Яўген Жыхар

Яўген Жыхар
Аўген Жыхар
Род дзейнасці	камандзір партызанскага атрада арганізацыі «Чорнага ката»
Дата нараджэння	1925
Месца нараджэння	Парыж, Q9273762?, Дзісенскі павет, Віленская зямля, Польская Рэспубліка
Дата смерці	не раней за 11 студзеня 1955
Месца смерці	хутар за 7 км ад Паставаў (або в. Карповічы, Дунілавіцкі раён), Віцебская вобласць, БССР
Бацька	Іван
Партыя	Беларуская незалежніцкая партыя
Бітвы/войны	Другая сусветная вайна

Аўген Жыхар, поўнае імя Яўген Іванавіч Жыхар (1925, в. Парыж Дзісенскага павета (цяпер Пастаўскі раён) або в. Навасёлкі (цяпер Мядзельскі раён) Віленскага ваяводства Польскай Рэспублікі — не раней за 11 студзеня 1955) — удзельнік беларускага антысавецкага супраціву. Сябра СБМ, БНП і «Чорнага ката». Камандзір партызанскага атрада на Пастаўшчыне^[1].

Нарадзіўся ў сялянскай сям’і. У 1943—1944 годзе вучыўся ў Пастаўскай настаўніцкай семінарыі. У 1944 годзе ўступіў у таемную Беларускую незалежніцкую партыю, прыняты туды Віктарам Сікорам^[2]. Падчас акупацыі Беларусі трапіў у батальён «Дальвіц», прайшоў поўны курс падрыхтоўкі. Пасля расфармавання батальёна пад уласным прозвішчам уступіў у Чырвоную Армію. Пасля дэмабілізацыі вярнуўся ў Беларусь, працаваў настаўнікам у Верацееўскай пачатковай школе Дунілавіцкага раёна.

Пасля спробы арышту ў 1946 годзе ўцёк у лес і стварыў партызанскі атрад. Атрад займаўся тэрорам міліцыянераў, камуністаў і партыйных актывістаў. Толькі ў 1948 годзе Жыхар увайшоў у кантакт з арганізацыяй «Чорны кот» Міхала Вітушкі, і атрад стаў баявой адзінкай гэтай арганізацыі. Цягам 1946—1955 гадоў атрад Жыхара здзейсніў 23 тэракты, 42 рабаванні і 9 нападаў на сельсаветы.

У 1952 — снежні 1954 гадоў атрад Жыхара быў адзіным падраздзяленнем «Чорнага ката» ў Беларусі. Большасць байцоў загінула ў лістападзе—снежні 1954 года ў баях з войскамі МДБ, рэшткі па загадзе Жыхара сышлі на Захад праз Польшчу. Савецкая дзяржаўная бяспека пільна шукала Яўгена Жыхара.

Паводле адной з версій, у студзені 1955 года Яўген Жыхар быў акружаны аператыўнай групай МДБ у сялянскай хаце на хутары за 7 км ад Паставаў, адмовіўся здацца і застрэліўся апошнім патронам, куля моцна пашкодзіла твар.

Паводле гісторыка Ігара Валахановіча, загадчыка цэнтральнага архіва КДБ Беларусі, Яўген Жыхар загінуў калі аператыўная група ў складзе маёра Блінова, капітана Самалётава, лейтэнанта Ганчарова, асабіста Цішчанкі і старшыні мясцовага калгаса Савацеева заспела ў доме Вайцяховіч у вёсцы Карповічы Дунілавіцкага раёна невядомага мужчыну, які пачаў адстрэльвацца і быў забіты, пры ім знайшлі дакументы на імя Яўгена Іванавіча Жыхара 1925 г.н., ураджэнца вёскі Навасёлкі Мядзельскага раёна.

Паводле Івана Адамовіча, жыхара вёскі Дзеркаўшчына, асуджанага 17 мая 1951 года на 6 гадоў за «неданасіцельства» на Жыхара: «Людзі з Дзеркаўшчыны, Ласкаўшчыны, Квачоў, якія пераехалі ў 1950-я ў Польшчу жыць, бачылі там Жыхара і пісалі аб гэтым сюды ў лістах… Не веру, каб дыверсант так лёгка пракалоўся. Вам жа кажуць: Жыхар быў вялікім прахадзімцам, а гібель ніяк не ўкладаецца ў гэты вобраз. Мо спачывае дзесьці на ціхіх могілках Гданьскага Памор’я, куды ўцяклі з савецкага раю, тысячы заходніх беларусаў».

У сакавіку 2021 года мастак Алесь Пушкін быў затрыманы за партрэт Яўгена Жыхара. Пазней Пушкіна асудзілі па гэтым эпізодзе на 5 гадоў калоніі строгага рэжыму за «рэабілітацыю нацызму». Мастак памёр 11 ліпеня 2023 года, адбываючы прысуд^[3].

• Жыхар Аўген // Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі. Энцыклапедычны даведнік у 10 тамах (15 кнігах). Т. 1. Абрамовіч—Кушаль. / Укладальнік Л. У. Маракоў. — Смаленск, 2003. — 480 с. — ISBN 985-6374-04-9.

• «Праклятыя і забытыя», дак. фільм, ч. 2 — 2013, Белсат. Дакументальны фільм пра Яўгена Жыхара
• Артыкул Нашай Нівы пра Яўгена Жыхара