Уліс (касмічны апарат)

Уліс
Уліс
	Ulysses
Заказчык	ЕКА / НАСА
Задачы	вывучэнне Сонцы
Пралёт	Юпітэр
Спадарожнік	Сонца
Запуск	6 кастрычніка 1990 11:47:16 UTC
Ракета-носьбіт	Дыскаверы (STS-41)
Стартавая пляцоўка	мыс Канаверал
NSSDC ID	1990-090B
SCN	20842
Тэхнічныя характарыстыкі
Маса	370 кг (55 кг навуковай апаратуры)
Памеры	3,2x3,3x2,1 м
Магутнасць	285 Вт
Мэтавая апаратура
Хуткасць перадачы	1024 біт/с
Сайт праекта

«Уліс» (англ.: Ulysses) — касмічны апарат сумеснай вытворчасці ЕКА і НАСА, прызначаны для вывучэння Сонца і, у якасці дадатковай місіі, Юпітэра.

Апарат быў запушчаны ў кастрычніку 1990 года з касмічнага карабля «Дыскаверы» (запуск быў запланаваны на 1986, але адкладзены з-за катастрофы «Чэленджара»). У агульнай складанасці апарат прапрацаваў больш за 17 гадоў, што ў чатыры разы перавышае разліковы тэрмін эксплуатацыі. Місія апарата афіцыйна завершана з 1 ліпеня 2008 года, па прычыне недастатковай выпрацоўкі энергіі, неабходнай для падтрымання арыентацыі апарата на Зямлю.

«Уліс» з'яўляецца першым апаратам, які вывучаў Сонца не толькі з плоскасці экліптыкі (экватарыяльнай), але і з боку палюсоў. Гэта дазваляе пабудаваць больш дакладную мадэль усёй прастора вакол сонца.

Характарыстыкі

Маса «Уліса» — каля 370 кг у момант старту, у тым ліку 55 кг навуковай апаратуры. Памеры асноўнага корпуса складаюць 3,2 x3, 3x2,1 метраў, магутнасць тэрмаэлектрычнай ўстаноўкі (якая працавала на плутоніі-238) — да 285 Вт з паступовым зніжэннем, хуткасць працы перадатчыка — да 1024 біт/с.

Навуковае абсталяванне апарата забяспечвае вымярэнне характарыстык касмічнай пылу, касмічных прамянёў, сонечнага ветру, правядзенне плазменных эксперыментаў і магнітаметрычных вымярэнняў.

Траекторыя

Траекторыя палёту апарата была спраектаваны такім чынам, каб «Уліс» праляцеў міма Юпітэра. Гэта выклікана тым, што непасрэднае вывядзенне апарата на калясонечную палярную арбіту запатрабавала б занадта вялікіх выдаткаў паліва. Таму быў выкарыстаны гравітацыйны манеўр ў полі прыцягнення планеты, што дазволіла адначасна атрымаць шэраг каштоўных звестак аб Юпітэры.

8 лютага 1992 касмічны апарат «Уліс» прайшоў на вышыні шасці радыусаў над Юпітэрам, за кошт гравітацыйнага поля якога зрабіў пертурбацыйны манеўр для выхаду з плоскасці экліптыкі (плоскасць, у якой абарачаюцца вакол Сонца планеты), і накіраваўся спачатку да абласцей міжпланетнай плазмы з боку паўднёвага полюса Сонца (вымярэнні ў гэтых абласцях працягваліся з мая па верасень 1994 года), а затым да абласцей з боку паўночнага полюса (тут вымярэнні праводзіліся з мая па верасень 1995 г). Дадзеныя даследаванні праводзіліся ў перыяд сонечнага мінімуму.

Наступнае праходжанне палярных абласцей Сонца прыпала на верасень-снежань 2000 г. (паўднёвы полюс) і 2001 (паўночны полюс). Дадзенае праходжанне ўжо прыйшлося на перыяд сонечнага максімуму.

У сувязі з тым, што місія ў лютым 2004 г. была падоўжаная да сакавіка 2008 (а ў лістападзе 2007 г. — да сакавіка 2009 года), у «Уліса» з'явілася магчымасць здзейсніць яшчэ адзін віток вакол Сонца. Паўднёвы полюс Уліс ужо даследаваў у лістападзе 2006 г. — красавіку 2007 г., а з студзеня 2008 года пачаў даследаванне паўночнага полюса.

Асноўныя даты

У ходзе місіі «Уліса» былі наступныя асноўныя падзеі:

6 кастрычніка 1990, 11:47:16 UT — запуск апарата;
8 лютага 1992 года — праходжанне гравітацыйнага поля Юпітэра і выкарыстанне яго для дадатковага паскарэння;
26 чэрвеня — 5 лістапада 1994 — першае праходжанне паўднёвага полюса Сонца;
13 верасня 1994 г. — максімальная шырыня паўднёвага полюса Сонца (-80,2 °);
13 сакавіка 1995 г. — першае перасячэнне плоскасці экліптыкі;
19 чэрвеня — 29 верасня 1995 — першае праходжанне паўночнага полюса Сонца;
31 ліпеня 1995 г. — максімальная шырыня паўночнага полюса Сонца (80,2 °);
1 мая 1996 г. — заканчэнне першараднай місіі;
9 мая 1998 г. — другое перасячэнне плоскасці экліптыкі;
8 верасня 2000 г. — 16 студзеня 2001 г. — другое праходжанне паўднёвага полюса Сонца;
27 лістапада 2000 года — максімальная шырыня паўднёвага полюса Сонца (-80,2 °);
25 мая 2001 г. — трэцяе перасячэнне плоскасці экліптыкі;
3 верасня 2001 г — 12 снежня 2001 г. — другое праходжанне паўночнага полюса Сонца;
13 кастрычніка 2001 года — максімальная шырыня паўночнага полюса Сонца (80,2 °);
4 лютага 2004 — праходжанне паблізу Юпітэра;
14 ліпеня 2004 года — чацвёртае перасячэнне плоскасці экліптыкі;
1 ліпеня 2008 — афіцыйнае заканчэнне місіі, апарат працаздольны;
30 чэрвеня 2009 года — адключэнне сілкавання бартавой радыёапаратуры.

Літаратура

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 16: Трыпалі — Хвіліна / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 2003. — Т. 16. — С. 222. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0263-6 (Т. 16).