វត្តដំណាក់​

វត្តដំណាក់​ (អង់គ្លេស : Wat Domnak) គឺ​ជាវត្តអារាមបែបព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទមួយដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅខាងកើតដងស្ទឹងសៀមរាបនៃក្រុងសៀមរាប ខេត្តសៀមរាប។

វត្តដំណាក់
ព្រះវិហារបុរាណវត្តដំណាក់
សាសនា
សាសនា	ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ
Location
ទីតាំង	ភូមិវត្តដំណាក់ សង្កាត់សាលាកំរើក ក្រុងសៀមរាប ខេត្តសៀមរាប
ប្រទេស	កម្ពុជា
កូអរដោនេភូមិសាស្ត្រ	Coordinates: 13°21′06″N 103°51′28″E / 13.3517°N 103.8578°E / 13.3517; 103.8578
Architecture
បញ្ចប់	១៩២៧

វត្ត​នេះ​ពីមុន​គឺ​ជា​ទីតាំង​ព្រះរាជ​ដំណាក់​របស់​ព្រះ​បាទ​ព្រះស៊ីសុវត្ថិនៅក្នុង​អំឡុងឆ្នាំ ១៩០៤ ដល់ឆ្នាំ ១៩២៧។លុះក្រោយ​មក ព្រះរាជដំណាក់​របស់​ព្រះមហាក្សត្រត្រូវ​បាន​ប្ដូរ​ទីតាំង​ទៅ​នៅ​ជិត​អាស្រមព្រះអង្គចេក ព្រះអង្គចមវិញ។ក្រោយ​ពី​ព្រះរាជដំណាក់​ត្រូវបាន​ផ្លាស់​ប្ដូរទីតាំងទីធ្លា​បរិវេណព្រះ​រាជដំណាក់ចាស់ត្រូវ​បានកែ​ប្រែឲ្យក្លាយទៅ​ជា​វត្ត​អារាម​ព្រះពុទ្ធសាសនាវិញ។

ជាអកុសលនៅ​ក្នុង​របបខ្មែរក្រហមវត្តដំណាក់​ត្រូវ​បាន​កងទ័ពខ្មែរក្រហមប្រើប្រាស់​ជា​មូលដ្ឋា​នយោធារបស់​ពួកគេ។^[១]

នៅតាមបណ្តោយដងស្ទឹងសៀមរាបស្ថិតនៅកណ្តាលក្រុងសៀមរាបមានវត្តជាច្រើនដែលទំនងជាកសាងឡើងនៅក្នុងកាលបរិច្ឆេទប្រហាក់ប្រហែលគ្នាហើយមានទឹកដៃសិល្បៈយ៉ាងល្អឯកគួរឲ្យកត់សម្គាល់។វត្តដំណាក់ស្ថិតនៅត្រើយខាងកើតដងស្ទឹងដែលមានព្រះវិហារបុរាណមួយសង់នៅលើខឿនខ្ពស់ ជញ្ជាំងថ្ម ដំបូលប្រក់ក្បឿងស្រកាលេញយ៉ាងល្អឆើត។ព្រះវិហារនេះត្រូវគេមើលឃើញថាគឺជាសំណង់ព្រះពុទ្ធសាសនាល្អប្លែកមួយនៅក្នុងតំបន់ដែលលើកយកអន្លើនានានៅក្នុងទេពកថារាមកេរ្តិ៍ឆ្លាក់នៅលើសន្លឹកទ្វារនិងបង្អួច។ចំណែកនៅលើផ្ទៃជញ្ជាំងខាងក្នុងពុំមានគំនូរដូចបណ្តាព្រះវិហារផ្សេងៗឡើយតែមានសន្លឹកសីមាថ្មធំៗព័ទ្ធជុំវិញល្វែងគ្រឹះ។

បើយោងតាមការសិក្សារបស់ Daniel Guéret និង Dominique-Pierre Guéret បានសន្និដ្ឋានថាព្រះវិហារវត្តដំណាក់កសាងឡើងនៅចុងសតវត្សរ៍ទី ១៩។ប៉ុន្តែបើតាមសំណេររបស់ Peter Olszewski ផ្សាយនៅលើទំព័រកាសែតភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍យល់ថាព្រះវិហារវត្តដំណាក់កសាងឡើងនៅរវាងឆ្នាំ ១៩១៩។ការសន្និដ្ឋានរបស់ Peter Olszewski ប្រហែលផ្អែកលើចំណារលេខ ១៩១៩ នៅលើជញ្ជាំងខាងជើងតែអ្នកខ្លះយល់ថាគឺជាឆ្នាំជួសជុលព្រះវិហារលើកដំបូង។ប៉ុន្តែបើផ្អែកលើលក្ខណៈទូទៅនៃសំណង់និងរូបថតឯកសារចាស់បំផុតរបស់បារាំងពាក់ព័ន្ធនឹងវត្តដំណាក់គេអាចសន្និដ្ឋានបានថាព្រះវិហារវត្តដំណាក់ប្រហែលកសាងរវាងមុនទសវត្សរ៍ទី ២០។ប៉ុន្តែយ៉ាងណាក្តីគេមើលឃើញថាព្រះវិហារវត្តដំណាក់គឺជាព្រះវិហារបុរាណដ៏ល្បីល្បាញនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបតាំងពីដើមរៀងមក។នៅក្នុងសម័យសង្គមរាស្រ្តនិយមព្រះវិហារវត្តនេះក៏បានស្ថិតនៅលើទំព័រផ្សព្វផ្សាយអំពីអនុស្សាវរីយ៍រីកចម្រើននៃរបបសង្គមរាស្រ្តនិយមផងដែរ។

ព្រះវិហារវត្តដំណាក់ គឺជាប្រភេទព្រះវិហារបុរាណឬគេហៅថាវិហារជហ្វា ០៤។ព្រះវិហារសង់នៅលើខឿនជាថ្នាក់ៗហើយនៅតាមចំហៀងខឿនជុំវិញគេឃើញមានស្លាកស្នាមបញ្ចុះអដ្ឋិធាតុ ដែលជាទំនៀមខ្មែរប្រតិបត្តិមកតាំងពីបុរាណកាល។ចំពោះផ្នែកខាងមុខព្រះវិហារគេសង់បន្តជាដំបូលរានហាលនៅផ្នែកខាងមុខដូចព្រះវិហារវត្តរាជបូណ៌ឬព្រះវិហារវត្តលោមព្រលឹងដែលជាព្រះវិហារបុរាណនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបផងដែរ។ព្រះវិហារវត្តដំណាក់គេរៀបចំឲ្យមានជណ្តើរឡើងទាំង ០៤ ទិស ខាងកើតមានទ្វារ ០៣ ខាងលិចមានទ្វារ ០២ ចំហៀងទាំងសងខាងមានបង្អួច ១៤(ជើង ០៧ ត្បូង ០៧)ដំបូលប្រក់ក្បឿងស្រកាលេញជ្រាលចុះ ០២ ថ្នាក់។ចំណែកឯនៅផ្នែកខាងក្នុងមានសសរឈើ ០៨ ជ្រុងចំនួន ១២ ដើមទ្រគ្រឿងបង្គុំឈើផ្នែកខាងលើ។រីឯនៅលើផ្ទៃជញ្ជាំងខាងក្នុងពុំមានគំនូរឬក្បាច់លម្អឡើយពោលគឺជាផ្ទៃលាតលាបពណ៌លឿងស្រាល។រីឯផ្នែកខាងលើជាពិតានឈើហើយផ្ទៃធ្នឹមលម្អដោយក្បាច់ពណ៌ទឹកមាស។ដោយឡែកនៅលើផ្ទៃសន្លឹកទ្វារនិងបង្អួច(ផ្នែកខាងក្រៅ)ទាំងអស់គេឆ្លាក់តួអង្គសំខាន់ៗឬទិដ្ឋភាពនៅក្នុងរឿងរាមកេរ្តិ៍លាបលម្អទឹកមាសយ៉ាងរស់រវើកគួរឲ្យកោតសរសើរ។

ដោយឡែកនៅលើហោជាងទាំងសងខាងនៃព្រះវិហារវត្តដំណាក់ គេឆ្លាក់ជាក្បាច់រចនាអំពីស៊ីម៉ងត៍ដែលបង្ហាញអំពីទិដ្ឋភាពជានិមិត្តរូបពាក់ព័ន្ធនឹងព្រះពុទ្ធសាសនា។ហោជាងខាងកើតគេឆ្លាក់ព្រះស្តូបចេតិយមួយយ៉ាងធំដែលមានពន្លឺឆពណ្ណរង្សីនៅលើកំពូលខាងលើអមដោយឆ័ត្ររួតមួយគូនិងទេវតា ០២ អង្គហោះហើរប្រោះព្រំ។ចំណែកនៅផ្នែកខាងក្រោមអមព្រះស្តូបចេតិយគេឆ្លាក់ជារូបទេពប្រណម្យ(?)ម្ខាង ០៤ អង្គ។ផ្ទៃខាងក្រោយគេឆ្លាក់ក្បាច់ភ្ញីទេសយ៉ាងរស់រវើក។រីឯនៅនៅលើហោជាងខាងលិចគេឆ្លាក់អន្លើសំខាន់មួយនៅក្នុងរឿងពុទ្ធប្រវត្តិគឺត្រង់ពេលព្រះអង្គចេញបួស។ចម្លាក់ត្រង់នេះគឺមានតួអង្គព្រះសិទ្ធត្ថ(អនាគតព្រះពុទ្ធអង្គ)គង់លើខ្នងសេះទ្រង់គ្រឿងជាក្សត្រមានទេវតា ០៤ អង្គទ្រជើងសេះ ទេពនិករហែហម និង អាមាត្រតោងជាប់កន្ទុយសេះ។ចំណែកឯនៅផ្ទៃហោជាងខាងក្រោយគេឆ្លាក់ក្បាច់ភ្ញីទេសយ៉ាងរស់រវើកដូចហោជាងខាងកើតដែរ។គួរកត់សម្គាល់ដែរថាការរចនាហោជាងធ្វើអំពីស៊ីម៉ងត៍នៅលើព្រះវិហារបុរាណបែបនេះក៏ជាការកម្រនិងបង្ហាញឲ្យឃើញពីភាពទំនើបនៅក្នុងសំណង់ផងដែរដ្បិតភាគច្រើនព្រះវិហារបុរាណគេនិយមឆ្លាក់ហោជាងលើជាឈើ។

ចំពោះរចនាសម្ព័ន្ធសំណង់ផ្នែកខាងក្រោមដំបូលវិញគេឃើញថាព្រះវិហារនេះសង់ឲ្យមានបាំងសាចខាងក្រៅជញ្ជាំង។មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះការលម្អត្រង់ចន្លោះសសរជុំវិញបាំងសាចដោយរចនាជាបន្ទាត់កោងផ្កាប់និងក្បាច់លម្អតូចៗផងនោះហាក់បង្ហាញឲ្យឃើញលក្ខណៈទំនើបមួយផ្នែកទៀតនៅក្នុងស្ថាបត្យកម្មពោលគឺជាទម្រង់សិល្បៈបែបបស្ចឹមប្រទេសប្រើជាផ្នែកតូចមួយក្នុងសំណង់បុរាណខ្មែរ។ប៉ុន្តែទោះជាបែបនេះក្តីគេមើលឃើញថាការលម្អនៅលើសន្លឹកទ្វារនិងបង្អួចនីមួយៗសុទ្ធតែឆ្លាក់បង្ហាញអន្លើផ្សេងៗនៅក្នុងរឿងរាមកេរ្តិ៍ដែលជាលក្ខណៈពិសេសមួយនៃព្រះវិហារវត្តដំណាក់។ប្រសិនបើសង្កេតដោយត្រួសៗនៅលើសន្លឹកទ្វារទាំង ០៣ នៃជញ្ជាំងខាងកើតត្រង់ទ្វារកណ្តាលគេឆ្លាក់បង្ហាញត្រង់ព្រះលក្សណ៍ប្រយុទ្ធនឹងវិរុលមុខកុមារដែលកាឡាខ្លួនជាឥន្រ្ទជិតនៅលើសន្លឹកទ្វារទាំងសងខាង។ចំណែកឯនៅលើទ្វារខាងត្បូងសន្លឹកទ្វារម្ខាងគេឆ្លាក់ឥន្រ្ទជិតបំបាំងខ្លួនក្នុងពពកហើយសន្លឹកទ្វារម្ខាងទៀតគេឆ្លាក់សិម្ពលីគ្រុឌកំពុងឆាបឆក់បំផ្លាញសរនាគបាសរបស់ឥន្រ្ទជិតដែលមានទ័ពស្វាជុំវិញ។

ចំណែកទ្វារខាងលិចលើទ្វារស្តាំគេឆ្លាក់រូបតួអង្គសំខាន់ ០២ គឺហនុមាននិងនាងបុញ្ញកាយ។សន្លឹកទ្វារម្ខាងគឺឆ្លាក់ហនុមានចាប់នាងបុញ្ញកាយហោះចេញពីភ្លើងហើយសន្លឹកទ្វារម្ខាងទៀត ឆ្លាក់រូបហនុមានហោះទ្រនាងបុញ្ញកាយ។ចំពោះឈុតត្រង់នេះ នៅក្នុងសាច់រឿងរាមកេរ្តិ៍រៀបរាប់ថាក្រោយព្រះរាមទតឃើញសពនាងសីតាជាអគ្គមហេសី(នាងបុញ្ញកាយកាឡាខ្លួន)អណ្តែតទឹកនៅចំពោះព្រះភ័ក្រ្តហនុមានបានយកសពនាងសីតាទៅបូជាពិសោធន៍រកការពិតទើបលេចនាងបុញ្ញកាយហោះចេញពីភ្លើង។ប៉ុន្តែពេលដឹងការពិតដូច្នេះព្រះរាមយល់ថានាងជាកូនរបស់ពិភេកក៏ចាត់ឲ្យហនុមានហោះជូននាងទៅក្រុងលង្ការវិញ។រីឯនៅលើទ្វារខាងឆ្វេងនៃទិសខាងលិចនេះដែរប្រហែលគេឆ្លាក់រូបនាងបុញ្ញកាយនិងក្រុងរាពណ៍ជាឪពុកមា។

ក្រៅពីការឆ្លាក់សាច់រឿងនៅលើសន្លឹកទ្វារនៃព្រះវិហារវត្តដំណាក់នេះគេឃើញថានៅលើសន្លឹកបង្អួចទាំង ១៤ ក៏មានការឆ្លាក់បង្ហាញឈុតឆាកចម្បាំងតទល់គ្នារវាងព្រះរាម-ព្រះលក្សណ៍និងក្រុងរាពណ៍-ឥន្រ្ទជិត។នៅលើបង្អួចខាងជើងពលព្រះព្រះរាម ចេញក្បួនពីឆ្វេងទ័ពឥន្រ្ទជិតចេញពីស្តាំ។រីឯលើសន្លឹកបង្អួចខាងត្បូងទ័ពព្រះរាមចេញពីស្តាំទ័ពឥន្រ្ទជិតចេញពីឆ្វេងហើយចូលទល់ទ័ពប្រយុទ្ធគ្នានៅចំត្រង់បង្អួចកណ្តាល។សង្ខេបសេចក្តីមកព្រះវិហារវត្តដំណាក់គឺជាសំណង់មួយដែលបង្ហាញឲ្យឃើញពីការចាប់ផ្តើមភាពទំនើបនៃស្ថាបត្យកម្មនៅក្នុងសំណង់បុរាណខ្មែរ។ចំណែកឯការលើកយកឈុតឆាក ទិដ្ឋភាព និង តួអង្គសំខាន់ៗនៃរឿងរាមកេរ្តិ៍ដូចរៀបរាប់ខាងលើគេអាចសន្និដ្ឋានបានថាគឺសាច់រឿងត្រង់អន្លើចម្បាំងឥន្រ្ទជិត។សាច់រឿងអន្លើនេះផ្តើមពីក្រុងរាពណ៍បង្គាប់នាងបុញ្ញកាយកាឡាខ្លួនជាសាកសពនាងសីតាអណ្តែតទឹកឲ្យព្រះរាមយល់ថានាងសីតាជាអគ្គមហេសីសោយទីវង្គត។ប៉ុន្តែផ្ទុយទៅវិញល្បិចនោះបានក្លាយជាហេតុនៃចម្បាំងកាន់តែខ្លាំងក្លាដែលគេស្គាល់ជាទូទៅថាចម្បាំងឥន្រ្ទជិតហើយល្បីល្បាញរហូតមានលើកមកសម្តែងនៅក្នុងទម្រង់ល្ខោនស្បែកធំទៀតផង។^[២]

បច្ចុប្បន្នវត្តនេះមិន​ត្រឹម​តែ​ជា​ទីអារាម​របស់​ព្រះពុទ្ធសាសនាសម្រាប់​ឲ្យព្រះសង្ឃគង់នៅបដិបត្តិធម៌និង​សម្រាប់​ឲ្យ​ពុទ្ធបរិស័ទ​ធ្វើបុណ្យទានប៉ុណ្ណោះទេតែវត្តនេះ​ក៏​ជាថ្នាលបណ្តុះចំណេះវិជា្ជដល់​ព្រះសង្ឃផងដែរដោយសារ​នៅ​ក្នុង​វត្តមាន​ពុទ្ធិកបឋមសិក្សា​សម្រាប់​ព្រះសង្ឃសិក្សារៀនសូត្រភាសាបាលី ភាសាសំស្ក្រឹត និង ​ព្រះធម៌វិន័យនានា។លើសពី​នេះនៅ​ក្នុង​បរិវេណវត្ត​ក៏​មាន​សាលាបឋមសិក្សា​សម្រាប់​ឲ្យ​កុមារសិក្សារៀនសូត្រទៀតផង។ បន្ថែមពីលើនេះជារៀងរាល់​ថ្ងៃតែងតែ​មានជនានុជន​ជាច្រើន​បាន​ទៅអានសៀវភៅឬធ្វើកិច្ចការសាលា​នៅ​ទីនោះផងដែរ។^[៣]

នៅ​ក្នុង​វត្ត​នេះក៏​មាន​បណ្ណាល័យ​មួយហៅថាមជ្ឈមណ្ឌលខេមរសិក្សាដែល​បាន​បើក​សម្រាប់​ឲ្យ​សាធារណជន​ចូល​ធ្វើការ​សិក្សា ស្រាវជ្រាវ​​ឯកសារ និង ​អានសៀវភៅ​នានា​យ៉ាងសម្បូរបែប។នៅ​តាម​ដងផ្លូវ​ចូលទៅក្នុង​វត្តមាន​រៀបចំនូវពាក្យស្លោកនិង​សុភាសិតជាច្រើន​សម្រាប់​ដាស់តឿន​ដល់​សាធារណជនទាំងឡាយ។^[៤]

វត្តដំណាក់​ក៏​បាន​នឹងកំពុង​ទាក់​ទាញ​ភ្ញៀវ​ទេសចរ​ឲ្យ​មក​ទស្សនា​នៅ​ក្នុងវត្តនេះផង​ដែរដោយសារ​តែ​ការរៀបចំប្រកបទៅដោយ​សោភ័ណភាព​នៃវត្តនេះនិងអាយុ​កាល​ដ៏ចំណាស់ដែល​មានពាក់ព័ន្ធនឹង​ប្រវត្តិសាស្ត្រផងនោះ។ព្រះវិហារ​នៃ​វត្តនេះមានអាយុកាលប្រហែល ១០០ ឆ្នាំមកហើយ។^[៥]

សាច់​គោ​អាំង​ដែល​ល្បី​នៅ​ម្ដុំ​វត្ត​ដំណាក់​នេះ​បាន​បើក​​លក់​​ជាង​ ០២ ​ទសវត្សរ៍​មក​ហើយគឺ​តាំងពី​អំឡុង​ឆ្នាំ​ ១៩៩០ ​មក​ម្ល៉េះ។ខុស​ប្លែក​ពី​សាច់គោ​អាំង​នៅរាជធានី​ភ្នំពេញ​ដែល​មាន​​ចង្កាក់​ស្ដួច​វែង សាច់​គោ​អាំង​​ដែល​ល្បី​នៅ​ម្ដុំ​វត្តដំណាក់​​មាន​ចង្កាក់ឬស្សី​សំប៉ែត​ខ្លី។សាច់គោ​ដោត​លាយ​ខ្លាញ់​នៅ​ខាង​ចុង​ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រែ​ចុះ​ឡើង​ដោយ​លាប​ទឹក​គ្រឿង​ពណ៌​ក្រហម​​បន្ថែម​រសជាតិ។រសជាតិសាច់គោអាំងម្ដុំវត្តដំណាក់នេះមិនត្រឹមតែត្រូវចិត្តអតិថិជនខ្មែរប៉ុណ្ណោះទេជារឿយៗគេក៏ឃើញវត្តមានទេសចរបរទេសមកអង្គុយទទួលទានផងដែរ។^[៦]

1. ↑ "វត្តដំណាក់ ខេត្តសៀមរាប អតីតព្រះរាជដំណាក់របស់ព្រះមហាក្សត្រពីអតីតកាល". 柬埔寨头条 (in ចិន). 2020-10-09. Retrieved 2025-08-02.
2. ↑ "ព្រះវិហារបុរាណវត្តដំណាក់ | AMS Khmer Civilization" (in American English). 2023-07-18. Retrieved 2025-08-03.
3. ↑ "វត្តដំណាក់ ខេត្តសៀមរាប អតីតព្រះរាជដំណាក់របស់ព្រះមហាក្សត្រពីអតីតកាល". 柬埔寨头条 (in ចិន). 2020-10-09. Retrieved 2025-08-02.
4. ↑ "វត្តដំណាក់ ខេត្តសៀមរាប អតីតព្រះរាជដំណាក់របស់ព្រះមហាក្សត្រពីអតីតកាល". 柬埔寨头条 (in ចិន). 2020-10-09. Retrieved 2025-08-02.
5. ↑ "វត្តដំណាក់ ខេត្តសៀមរាប អតីតព្រះរាជដំណាក់របស់ព្រះមហាក្សត្រពីអតីតកាល". 柬埔寨头条 (in ចិន). 2020-10-09. Retrieved 2025-08-02.
6. ↑ "សាច់គោ​អាំង​ ១៥០០ ​រៀល​មួយ​ចង្កាក់​ល្បី​នៅ​វត្ត​ដំណាក់​ខេត្ត​សៀមរាប" (ជាen). https://www.postkhmer.com/%E1%9E%98%E1%9F%92%E1%9E%A2%E1%9E%BC%E1%9E%94%E1%9E%86%E1%9F%92%E1%9E%84%E1%9E%B6%E1%9E%89%E1%9F%8B/%E1%9E%9F%E1%9E%B6%E1%9E%85%E1%9F%8B%E1%9E%82%E1%9F%84%E1%9E%A2%E1%9E%B6%E1%9F%86%E1%9E%84-%E1%9F%A1%E1%9F%A5%E1%9F%A0%E1%9F%A0-%E1%9E%9A%E1%9F%80%E1%9E%9B%E1%9E%98%E1%9E%BD%E1%9E%99%E1%9E%85%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%80%E1%9E%B6%E1%9E%80%E1%9F%8B%E1%9E%9B%E1%9F%92%E1%9E%94%E1%9E%B8%E1%9E%93%E1%9F%85%E1%9E%9C%E1%9E%8F%E1%9F%92%E1%9E%8F%E1%9E%8A%E1%9F%86%E1%9E%8E%E1%9E%B6%E1%9E%80%E1%9F%8B%E1%9E%81%E1%9F%81%E1%9E%8F%E1%9F%92%E1%9E%8F%E1%9E%9F%E1%9F%80%E1%9E%98%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%94.