Економија на Киргистан
Економијата на Киргистан е во голема мера зависна од земјоделскиот сектор. Памукот, тутунот, волната и месото се главни земјоделски производи, иако единствено тутун и памук се извезуваат во која било количина. Според Хели Консултантс, економијата на Киргистан во голема мера се потпира на силата на индустрискиот извоз, со изобилство резерви на злато, жива и ураниум.[14] Економијата, исто така, многу се потпира на дознаките од странските работници. По независноста, Киргистан бил прогресивен во спроведувањето на реформите на пазарот, како што се подобрен регулаторен систем и реформа на земјиштето . Во 1998 година, Киргистан станала првата земја на Заедницата на независни држави (ЗНД), која била прифатена во Светската трговска организација. во текот на тој период бил продаден голем дел од акциите на владата во претпријатијата. Економските перформанси на Киргистан биле попречени од раширената корупција, ниските странски инвестиции и општата регионална нестабилност. И покрај политичката корупција и регионалната нестабилност, Киргистан е рангиран на 70-то место (заклучно со 2019 година) според индексот на леснотијата за водење бизнис . ФинансииВо октомври 2012 година, меѓународните резерви и ликвидноста на девизи на Киргистанската Народната Банка достигнале 1,96 милијарди американски долари, од кои 8,6% биле во злато. Во 2012 година, за диверзификација на активата на Киргистан, кошницата со валути е проширена со помош на кинескиот јуан и сингапурскиот долар. Во 2012 година требало да се потрошат 1 милијарда соми за набавка на злато. Пропорцијата на злато во меѓународните резерви веќе пораснало на 8,6%. Народната банка планира да го зголеми на 12-15% во иднина.[15] ИндустрииЗемјоделството Земјоделството останува витален дел од економијата на Киргистан и прибежиште за работниците раселени од индустријата. Егзистенцијалното земјоделство се зголемило во раните 2000-ти. По наглите намалувања на почетокот на 90-тите, до раните 2000-ти земјоделското производство се приближило до нивото од 1991 година. Производството на <a href="./%D0%96%D0%B8%D1%82%D0%BE" rel="mw:WikiLink" data-linkid="undefined" data-cx="{&quot;userAdded&quot;:true,&quot;adapted&quot;:true}">жито</a> во пониските долини и пасењето добиток на планинските пасишта зазема најголемо учество во земјоделската работна сила. Земјоделците се префрлаат на жито и се оддалечуваат од памукот и тутунот. Други важни производи се млечни производи, сено, добиточна храна, компири, зеленчук и шеќерна репка . Земјоделското производство доаѓа од приватни парцели за домаќинства (55 проценти од вкупниот број), приватни фарми (40 проценти) и државните фарми (5 проценти). Понатамошното ширење на секторот зависи од банкарските реформи за зголемување на инвестициите и од реформите на пазарот за рационализирање на распределбата на влезовите. Земјишната реформа, контроверзно прашање во Киргистан, се одвива многу бавно од првичното законодавство во 1998 година.[16] Инфраструктурата за наводнување е во лоша состојба. Земјоделството придонесува околу една третина од БДП и повеќе од една третина од вработеноста. Киргистан во 2018 година произвел:
Покрај помалото производство на други земјоделски производи се издвојува и кајсија (25 илјади тони).[17] ШумарствоСамо 4 проценти од Киргистан е класифициран како пошумен. Целата таа област е во државна сопственост и ниту една не е класифицирана како достапна за снабдување со дрво. Главен комерцијален производ на шумите се оревите.[16] Риболов Киргистан нема значајна рибарска индустрија. Во 2002 година, аквакултурата придонела за 66% од вкупното производство на земјата од 142 метрички тони риба, но во 2003 година индустријата за аквакултура пропаднала, произведувајќи само 12 од вкупните 26 метрички тони во земјата.[16] Рударство и минералиВо постсоветската ера, рударството е сè поважна економска активност. Рудникот за злато „Кумтор“, отворен во 1997 година, е едно од најголемите наоѓалишта на злато во светот. Планирани се нови рудници за злато во Јерој и Талди-Булак, а големо откритие за злато било објавено кон крајот на 2006 година во Тохтонисај. Државата ги поседува сите рудници, од кои многумина работат како заеднички вложувања со странски компании. Ураниум и антимон, важни излезни минерали од советската ера, веќе не се произведуваат во значителни количини. Иако меѓу 1992 и 2003 година, производството на јаглен се намалило од околу 2,4 милиони тони на 411 000 тони, владата планира да ја зголеми експлоатацијата на значителните преостанати наоѓалишта на Киргистан (проценета на 2,5 милијарди тони) со цел да се намали зависноста од странски извори на енергија. Посебна цел на оваа политика е наоѓалиштето Кара-Кече во северен Киргистан, чиешто годишно производство се проценува помеѓу 500.000 и 1 милион тони. Малото домашно производство на нафта и природен гас не ги исполнува националните потреби.[16] Индустрија и производствоВо постсоветската ера, киргистанските индустрии претрпеле нагло намалување на продуктивноста затоа што снабдувањето со суровини и горива било нарушено, а советските пазари исчезнале. Секторот не се опоравил значително од тоа намалување; ако не се смета производството на злато, во 2005 година индустријата придонела само за 14 проценти од бруто домашниот производ (БДП). Инвестициите и преструктуирањето останале на ниско ниво, а индустријата за електрична енергија (традиционално важен дел од придонесот на индустријата кон БДП) стагнирала во последните неколку години. Владината поддршка се оддалечува од машинската индустрија, која претставувала голем придонесувач за советската економија, кон облеката и текстилот. Преработката на храна до 2004 година сочинувале од 10 до 15 проценти од индустриското производство сè додека не наиде на пад во 2004 година. Во последниве години, индустријата за стакло ги надминала онаа напроизводство на облека и текстил во добиените инвестиции и како придонесувач за БДП. Во раните 2000-ти, градежната индустрија расте стабилно поради големите инфраструктурни проекти како што се автопатите и новите рудници на злато. Меѓутоа, изградбата на станови заостанува поради ниските инвестиции.[16] ЕнергијаПовеќе од 90% од произведената електрична енергија е хидроелектрична и земјата може да произведе многу повеќе ваква чиста енергија и да извезува во соседите и регионот. И покрај тоа што Киргистан има изобилство хидро-ресурси, досега е развиен само помалку од десет проценти од неговиот потенцијал. Има ограничени наслаги на фосилни горива и најголемиот дел од увозот на природен гас доаѓа од Узбекистан, со кој Киргистан имал серија несовршени договори за размена. Потрошувачката на енергија по глава на жител е голема со оглед на просечниот приход, а владата нема сеопфатен план за намалување на побарувачката. До 45 проценти од произведената електрична енергија, особено во зимско време, се пренасочува нелегално или протекува од дистрибутивниот систем. Хидроцентралите генерираат околу 92,5 проценти од домашно потрошената електрична енергија, а три комерцијални термоелектрични централи се во функција. Поради своето богато снабдување со хидроелектрична енергија, Киргистан испраќа електрична енергија во Казахстан и Узбекистан за возврат на фосилни горива. Нова хидроцентрала на реката Нарин кај Камбар-Ата ќе снабдува електрична енергија со делови од Кина и Русија, подобрувајќи ја извозната состојба на Киргистан и домашното снабдување со енергија. Фабриката завршила во август 2010 година. Застарената инфраструктура и лошото управување го прават Киргистан зависен од странската енергија во зима кога нивото на водата е ниско. Во раните 2000-ти, Киргистан искористувал само околу 10% од потенцијалот за хидроелектрична енергија. Во 2001 година, Киргистан имал околу 70 000 километри далекуводи, опслужени од околу 500 трафостаници. Киргистан ќе биде член на Азискиот енергетски клуб на Шангајската организација за соработка, што Русија го предложил во 2006 година за да ги обедини производителите на нафта, гас и електрична енергија, потрошувачите и транзитните земји во регионот на Средна Азија во блок што е самодоволен во енергија. Други членки би биле Кина, Казахстан, Таџикистан и Узбекистан.[16] Киргистан е партнер на енергетската програма ЕУ ИНОГЕТ, која има четири клучни теми: зајакнување на енергетската безбедност, приближување на енергетските пазари на земјите-членки врз основа на принципите на внатрешниот пазар на енергија на ЕУ, поддршка на одржлив развој на енергијата и привлекување инвестиции за енергетски проекти на заеднички и регионален интерес.[18] Произведениот битуменски јаглен во јужнокорејски стил наречен „ Јонтан“ (йонтан) добива популарност во енергетската индустриска сцена во Киргистан.[19][20] Услуги Значителниот постсоветски раст во услужниот сектор главно се припишува на изгледот на малите приватни претпријатија. Централна банка е Националната банка на Република Киргистан, која номинално е независна, но ја следи владината политика. Иако банкарскиот систем бил реформиран неколку пати од 1991 година, тој не игра значајна улога во инвестициите. Високите каматни стапки го обесхрабриле задолжувањето. Берза се отворила во 1995 година, но нејзината главна функција е трговија со државни хартии од вредност. Поради економските реформи на режимот Акаев, многу мали трговски и угостителски претпријатија се отвориле во постсоветската ера. Иако планините и езерата на Киргистан се привлечно туристичко одредиште, туристичката индустрија расте многу бавно затоа што има добиено малку инвестиции. На почетокот на 2000-тите, просечно годишно посетувале околу 450.000 туристи, главно од земјите на поранешниот Советски Сојуз.[16] Надворешна трговија  Главниот извоз на Киргистан, кој оди претежно во другите земји од ЗНД, се обоени метали и минерали, волнени производи и други земјоделски производи, електрична енергија и одредени инженерски производи. За возврат, Републиката се потпира на другите поранешни советски држави за нафта и природен гас, црни метали, хемикалии, повеќето машини, производи од дрво и хартија, некои јадења и повеќето градежни материјали. Во 1999 година, Киргистан извел во САД стока во вредност од вкупно 11,2 милиони долари, а увозот од САД изнесувал 54,2 милиони долари. Во 2017 година, се проценува дека извозот на Киргистан вреди 1,84 милијарди долари, додека нивниот увоз се проценува на 4,187 милијарди долари. Најголемиот извоз на Киргистан вклучува злато, памук, волна, облека, месо, жива, ураниум, електрична енергија, машини и обувки. Голем увоз вклучува нафта и гас, машини и опрема, хемикалии и прехранбени производи.[21] Посебно е важно повторно извезување на производи за широка потрошувачка произведени во Кина во Казахстан и Русија, со центар на чаршијата Дордој во Бишкек и во Узбекистан, со центар на чаршијата Кара-Су, во регионот Ош ; според некои економисти е една од двете најголеми економски активности на земјата. Владата на Киргистан ги намалила трошоците, ставила крај на повеќето субвенции за цени и вовела данок на додадена вредност . Генерално, владата се чини посветена на трансферот на економски систем на слободен пазар преку стабилизирање на економијата и спроведување на реформи, што ќе го поттикне долгорочниот раст. Овие реформи довеле до пристапување на Киргистан во СТО на 20 декември 1998 година. Инвестиции Берзанската капитализација на котираните компании во Киргистан била проценета на 42 милиони американски долари во 2005 година од Светска банка . ОданочувањеДаночниот режим во Република Киргистан го спроведува Државната даночна служба. Собраните даноци достигнале 18,1% од БДП во 2012 година.[22] Макро-економски трендСледува графикон на трендот на бруто домашниот производ на Киргистан по пазарни цени проценет од Меѓународниот монетарен фонд и „Еконстатс“ со бројки во милиони киргиски соми.[23]
За споредба на паритетот на куповната моќ, меѓународниот долар се разменува само со 9,40 соми. Тековниот БДП по жител на Киргистан се намалил за 54% во 90-тите години на минатиот век.[24] Средните плати биле 0,85 долари по час во 2009 година и поради оваа стапка постои и недоволно вработување, во споредба со делотворната плата на пазарот. Во првата половина на 2012 година, киргистанската економија се намалила за 5,8%. Овој пад во голема мера се должел на падот на производството на злато во рудникот Кумтор .[25] Буџетскиот дефицит во средината на 2012 година изнесувал 23 милијарди соми и претставувал 7% од БДП, додека целта била да се намали на 6%.[26] Следната табела ги прикажува главните економски индикатори во периодот 1992-2017 година.[27]
Други статистички податоциПриходите или потрошувачката на домаќинствата според процентот на учество:
Распределба на семејниот приход - Џиниев коефициент : 27,3 (2017) [28] Земјоделство - производи: тутун, памук, компир, зеленчук, грозје, овошје и бобинки; овци, кози, говеда, волна, млечни производи [29] Стапка на раст на индустриското производство: 6% (проценка на 2000 г.) ) Електрична енергија
Електрична енергија - производство по извор:
Нафта:
Природен гас:
Биланс на тековната сметка: -87,92 милиони американски долари (проценка на 2004 година) ) Извоз - стоки: памук, волна, месо, тутун; злато, жива, ураниум, природен гас, хидроенергија; машини; чевли Увоз - стоки: нафта и гас, машини и опрема, хемикалии, прехранбени производи Резерви на девизи и злато: 498,7 милиони американски долари (проценка на 2004 г.) Девизни курсеви: соми по американски долар - 41,731 (2004), 43,66484 (2003), 46,9371 (2002), 48,378 (2001), 47,7038 (2000), 69,85 (2020) ПоврзаноНаводи
Надворешни врски
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Portal di Ensiklopedia Dunia
