Трансфармацыя (генетыка)

Трансфарма́цыя^[1] ў генетыцы — змена спадчынных уласцівасцей клеткі ў выніку пранікнення ў яе чужароднай ДНК; адзін са спосабаў абмену генетычным матэрыялам у пракарыётаў. Натуральная трансфармацыя адкрыта і вывучана ў бактэрый (напрыклад, трансфармацыя непатагенных бактэрый у патагенныя), але магчыма і ў клетках вышэйшых арганізмаў.

Кампетэнтныя клеткі, здольныя ўключаць чужародную ДНК, сінтэзуюць бялок. Пасля пранікнення ў клетку фрагмента ДНК донара адна з яе нітак распадаецца, а другая ўключаецца ў храмасому рэцыпіента за кошт рэкамбінацыі з гемалагічным участкам. Трансфармацыя выкарыстоўваецца для генетычнага аналізу бактэрый, у якіх невядомыя іншыя формы абмену генетычным матэрыялам (кан’югацыі, трансдукцыі) і эксперыментах па генетычнай інжынерыі.

Упершыню трансфармацыя выяўлена ў 1928 годзе ў пнеўмакокаў Ф. Грыфітам, які паказаў, што некаторыя клеткі невірулентных штамаў бактэрый набываюць патагенныя ўласцівасці пры заражэнні імі мышэй разам з клеткамі вірулентных штамаў, забітых награваннем^[2][3]. У 1944 годзе Олівер Эверы разам з супрацоўнікамі паказалі, што трансфармуючым агентам, які вядзе да пераўтварэння непатагенных бактэрый у патагенныя, з’яўляецца ДНК, вылучаная з патагенных штамаў^[2]. Пазней трансфармацыя была паказана і вывучана ў розных бактэрый (стрэптакокаў, гемафільных бактэрый, сеннай палачкі і некаторых іншых)^[2]. Адкрыццё і вывучэнне трансфармацыі з’явілася доказам таго, што ДНК — матэрыяльны носьбіт спадчыннасці^[1][2].

• Трансфарма́цыя ў генетыцы // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 512—513. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
• Трансформа́ция в генетике / Табачник А. Л. // Т. 26. Тихоходки — Ульяново. — М. : Советская энциклопедия, 1977. — С. 168—169. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
• Трансформа́ция в генетике // Биологический энциклопедический словарь (руск.) / Гл. ред. М. С. Гиляров; Редкол.: А. А. Баев, Г. Г. Винберг, Г. А. Заварзин и др. — М.: Сов. энциклопедия, 1986. — С. 641. — 831 с. — 100 000 экз.
• Трансформация // Популярный биологический словарь (руск.) / Н. Ф. Реймерс; Отв. ред. А. В. Яблоков; АН СССР. — М.: Наука, 1991. — С. 438. — 437 с. — 50 000 экз. — ISBN 5-02-005866-1.