Фабрычна-завадскія камітэты

Фабрычна-завадскія камітэты, скар. фабзаўкомы або ФЗК — рабочыя камітэты на заводах і фабрыках, якія ствараліся падчас рэвалюцыі 1917 года. Менавіта ім Ленін першапачаткова прапаноўваў перадаць усю паўнату ўлады, а лозунг «Уся ўлада — саветам!» першапачаткова гучаў: «Уся ўлада — фабзаўкамам!»^[1].

З'яўленне саветаў у 1917 годзе сустрэлі «ў штыкі» расійскія сацыял-дэмакраты ў цэлым і бальшавікі ў прыватнасці: калі яны даведаліся пра тое, што паўсталі нейкія Саветы, то высказаліся катэгарычна супраць перадачы якой-небудзь улады саветам, паколькі палічылі, што гэта запавольвае рэвалюцыю. Да таго ж у саветах дамінавалі прадстаўнікі іншых партый. Бальшавікі супрацьпаставілі саветам фабрычна-завадскія камітэты з лаяльных ім кадраў. Да ідэі саветаў яны вярнуліся праз некаторы час, калі пераканаліся, што іх можна выкарыстоўваць у барацьбе за ўладу^[2].

Фабрычна-завадскія камітэты былі арганізаваны на многіх прамысловых прадпрыемствах Расійскай Імперыі пасля Лютаўскай рэвалюцыі 1917 года. Фабзаўкамы захоплівалі кантроль над кіраваннем заводамі. Явачным парадкам яны ўводзілі 8-гадзінны працоўны дзень^[3], вырашалі пытанні расцэнак і зарплаты, прыёму і звальнення, забеспячэння рабочых харчаваннем. У некаторых выпадках фабзаўкамы фармавалі атрады рабочай міліцыі і Чырвонай гвардыі для абароны заводаў ад хвалі крыміналу, якая паднялася ў выніку разгрому паліцыі і вызвалення злачынцаў падчас рэвалюцыі^[4].

Фабзаўкамы былі апорай бальшавікоў на прадпрыемствах, удзельнічалі ў падрыхтоўцы Кастрычніцкай рэвалюцыі. У 1918 годзе бальшавікі ўжо значна ўзмацнілі сваю прысутнасць у саветах (тады ж Ленінскі лозунг «Уся ўлада фабзаўкамам» быў спешна заменены на «Уся ўлада саветам» і ФЗК былі аб'яднаны з прафсаюзамі.

30 мая — 3 чэрвеня (12—16 чэрвеня) 1917 года ў Петраградзе прайшла 1-я агульнагарадская канферэнцыя ФЗК пад старшынствам Свярдлова, на якой 31 мая (13 чэрвеня) выступіў У. І. Ленін. Ён прапанаваў прыняць «Рэзалюцыю аб эканамічных мерах барацьбы з разрухай». Рэзалюцыя была прынятая 3 (16) чэрвеня. Канферэнцыя абрала Цэнтральны Савет (ЦС) ФЗК Петраграда з 25 чалавек, сярод іх 19 бальшавікоў. Сакратаром ЦС ФЗК на канферэнцыі быў абраны Мікалай Аляксеевіч Скрыпнік^[4].

Петраградскі ЦС стаў фактычна Усерасійскім цэнтрам ФЗК. 3 чэрвеня 1917 года старшынёй Цэнтральнага савета Фабзаўкамаў Петраграда стаў Жыватоў Мацвей Назаравіч  (руск.) (бел..

7—12 (20—25) жніўня 1917 года праходзіла 2-я канферэнцыя петраградскіх ФЗК. Па асноўных пытаннях прыняты рэзалюцыі, зацверджаны Статут ФЗК. Да восені 1917 года ЦС, гарадскія і раённыя аб'яднанні ФЗК існавалі больш чым у 50 прамысловых цэнтрах Расіі.

17—22 кастрычніка (30 кастрычніка — 4 лістапада) 1917 года ў Петраградзе працавала Усерасійская канферэнцыя ФЗК. Каля 2/3 яе дэлегатаў былі бальшавікамі. Канферэнцыя прыняла рэзалюцыю «Аб бягучым моманце», звярнуўшы ўвагу на тое, што ўсталяванне рабочага кантролю над вытворчасцю і размеркаваннем магчыма толькі пры пераходзе ўсёй дзяржаўнай улады ў рукі Саветаў. Яна прызнала неабходным аб'яднанне ФЗК і прафсаюзаў^[4].

• Панкратова А. Фабзавкомы и профсоюзы в революции 1917 (руск.). — М., 1927.
• Егорова А. Г. Профсоюзы и фабзавкомы в борьбе за победу Октября. (Март — октябрь 1917 г.) (руск.). — М., 1960.
• Фабрично-заводские комитеты // Большая советская энциклопедия : ([в 30 т.]) / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд.. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978. (руск.).