Японскія інструктары-артылерысты ў Расіі
Японскія інструктары-артылерысты ў Расіі — група японскіх ваенных спецыялістаў, накіраваных у Расійскую імперыю падчас Першай сусветнай вайны для аказання дапамогі ва ўсталёўцы гармат і навучанні рускай арміі эксплуатацыі аблогавых артылерыйскіх установак, набытых у Японіі. У красавіку 1915 года японскія інструктары прыбылі ў Петраград і ўсталявалі абложныя артылерыйскія сістэмы ў крэпасцях Гродна і Рэвель, кіруючы іх выкарыстаннем. Дапамога японцаў была прызнана рускім камандаваннем «надзвыча важнай». Ваенныя спецыялісты канчаткова пакінулі Расію ў канцы 1917 года. Перамовы і значэннеРасійскае камандаванне падчас вайны выказала моцнае жаданне набыць аблогавую артылерыю. Аднак японскі ўрад двойчы адхіліў гэтую просьбу ў лістападзе 1914 года з-за практычных цяжкасцяў і боязі з нагоды магчымых беспарадкаў у Кітаі. Тым не менш, пасля настойлівага ціску з боку маршала Ямагаты Арытома і прынца Катахіта, японскае ваеннае міністэрства ў снежні паведаміла расійскаму паслу, што краіна гатовая даць 60 гаўбіц і буйнакаліберных гармат са снарадамі Крупа з аблогавага парку Цындаа. Японскі бок таксама пагадзіўся адправіць сваіх артылерыйскіх інструктараў. Аднак бакі дамовіліся, што колькасць інструктараў павінна быць мінімальнай, паколькі Японіі было неабходна супакоіць грамадскую думку, а Расіі — захаваць свой прэстыж[1]. Напрыклад, генерал-інспектар артылерыі Сяргей Міхайлавіч забараніў называць замежнікаў інструктарамі, паколькі палічыў гэта «крыўдным для рускай артылерыі»[1][2]. У сакавіку 1915 года Японія накіравала Мікалаю Малеўскаму афіцыйны мемарандум, у якім спецыяльна паказвала, што яе артылерысты не будуць удзельнічаць у актыўных баявых дзеяннях. За іх праезд і іншыя выдаткі адказваў японскі ўрад, а ў сваю чаргу, рускі бок абавязаўся выплачваць аднаразовыя дапамогі ў выпадку ранення, калецтва або смерці японцаў у памеры ад 4 да 50 тысяч ен за кожнага[3]. На думку расійскага даследчыка Эдуарда Барышава, адпраўка японскіх інструктараў на рускі фронт была відавочнай «палітычнай мерай», зробленай Токіа з мэтай перабольшыць свой уклад у барацьбе Антанты з Германіяй[4]. Гісторык Андрэй Паўлаў заяўляў, што з гэтым меркаваннем можна пагадзіцца толькі часткова, паколькі для Расіі інструктары-артылерысты сапраўды былі неабходныя і ініцыятыва адпраўкі японскіх спецыялістаў зыходзіла ад Стаўкі Вярхоўнага Галоўнакамандуючага. Як дадаў даследчык, у красавіку 1915 года камендант крэпасці Гродна прасіў стаўку тэрмінова адправіць спецыяліста па ўстаноўцы японскіх гармат. Удзельніка вайны Аляксандр Свечыг пісаў: «У Шынкунах майму батальёну была нададзена зноў сфарміраваная паўбатарэя 104-га артылерыйскага дывізіёна, узброеная японскімі гарматамі. Камандуючы ёю капітан далажыў мне, што страляць наогул ён умее, але з японскіх гармат ні яму, ні яго артылерыстам страляць не даводзілася. За 3 км былі немцы. Я прапанаваў яму папрактыкавацца, на што ён з ахвотай пайшоў. Стральба паказала, што мастацтва выкарыстання незнаёмай гарматы даецца не так лёгка»[2]. Гісторык Вадзім Міхайлаў лічыць, што нягледзячы на асцярогі магчымага супрацьстаяння паміж Расіяй і Японіяй да пачатку Першай сусветнай вайны, у рэальных умовах іх саюзніцкіх адносін у 1914—1917 гг. Японія накіравала ў Расію артылерыйскіх інструктараў выключна для аказання ваеннай дапамогі, не пераследуючы пры гэтым якіх-небудзь схаваных мэтаў для наступных дзеянняў супраць Расіі. Ён таксама адзначае, што адпраўка абмежаванага кантынгенту японскіх інструктараў-артылерыстаў на фоне нерэалістычных французскіх праектаў вывазу ў Еўропу 400—800 тыс. японскіх салдат паказвае разумнасць і ўзважанасць расійскай палітыкі, нягледзячы на няўдачы рускай арміі ў 1915 годзе[5]. ДзейнасцьПрыбыццё і навучаннеУ красавіку 1915 года з Цындаа ў Петраград была адпраўлена японская аблогавая артылерыя, якая прыбыла туды некалькімі партыямі. 29 японскіх артылерыстаў, сярод якіх было 12 афіцэраў, прыбылі 6 красавіка 1915 года. Ім кіраваў палкоўнік Міягава, а перакладчыкам быў паручнік Кімура, які далучыўся да іх пазней. Капітан Осіпаў, памочнік ваеннага аташэ, суправаджаў іх ад Японіі. Пасля двух месяцаў навучання ў афіцэрскай артылерыйскай школе і правядзення навучальных стрэльбаў на Сергіеўскім палігоне пад Лугой замежнікі атрымалі заданне ўсталяваць свае цяжкія гарматы ў крэпасцях Гродна і Рэвеля[3]. Таксама яны знаходзіліся ў Кранштаце, дзе фармаваліся дывізіёны цяжкай артылерыі[2]. З лістапада 1914 года ў Гродне пачалася падрыхтоўка цяжкага марцірнага палка з марцірамі 280-мм і 229-мм старога ўзору і цяжкага гарматнага палка, узброенага гарматамі ад марскога ведамства[6]. У 1915 годзе крэпасць Гродна таксама атрымала 37 буйнакаліберных гармат, набытых у Японіі — 27 280-мм гаўбіц і 10 гармат 240-мм, якія былі размешчаны на пазіцыях пад кантролем японскіх спецыялістаў. Замежная артылерыя была састарэлай, але яшчэ здольнай весці бой. Камандуючы армейскім корпусам, які стаяў у крэпасці, успамінаў, як 4—5 стрэлаў японскай артылерыі выклікалі замяшанне ў нямецкім штабе ў Сапоцкінскім манастыры, размешчаным за 20 км ад горада[6]. Улетку 1915 года ў крэпасці японскія інструктары-артылерысты атрымалі дазвол наведаць рускія войскі на баявых пазіцыях[7]. Пасля эвакуацыі ў жніўні каля 10 280-мм гаўбіц засталіся ў Гродне і частка з іх былі захопленыя нямецкімі войскамі[8]. У Рэвелі, дзе знаходзілася галоўная аператыўная база Балтыйскага флоту і марская крэпасць з фартамі і берагавымі батарэямі, восенню 1915 года японскія інструктары пад кіраўніцтвам капітана Таій усталявалі буйнакаліберныя гарматы[6]. Іншая група займалася навучаннем новых рускіх падраздзяленняў у тылавых гарадах – Кіеве, Казані, Адэсе, Саратаве; яны вучылі не толькі абыходжанню з гаўбічнай артылерыяй, але і з лёгкай, 75-мм, палявой гарматай Арысака[9]. На міжсаюзніцкай канферэнцыі 29 лістапада 1916 года ў адказ на прэтэнзіі Расіі аб недастатковай ваеннай дапамозе прадстаўнікі японскай арміі згадалі, што імі ў рускую армію былі накіраваны інструктары-добраахвотнікі[10]. У 1915 годзе ў рускай арміі выкарыстоўвалася 216 гармат Арысака ўзораў 1898 і 1908 гг, а да канца года іх колькасць вырасла да 456 гармат розных тыпаў, пастаўленых з Японіі; аднак навучаных артылерыстаў усё яшчэ не хапала. Нягледзячы на гэта, кіраўніцтва не стала запрашаць ваенных інструктараў на пастаяннай аснове з-за магчымых непаразуменняў паміж імі і рускімі. Прычына ў тым, што большая частка японскіх афіцэраў-артылерыстаў (9 з 12-ці) удзельнічалі ў руска-японскай вайне[11]. Большасць японцаў, якія павінны былі прабыць у Расіі тры месяцы, засталіся там амаль на год — у студзені 1916 года 9 з 13-ці афіцэраў і 15 з 17-ці «ніжніх чыноў» вярнуліся на радзіму. Астатнія разам з Міягавай працягвалі працаваць у Расіі да канца 1917 года, у асноўным – для тэставання горных гармат. Патрэба ў горнай артылерыі тады была вельмі актуальнай, асабліва восенню 1916 года, калі па асабістым распараджэнні імператара ў Севастопалі пачалося фарміраванне дэсантнай дывізіі для плануемай, але не рэалізаванай аперацыі на Басфоры. Для гэтага дэсанту патрабаваліся палегчаныя віды артылерыі, і японскія горныя гарматы маглі стаць адным з варыянтаў[11]. Рускае камандаванне, узнагароджваючы ваенных саветнікаў, адзначыла, што іх дзейнасць мела «вельмі важнае значэнне»[9]. Згортванне місііУ сувязі з нестабільным становішчам у Расіі і чуткамі аб магчымым пераездзе Часовага ўрада ў Маскву, 19 верасня 1917 года ваенны аташэ Ісідзакі Дзэндзіра звярнуўся ў Токіа з просьбай перавесці частку персаналу ў Маскву на выпадак эвакуацыі. У верасні палкоўніка Міягава адклікалі на радзіму «па хваробе»[12] і 1 лістапада па дазволе з Токіа ў Маскву прыбыў падпалкоўнік Кіёсі Фуруя[13], які змяніў Міягаву на пасадзе кіраўніка артылерыйскіх інструктараў. Раней ён быў назіральнікам пры 5-й арміі[12]. Ён узначаліў стварэнне Маскоўскай рэзідэнтуры японскіх вайскоўцаў і праз два дні накіраваў першую тэлеграму з інфармацыяй аб сітуацыі ў горадзе. Гэты крок дазволіў японскай разведцы атрымліваць важныя звесткі аб рэвалюцыйных падзеях у Расіі. Да пачатку Кастрычніцкай рэвалюцыі 1917 года японскія інструктары знаходзіліся ў Маскве[13] На фоне нарастаючай нестабільнасці і магчымага разрыву адносін з Расіяй, 7 снежня 1917 года японскае ваеннае міністэрства запатрабавала ад аташэ Ісідзакі далажыць варыянты эвакуацыі афіцэраў. 16 снежня ён выклаў план, у якім меркавалася, што артылерыйскія інструктары павінны адправіцца ў Вялікабрытанію, або ў выпадку немагчымасці, вярнуцца праз Сібір на радзіму[14]. З 17 па 27 снежня ў Токіа адбылося пасяджэнне надзвычайнага камітэта па вывучэнні пытанняў знешняй палітыкі, на якім урад згарнуў ваеннае супрацоўніцтва з Расіяй, у выніку чаго большая частка супрацоўнікаў ваеннай місіі вярнулася дадому, у той час як падпалкоўнік Фуруя застаўся[15]. У 1918 годзе ён быў прызначаны японскім ваенным аташэ ва ўжо Савецкай Расіі[12]. Японскія інструктары-артылерысты былі аднымі з нешматлікіх ваенных прадстаўнікоў Японіі ў Еўрапейскай Расіі падчас Першай сусветнай вайны разам з японскімі назіральнікамі, аташэ, вадалазамі[16] і добраахвотнікамі. Чуткі аб удзеле ў баявых дзеянняхНа думку гісторыкаў Яраслава Галубінава і Барыса Каланіцкага[17], прыезд замежных інструктараў і актыўныя саюзніцкія перамовы паміж краінамі спарадзілі мноства чутак аб удзеле японцаў у баях на Усходнім фронце. Напрыклад, брытанскі назіральнік, генерал Нокс, сведчыў, што ў кастрычніку 1914 года нямецкія войскі, нясучы вялікія страты, спешна пакінулі адзін з польскіх гарадоў, мяркуючы, што альбо супраць іх ваююць самі японцы, альбо японцы кіруюць рускай арміяй[18]. Джон Бакен у «A History of the Great War» 1922 года таксама напісаў, што замежныя артылерысты са сваімі цяжкімі гарматамі аказалі істотную дапамогу рускім войскам у абароне Варшавы ў кастрычніку 1914 года[19]. Осбарн Сіднэй, аўтар палітычнага даследавання Японіі і яе адносін з іншымі дзяржавамі, заяўляў, што генерал Аляксей Брусілаў прасіў японскіх афіцэраў інструктараў узначаліць артылерыю ў наступленні 1916 года[20]. Розныя СМІ і часопісы таксама згадвалі пра ўдзел японцаў у Брусілаўскім прарыве[21][22] ў якасці камандзіраў артылерыйскіх часцей[23]. Венгерская газета «Kecskeméti lapok» ад 15 ліпеня 1916 года паведаміла пра тое, што сярод захопленых рускіх ваеннапалонных нібыта былі нейкія параненыя японскія артылерысты з Букавінскага фронту[24]. Брытанская Daily review of the foreign press таксама згадвала захопленых японскіх артылерыстаў[25]. Колькасць і складАўстралійская газета The Freeman's Journal у 1915 годзе пісала, што, паводле інфармацыі Масудзіра Хонды на 27 сакавіка, палкоўнік Міягава і яшчэ восем афіцэраў «атрымалі загад адправіцца ў Петраград, каб навучыць рускія войскі абыходжанню з гаўбіцамі. Некалькі дзён таму гэтыя афіцэры былі запрошаны ў расійскае пасольства на развітальны абед, а на наступны дзень былі прыняты на спецыяльную аўдыенцыю для развітання з імператарам»[26]. У 1915 годзе The Japan Chronicle таксама паведамляе пра 9 японскіх афіцэраў, якіх адправілі ў Расію[27]. Японскі добраахвотнік Дэгуці Кісабура ў 1915 годзе сустрэўся з японскім капітанам Хасэбэ, які распавёў яму, што ў армейскім корпусе 31 японскіх артылерыстаў, з іх 11 афіцэраў і 20 ніжніх чыноў. Лінія фронту ад іх праходзіла ўсяго ў 400 метрах[28]. На міжсаюзніцкай канферэнцыі 29 лістапада 1916 года прадстаўнікі японскай арміі паведамілі аб 25 інструктарах[10]. Па даных Эдуарда Барышава колькасць інструктараў была 11 афіцэраў і некалькі унтэр-афіцэраў[4]. Андрэй Паўлаў пісаў, што ў Расію прыбыла група з 11 японскіх афіцэраў і 17 ніжніх чыноў[29]. Дзмітрый Паўлаў паведамляў пра 29 інструктараў, сярод якіх было 12 афіцэраў, на момант 6 красавіка 1915 года[3]. Аналагічную колькасць паведамляў і Станіслаў Чарняўскі[30]. РэакцыяУ сваіх лістах расійскія вайскоўцы паведамлялі перабольшаныя звесткі аб прыбыцці на фронт саюзнікаў: «Да нас прыйшлі японскія артылерысты з гарматамі, вага снарадаў якіх да 35 пудоў»[17]. Генерал Юрый Данілаў пазней успамінаў: «Японскія гарматы з невялікай колькасцю японскіх інструктараў прыбылі ў Расію і былі выкарыстаныя ў першы ж перыяд вайны. Выдатная тая дбайнасць і абдуманасць, з якою японцамі была праведзена ўпакоўка і адпраўка гэтай артылерыі ў Расію. З прычыны гэтага паслядоўная пастаноўка кожнай гарматы на пазіцыю патрабавала мінімальнага часу»[31]. Расійскія СМІ не праявілі ніякай рэакцыі на прыбыццё японскіх спецыялістаў. У заходнееўрапейскай прэсе распаўсюджваліся чуткі пра рознагалоссі, якія нібыта ўзнікалі ў японскіх інструктараў з рускім камандаваннем. Японская газета Japan Times вытлумачыла запрашэнне інструктараў як афіцыйнае прызнанне ваеннага майстэрства Японіі і сведчанне састарэлай тактыкі саюзнай арміі, якая ўсё яшчэ прытрымлівалася напалеонаўскіх стратэгій[6]. Газета Osaka Mainichi паведаміла, што «японскія афіцэры адправяцца з расійскай сталіцы на баявыя рубяжы з гарматамі, якія будуць накіраваныя на немцаў. Гэта будзе цудоўнае відовішча, калі японскія цяжкія гарматы абмяняюцца снарадамі са знакамітымі нямецкімі 42-см гарматамі»[32]. Нямецкі Geographischer Anzeiger 1917 года прымеціў, што ўдзел Японіі ў вайне абмяжоўваецца ўдзелам некалькіх японскіх афіцэраў і артылерыстаў[33]. Індыйскі часопіс The Modern Review у 1916 падкрэсліў моцнае збліжэнне Петраграда і Токіа: «Толькі цяпер Японія праяўляе вялікую любоў да Расіі, свайму даўняму ворагу. Мы ўсе ведаем, што Японія пастаўляе Расіі боепрыпасы. Яна нават паслала японскіх артылерыстаў, каб навучыць свайго сябра эфектыўна страляць»[34]. Венгерскі часопіс Elet у 1916 годзе таксама заўважыў наяўнасць японскіх артылерыстаў на Рускім фронце[35]. Аўстралійскі Industrial & Mining Standard у 1916 годзе напісаў: «Гарматы на шляху ў Расію суправаджаліся японскімі артылерыстамі; і не будзе дзіўна калі японскія войскі будуць задзейнічаны на адным з еўрапейскіх франтоў»[36]. Аўстралійская газета The Freeman's Journal у 1915 годзе са спасылкай на крыніцу ў вышэйшых ваенных колах паказала, што гэта з’яўляецца адным з прыкладаў руска-японскага супрацоўніцтва, а японскія гарматы будуць выкарыстаны, напрыклад, супраць Кракава, а іх велізарная разбуральная сіла дапаможа ў значнай ступені ажыццявіць тое, што Расія спрабуе дасягнуць[26]. Амерыканскі The Weekly American Courier у 1918 годзе напісаў пра тое, што японскія інструктары-артылерысты былі ветліва сустрэтыя рускімі афіцэрамі і інтэлігенцыяй, але прымеціў негатыўны ўплыў руска-японскай вайны[37]. Крыніцы
Літаратура
|
||||||||||||||||||||
.svg){kind=small}
Portal di Ensiklopedia Dunia
