Ямная культура

Ямная культура Бронзавы век
Ямная кераміка з калекцыі Эрмітажа
Геаграфічны рэгіён	Усходняя Еўропа
Лакалізацыя	Украіна, Расія
Датаванне	3200 да н.э. — 2300 да н.э.
Носьбіты	індаеўрапейцы
Тып гаспадаркі	жывёлагадоўля
Даследчыкі	В. А. Гарадцоў, Л. С. Клейн
Пераемнасць
Хвалынская культура, Сярэднястогаўская культура → Афанасьеўская культура, Андронаўская культура, Пазырыкская культура
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Я́мная культура — археалагічная культура бронзавага веку ва Усходняй Еўропе. Ахоплівала значныя тэрыторыі ад Днястра на захадзе да паўднёвага Урала на ўсходзе. Перыяд існавання — каля 3200 — 2300 гг. да н.э.

Паводле курганнай гіпотэзы Марыі Гімбутас^[1], Ямная культура належала непасрэдным продкам індаеўрапейцаў. Дзякуючы асваенню конегадоўлі і выкарыстанню вазоў яны здолелі прасунуцца з тэрыторыі Прычарнамор’я на іншыя землі. Леў Клейн, які сам займаўся раскопкамі помнікаў Ямнай культуры і вылучыў з яе складу заходнюю Нерушайскую культуру, лічыць, што Ямная культура — радзіма ранніх арыяў^[2].

Даследаванні палеагенетыкаў 2015 г. паказалі, што заснавальнікамі Ямнай культуры былі выхадцы з трох розных папуляцый^[3]. Аснову складалі мясцовыя паляўнічыя і збіральнікі, носьбіты генома, блізкага да сучасных індаеўрапейскіх народаў. 15 — 25 % генома належала насельніцтву, якое мігрыравала з усходняга Закаўказзя. Мяркуецца, што яно заснавала Хвалынскую культуру, продкавую ў адносінах да Ямнай. Меншасць (6 % генома) належала паляўнічым і збіральнікам з Заходняй Еўропы.

У існаванні Ямнай культуры археолагамі вылучаюцца наступныя перыяды^[4]:

• Ранні (да сярэдзіны 3 тысячагоддзя да н. э.), які вызначаецца аднастайнымі пахаваннямі з ляжалымі на спіне і афарбаванымі охрай касцякамі, арыентаванымі галавой на ўсход, керамічнымі пасудзінамі з высокім горлам, накольчатым і штампаваным арнаментам, вырабамі з каменю, косці і ракавін пры амаль поўнай адсутнасці металічных вырабаў.
• Другі (трэцяя — чацвёртая чвэрці 3 тысячагоддзя да н. э.): узнікненне лакальных адрозненняў, у Прычарнамор’і з’яўляюцца пахаванні галавой на захад, яйкападобныя пасудзіны з нізкім горлам, чыгуны з плоскім дном, шнуравы арнамент, медныя вырабы.
• Трэці (канец 3 тысячагоддзя — 2 тысячагоддзе да н. э.): павелічэнне лакальных адрозненняў, пахаванні без охры і ўстойлівай арыентацыі, кераміка з плоскім дном, вялікія медныя вырабы (сякеры, молаты), касцяныя ўпрыгожванні з молатападобнымі шпількамі, вазы з суцэльнымі коламі.

• Дук, Д. У. Археалогія : вучэб.-метад. комплекс Архівавана 3 снежня 2020.. / Д. У. Дук. — Наваполацк : ПДУ, 2009. ISBN 978-985-418-818-8
• Mallory, J. P. Encyclopedia of Indo-European Culture. / J. P. Mallory, Douglas Q. Adams. — London and Chicago : Fitzroy Dearborn Publishers, 1997. ISBN 1-884964-98-2

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Ямная культура
• ЯМНАЯ КУЛЬТУРА — Радзіма мая — Беларусь
• Ямная культура Архівавана 28 верасня 2020.
• Найдавніші землероби та скотарі на території України Архівавана 8 ліпеня 2017.
• Байтасов Р. Р., АРИИ И ТЮРКИ: ОПЫТ КОМПЛЕКСНОГО ИССЛЕДОВАНИЯ Архівавана 10 верасня 2016.
• Genetic study revives debate on origin and expansion of Indo-European languages in Europe