму бесперашкодна адчуваць і праяўляць свае даброты. У гэтым выпадку душы могуць перарадзіцца на нябёсах або ў заможнай і дабрадзейнай чалавечай сям’і. Зь іншага боку, чалавек, які займаўся амаральнымі ўчынкамі або меў жорсткі нораў, можа перарадзіцца ў пекле або ў ніжэйшых формах жыцця. Такім чынам, у джайнізме Бог не гуляе аніякай ролі ў лёсе чалавека, бо асабісты лёс разглядаецца не як следства якой-небудзь сістэмы ўзнагароджання або пакарання, а хутчэй як вынік ягонай уласнай асабістай кармы. Кожная душа нясе адказнасць за сваё цяжкае становішча, а таксама за сваё ўласнае збаўленне. Назапашаная карма ўяўляе сабой сукупнасць усіх няздзейсненых жаданняў, схільнасцяў і памкненняў душы.

Сікхізм

Заснаваўшы ў 15 стагоддзі рэлігію, Гуру Нанак меў выбар паміж канцэпцыяй цыклічнага пераўвасаблення старажытных індыйскіх рэлігій ці лінейнай канцэпцыяй ісламу. У выніку стваральнік сікхізму абраў цыклічную канцэпцыю часу[43][44]. Сікхізм трымаецца тэорыі рэінкарнацыі, падобнай да аналагічнай тэорыі ў індуізме, але з некаторымі адрозненнямі ад традыцыйных дактрын[45]. Тэорыі сікхскага адраджэння аб прыродзе існавання падобныя да ідэй, якія развіліся за час руху Бхакці, увасобіўшыся ў некаторых вайшнаўскіх традыцыях, якія вызначаюць вызваленне як стан еднасці з Богам, дасягнуты праз ласку Бога[46][47][48].

Дактрыны сікхізму вучаць, што душа існуе і пераходзіць ад аднаго цела да іншага ў бясконцых цыклях сансары да вызвалення ад цыкла смерці і адраджэння. Кожнае нараджэнне пачынаецца з кармы, якая ўплывае на будучыя перараджэнні, і гэта Боская ласка можа вызваліць ад цыкла смерці і адраджэння[45]. Выхад з цыкла рэінкарнацыі, як сцвярджаецца ў сікхізме, палягае ў этычным жыцці, прысьвячэнні сябе Богу і сталай памяці пра імя Бога[45].

Навука

Не зважаючы на тое, што не існуе навуковага пацверджаньня фізічнай сапраўднасці рэінкарнацыі, ёсьць пытанні аб тым, як перакананні аб існаванні гэтай з’явы могуць быць пацверджаныя ў рамках дыскурсу навукі і рэлігіі. Некаторыя прыхільнікі акадэмічнай парапсіхалогіі сцвярджаюць, што ў іх ёсьць навуковыя доказы існавання рэінкарнацыі, але іх праціўнікі абвінавачваюць іх у ілжэнавуцы[49][50]. Скептык Карл Саган запытаў Далай-ламу, што б ён зрабіў, калі б гэты фундаментальны прынцып ягонай рэлігіі быў канчаткова абвергнуты навукай. Далай-лама адказаў, што калі навука можа абвергнуць рэінкарнацыю, тыбецкі будызм адрокся б ад гэтае ідэі, але навуцы, на думку лідара, будзе вельмі цяжка яе абвергнуць. Саган лічыў сцвярджэньні аб наяўнасці ўспамінаў аб мінулых жыцьцях вартымі дасьледавання, але і зважаў рэінкарнацыю малаверагодным тлумачэннем гэтага.

Сведчанні мінулых жыццяў

Цягам 40 гадоў псыхіятр Ен Стывенсан з Вірджынскага ўніверсітэту занатоўваў словы маленькіх дзяцей, якія сцвярджалі, што памятаюць мінулыя жыцці. Ён апублікаваў дванаццаць кніг, у тым ліку «Дваццаць выпадкаў, якія ўказваюць на рэінкарнацыю», «Рэінкарнацыя і біялогія: Унёсак у этыялогію радзімых плямаў і прыроджаных дэфектаў» (манаграфія з дзвюх частак), «Еўрапейскія выпадкі тыпаў рэінкарнацыі» і «Дзе рэінкарнацыя і біялогія перасякаюцца». У даследваньнях доктар паведамляў пра заявы дзіцяці і сведчаньні іхных родзічаў ды іншых асоб, часта разам са звесткамі тых памерлых людзей, якіх даследчык лічыў карэлятамі, якія ў пэўным сэнсе адпавядалі памяці дзіцяці. Стывенсан таксама даследаваў выпадкі, калі ён лічыў, што радзімыя плямы і прыроджаныя дэфекты, здавалася, супадаюць з ранамі і шнарамі на нябожчыках. Часам у ягоныя запісы ўключаліся медыцынская звесткі[51]. Паколькі такія ўспаміны лёгка прыдумаць і падмануць аўтара, Стывенсан чакаў скептычных меркаванняў на адрас ягоных перакананняў. Стывенсан адзначаў, што шукаў абвяргаючыя доказы і альтэрнатыўныя тлумачэнні занатаваных выпадкаў, але аўтар звычайна прыходзіў да высновы, што бракуе звычайных пераканаўчых тлумачэнняў такім з’явам[52].

Крыніцы

  1. ↑ McClelland 2010, p. 24—29.
  2. ↑ а б Juergensmeyer & Roof 2011, p. 271—272.
  3. ↑ Laumakis, Stephen J. (2008). «An Introduction to Buddhist Philosophy». Cambridge University Press. — С. 90—99. — ISBN 978-1-139-46966-1.
  4. ↑ Rita M. Gross (1993). «Buddhism After Patriarchy: A Feminist History, Analysis, and Reconstruction of Buddhism». State University of New York Press. — С. 148. — ISBN 978-1-4384-0513-1.
  5. ↑ Obeyesekere, Gananath (2002). «Imagining Karma: Ethical Transformation in Amerindian, Buddhist, and Greek Rebirth». University of California Press. — С. 15.
  6. ↑ Taliaferro, Charles; Draper, Paul; Quinn, Philip L. (2010). «A Companion to Philosophy of Religion». John Wiley and Sons. — С. 640. — ISBN 978-1-4051-6357-6.
  7. ↑ Hitti, Philip K (2007) [1924]. «Origins of the Druze People and Religion, with Extracts from their Sacred Writings» (New Edition). Columbia University Oriental Studies. 28. London: Saqi. — С. 13—14. — ISBN 0-86356-690-1.
  8. ↑ Heindel, Max (1985) [1939, 1908] «The Rosicrucian Christianity Lectures (Collected Works): The Riddle of Life and Death». Oceanside, California. 4th edition. — ISBN 0-911274-84-7
  9. ↑ а б Juergensmeyer & Roof 2011, p. 272.
  10. ↑ а б Fowler 1997, p. 10.
  11. ↑ Christopher Chapple (1986). «Karma and creativity». State University of New York Press. — С. 60—64. — ISBN 0-88706-251-2.
  12. ↑ Fowler 1997, p. 11.
  13. ↑ а б Lipner 2012, p. 263—265.
  14. ↑ Jacobsen, Knut (2009). «Three Functions of Hell in the Hindu Traditions». Numen. 56 (2-3): 385—400. — doi:10.1163/156852709X405071.
  15. ↑ Lipner 2012, p. 251—252.
  16. ↑ Lipner 2012, p. 283.
  17. ↑ Lipner 2012, p. 366—369.
  18. ↑ Perrett, Roy W. (1998). «Hindu Ethics: A Philosophical Study». University of Hawaii Press. — С. 53—54. — ISBN 978-0-8248-2085-5.
  19. ↑ Sullivan, Bruce M. (2001). «The A to Z of Hinduism». Rowman & Littlefield. — С. 137. — ISBN 978-0-8108-4070-6.
  20. ↑ Fowler 1997, p. 111—112.
  21. ↑ Kim, Yong Choon; Freeman, David H. (1981). «Oriental Thought: An Introduction to the Philosophical and Religious Thought of Asia». Rowman & Littlefield. — С. 15—17. — ISBN 978-0-8226-0365-8.
  22. ↑ а б Coward, Harold (2008). «The Perfectibility of Human Nature in Eastern and Western Thought: The Central Story». State University of New York Press. — С. 129. — ISBN 978-0-7914-7336-8.
  23. ↑ а б Harvey 2012, p. 32—33.
  24. ↑ а б Harvey 2012, p. 38—39.
  25. ↑ а б Harvey 2012, p. 46—49.
  26. ↑ Neufeldt, Ronald Wesley (1986). «Karma and Rebirth: Post Classical Developments». State University of New York Press. — С. 123—131. — ISBN 978-0-87395-990-2.
  27. ↑ Billington, Ray (2002). «Understanding Eastern Philosophy». Routledge. — С. 60. — ISBN 978-1-134-79348-8.
  28. ↑ а б Keown, Damien (2004). «A Dictionary of Buddhism». Oxford University Press. — С. 80. — ISBN 978-0-19-860560-7.
  29. ↑ McClelland 2010, p. 21.
  30. ↑ Лысенко В. Г. Сантана // Философия буддизма: Энциклопедия / под ред. М. Т. Степанянц. — М.: Восточная литература, 2011. — С. 607—608. — ISBN 978-5-02-036492-1.
  31. ↑ Kalupahana, David J. (1975). «Causality: The Central Philosophy of Buddhism». University Press of Hawaii. — С. 83. — ISBN 978-0-8248-0298-1.
  32. ↑ Swatos, William H.; Kivisto, Peter (1998). «Encyclopedia of Religion and Society». Rowman Altamira. — С. 66. — ISBN 978-0-7619-8956-1.
  33. ↑ Harvey, Peter (1995). «The Selfless Mind». Curzon Press. — С. 247.
  34. ↑ Robert E. Buswell Jr.; Donald S. Lopez Jr. (2013). «The Princeton Dictionary of Buddhism». Princeton University Press. — С. 49—50, 708—709. — ISBN 978-1-4008-4805-8.
  35. ↑ Karma-gliṅ-pa; Trungpa, Chogyam; Fremantle, Francesca (2000). «The Tibetan Book of the Dead: The Great Liberation Through Hearing in the Bardo». Shambhala Publications. — С. xi, xvii-xxiii. — ISBN 978-1-57062-747-7.
  36. ↑ Trainor 2004, p. 210—211.
  37. ↑ Trainor 2004, p. 62—63.
  38. ↑ Fowler, Merv (1999). «Buddhism: Beliefs and Practices». Sussex Academic Press. — С. 65. — ISBN 978-1-898723-66-0.
  39. ↑ Jaini 1980, p. 217—236.
  40. ↑ а б Dundas, Paul (2003). «The Jains». Routledge. — С. 14—16, 102—105. — ISBN 978-0-415-26605-5.
  41. ↑ Jaini 1980, p. 226—228.
  42. ↑ Sethia, Tara (2004). «Ahimsā, Anekānta, and Jainism». Motilal Banarsidass. — С. 30—31. — ISBN 978-81-208-2036-4.
  43. ↑ Cole, W.O.; Sambhi, Piara Singh (2016). «Sikhism and Christianity: A Comparative Study». Springer. — С. 13—14. — ISBN 978-1-349-23049-5.
  44. ↑ Mandair 2013, p. 176.
  45. ↑ а б в Mandair 2013, p. 145—147.
  46. ↑ Melton, John Gordon; Baumann, Martin (2002). «Religions of the world: a comprehensive encyclopedia of beliefs and practices». Vol. 2. ABC-CLIO. — С. 632. — ISBN 978-1-57607-223-3.
  47. ↑ Lott, Eric J. (1988). «Vision, Tradition, Interpretation: Theology, Religion, and the Study of Religion». Walter de Gruyter. — С. 49—53. — ISBN 978-3-11-009761-0.
  48. ↑ Flood, Gavin (1996). «An introduction to Hinduism». Cambridge University Press. — С. 137. — ISBN 978-0-521-43878-0.
  49. ↑ Grant, John (2015). «Spooky Science: Debunking the Pseudoscience of the Afterlife». Sterling Publishing Company, Incorporated. — ISBN 978-1-4549-1654-3.
  50. ↑ Edwards, Paul (1996). «Reincarnation: a critical examination». Amherst, N.Y.: Prometheus Books. — ISBN 978-1-57392-005-6.
  51. ↑ Cadoret, Remi J. (04.2005). «European Cases of the Reincarnation Type». American Journal of Psychiatry. 162 (4): 823—824. — doi:10.1176/appi.ajp.162.4.823.
  52. ↑ Shroder, Tom (11.02.2007). «Ian Stevenson; Sought To Document Memories Of Past Lives in Children». The Washington Post.

Літаратура

Спасылкі

commons: Рэінкарнацыя на Вікісховішчы
Index: pl ar de en es fr it arz nl ja pt ceb sv uk vi war zh ru af ast az bg zh-min-nan bn be ca cs cy da et el eo eu fa gl ko hi hr id he ka la lv lt hu mk ms min no nn ce uz kk ro simple sk sl sr sh fi ta tt th tg azb tr ur zh-yue hy my ace als am an hyw ban bjn map-bms ba be-tarask bcl bpy bar bs br cv nv eml hif fo fy ga gd gu hak ha hsb io ig ilo ia ie os is jv kn ht ku ckb ky mrj lb lij li lmo mai mg ml zh-classical mr xmf mzn cdo mn nap new ne frr oc mhr or as pa pnb ps pms nds crh qu sa sah sco sq scn si sd szl su sw tl shn te bug vec vo wa wuu yi yo diq bat-smg zu lad kbd ang smn ab roa-rup frp arc gn av ay bh bi bo bxr cbk-zam co za dag ary se pdc dv dsb myv ext fur gv gag inh ki glk gan guw xal haw rw kbp pam csb kw km kv koi kg gom ks gcr lo lbe ltg lez nia ln jbo lg mt mi tw mwl mdf mnw nqo fj nah na nds-nl nrm nov om pi pag pap pfl pcd krc kaa ksh rm rue sm sat sc trv stq nso sn cu so srn kab roa-tara tet tpi to chr tum tk tyv udm ug vep fiu-vro vls wo xh zea ty ak bm ch ny ee ff got iu ik kl mad cr pih ami pwn pnt dz rmy rn sg st tn ss ti din chy ts kcg ve
Prefix: a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Portal di Ensiklopedia Dunia

Portal : Agama
Agama
Portal : Bahasa
Bahasa
Portal : Biografi
Biografi
Portal : Budaya
Budaya
Portal : Ekonomi
Ekonomi
Portal : Elektronika
Elektronika
Portal : Film
Film
Portal : Filsafat
Filsafat
Portal : Geografi
Geografi
Portal : Indonesia
Indonesia
Portal : Ilmu
Ilmu
Portal : Lingkungan
Lingkungan
Portal : Masyarakat
Masyarakat
Portal : Matematika
Matematika
Portal : Militer
Militer
Portal : Mitologi
Mitologi
Portal : Musik
Musik
Portal : Olahraga
Olahraga
Portal : Pendidikan
Pendidikan
Portal : Politik
Politik
Portal : Sastra
Sastra
Portal : Sejarah
Sejarah
Portal : Seni
Seni
Portal : Teknologi
Teknologi

Kembali kehalaman sebelumnya