Торфаздабыча

Торфаздабы́ча^[1][2] — сукупнасць тэхналагічных аперацый па здабычы торфу, яго перапрацоўцы, сушцы, уборцы пры дапамозе тарфяных машын і комплексаў.

Звесткі пра здабычу «гаручай зямлі», якая выкарыстоўвалася для награвання ежы, ёсць у Плінія Старэйшага (I стагоддзе)^[1]. У XII—XVIII стагоддзях торфаздабыча вялася ў Шатландыі і Галандыі, у сярэдзіне XVII стагоддзя на тэрыторыі сучаснай Украіны, з канца XVII стагоддзя — на тэрыторыі Расіі.

Напачатку торфаздабычу вялі ўручную. Торф рэзалі спецыяльнымі лапатамі-разакамі на цагліны і сушылі на паветры. У другой палове XIX стагоддзя быў вынайдзены элеватарны спосаб: здабыты торф спецыяльнымі элеватарнымі машынамі перамяшчалі з месца здабычы, перамешвалі і фармавалі ў цагліны. У 1914 годзе інжынер Р. Э. Класон распрацаваў гідраўлічны спосаб («гідраторф»): тарфяны пласт размывалі вадой з дапамогай з гідраманітора, атрыманую масу па трубах перапампоўвалі на спецыяльныя палі, дзе яе сушылі. У 1920-я гады пачалі выкарыстоўваць экскаватарны спосаб торфаздабычы: радовішча торфу распрацоўвалі экскаватарамі, тарфяную масу, раздзеленую на цагліны, раскладвалі стужкамі, сушылі і складвалі ў штабелі. З 1940-х гадоў пачаў развівацца фрэзерны (паверхнева-паслойны) спосаб: паверхневы слой тарфянога пакладу фрэзеруецца (здрабняецца), перамешваецца, сушыцца, укладваецца ўборачнымі машынамі ў навалы і штабелі.

У канцы XX стагоддзя ў сувязі з павелічэннем выкарыстання прыроднага газу, ростам здабычы нафты і вугалю торфаздабыча значна скарацілася.

На тэрыторыі Беларусі прамысловая торфаздабыча для газагенератараў пачалася ў вёсцы Серкавіца Талачынскага раёна Віцебскай вобласці ў 1896 годзе. У 1899 годзе пачалася здабыча торфу каля Гомеля для патрэб цагельняў. З 1900 года каля вёскі Шчэбрын Брэсцкага раёна выраблялі торфабрыкеты. Да 1913 года торфаздабыча пачалася каля Віцебска, Магілёва і Мінска. Напярэдадні Вялікай Айчыннай вайны дзейнічала больш за 200 торфапрадпремстваў. З канца 1970-х гадоў здабыча торфу на паліўныя мэты скарацілася.

• Тарфяная прамысловасць

• Багатаў Б. А., Сацута У. М. Торфаздабы́ча // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 492. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
• Торфодобы́ча // Т. 26. Тихоходки — Ульяново. — М. : Советская энциклопедия, 1977. — С. 120. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
• Торфаздабы́ча // Тлумачальны слоўнік беларускай мовы: У 5-ці т / АН БССР, Інстытут мовазнаўства імя Я. Коласа. — Мн.: Беларус. Сав. Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1983. — Т. 5 кн. 1: С — Улагодзіць / [рэдактар М. Р. Суднік]. — С. 500. — 663 с.