Разумност![]() ![]() Разумност[1][2] (латински prudentia, скратено од providentia, што значи „да се гледа напред, мудрост“) — способност за управување и дисциплинирање преку употреба на разум. Класично се смета за доблест, една од четирите кардинални доблести (кои, заедно со трите теолошки доблести, се дел од седумте доблести). Разумноста е алегорична женска персонификација на доблеста, чии атрибути се огледало и змија, и често е прикажана во двојка со Јустиција, римската божица на правдата. Разумноста често се поврзува со мудрост, разбирање и знаење. Во овој случај, доблеста е способност да се процени помеѓу доблесни и зли дејствија, не само во општа смисла, туку во однос на соодветни дејствија во одредено време и место. Иако самата разумност не извршува никакви дејства и се занимава само со знаење, сите доблести морале да бидат уредени. Разликувањето кога постапките се храбри, наспроти непромислени или кукавички, е чин на разумност и затоа е класифицирано како кардинална (средишна) доблест. Зборот е исто така истозначник за претпазливост. Во оваа смисла, разумноста значи неподготвеност за преземање ризици, што останува доблест во однос на непотребните ризици. Меѓутоа, ако неразумно се прошири во прекумерна претпазливост, станува кукавичлук. Аристотел, во „Никомахејската етика“, подробно је разработува доблеста фронеза (старогрчки: ϕρόνησις), традиционално преведена како разумност, еден вид мудрост или интелигенција. Поточно, тоа е еден вид мудрост битна за практичното дејствување што вклучува и добра проценка и извонредност на наравот и навиките. Понекогаш се нарекува „практична доблест“, „практична проценка“ или „рационален избор“. Како „мајка“ на сите доблестиУште старите Грци, а подоцна и христијанските филозофи, особено Тома Аквински, Разумноста ја сметале за причина, мерило и облик на сите доблести. Се смета за auriga virtutum или водач на доблестите. Причината за тоа е што доблестите кои се определени како „совршена способност“ на човек како духовна личност (духовната личност во класичното западно разбирање значи поседување интелигенција и слободна волја), го достигнуваат своето „совршенство“ само кога се засноваат на разумност, односно на совршена способност за донесување правилни одлуки. На пример, едно лице може да живее умерено кога ќе стекне навика да донесува правилни одлуки за дејствијата што мора да ги преземе како одговор на своите нагонски желби. Задачата на разумноста е да утврди, во даден сплет на околности, кое дејство треба да се преземе. Ова нема никаква врска со непосредната волја на доброто што го восприема. Во однос на другите доблести, разумноста има способност да насочува. Таа го осветлува патот и го мери полето за нивната вежба. Без претпазливост, храброста станува глупост, милосрдието тоне во слабост, слободното самоизразување и љубезноста во недоверба, понизноста во деградација и ароганција, несебичноста во расипаност, а умереноста пак во фанатизам. Културата и дисциплинираните дејства треба да бидат приближно корисни дејства. Нејзината задача за секој случај во пракса мора да го одреди времето, местото, начинот итн., што мора да се земе предвид и кое схоластиците го составуваат според концептот на medium rationis. Значи, иако го квалификува интелектот, а не волјата, сепак е правилно обликувана морална доблест. Разумноста се смета за мерка на морални доблести, бидејќи нуди урнек за етички добри постапки. „Уметничкото дело е вистинито и стварно преку неговата сообразност со образецот на неговиот прототип во умот на уметникот.“ На сличен начин, слободната активност на една личност е добра ако е во согласност со образецот на разумност.“ (Јозеф Пипер) На пример, берзански брокер, врз основа на своето искуство и сите расположливи податоци, проценува дека е корисно да се продаде акцијата А утре во 14:00 часот и да се купи акцијата Б денес. Содржината на одлуката (на пр., залихи, износ, време и средства) е резултат на разумност, додека самото спроведување на одлуката може да вклучува и други доблести, како што е решителност (да се направи тоа и покрај стравот од неуспех) и правда (добро си ја врши работата за претпријатието и семејството). Вистинската „добрина“ на едно вистинско дејствие се мери според првичната одлука, донесена со разумност. Во грчката и схоластичката филозофија, „обликот“ е посебна особеност на нештото што го прави она што е. Со овој јазик, разумноста им дава на другите доблести облик на внатрешна суштина; односно, нивниот специфично значење како доблест. На пример, сите дела што кажуваат вистина, не се сметаат за добри, ако сметаме дека се направени со искреност. Она што го прави кажувањето вистина доблест е дали тоа се прави разумно. Спротивност на глупоста, досетливоста и лажната разумностСпоред христијанското разбирање разликата помеѓу разумноста и лукавството лежи во намерата со која се донесува одлука за контекстот на дејството. Христијанското разбирање на светот го вклучува постоењето на Бога, природниот закон и моралните последици од човечките постапки. Рразумноста, во ваков контекст, се разликува од лукавоста по тоа што го зема предвид натприродното добро. Така на пример, одлуката на христијаните што биле прогонувани, да се мачат, наместо да ја негираат својата вера, се смета за разумна. Пресудите што користат разумност за лоши цели или користат зли средства, според Тома Аквински, се сметаат за донесени со лажна причина, а не со разумност. Сепак, „неразумноста“ не се сметала за грев бидејќи не била доброволна. Старогрчкиот израз за разумност е истозначник за „внимателност“. Луѓето, верувале старите Грци, мора да имаат доволно причини да се подготват да ги обожаваат олимписките богови. Изземени биле глупавите култови на Бахус, кои живееле емотивен и страствен начин на живот. Убедени дека антисексуалната олимписка традиција е срамна, професорите на бахискиот култ ја славеле ирационалноста што управувала со нивната религија. Составни делови![]() Разумноста е примена на универзалните начела во определени ситуации.[3] „Составните делови“ на доблестите во схоластичката филозофија се елементите што мора да бидат присутни за секој совршен или одличен чин на доблест. Следуваат составните деловина разумноста:
Разумна проценка![]() „Разумна проценка“ во етиката е онаа, во која треба да се одмерат околностите, за да се одреди правилниот тек на дејствување. Општо се однесува на случаи каде што две лица може различно да ги одмерат околностите и етично да дојдат до различни заклучоци. На пример, во теоријата за праведна војна, владата на државата мора да процени дали нивната штета е поголема од штетата што би била предизвикана од војна во борба против друга држава што ѝ нанесува штета. Следствено, одлуката да се оди во војна е разумна проценка. Во друг пример, пациент кој има смртна болест без вообичаено лечење може да се одлучи за експериментално лечење. Одлуката бара одмерување, од една страна, на трошоците, времето, можниот недостаток на корист и можната болка, инвалидитет и брза смрт, а од друга страна, на можната корист и корист за другите, што би се научило од неговиот случај. Во реториката![]() Фронезата, или практичната мудрост, зазема важно место во реторичката теорија како средиштен аспект на проценката и практиката. Аристотеловата идеја за фронеза се вклопува во неговите ставови за реториката бидејќи, дури и според неговата проценка, таа не може да се сведе на епистема или техне, а и двата не се занимаваат со способноста за расудување за условени, променливи или неопределени прашања. Цицерон ја определил разумноста како реторичка норма во своите дела De Oratore, De officis, De Inventione и De re publica. Тој го користи овој израз за да ги спореди неодговорните млади мажи кои не ги земаат предвид последиците пред да дејствуваат. Разумните, или оние што имале разум, знаеле кога да зборуваат, а кога да молчат. Цицерон тврдел дека разумноста се стекнува само преку искуство и иако се користи во секојдневниот разговор, во јавниот дискурс таа е подредена на поширокиот концепт на мудрост, sapientia.[5] Во модерната ера, реторичките научници се обиделе да го обноват цврстото значење на изразот. Биле ускладени со древните говорници и тврделе дека разумноста е отелотворен извор на убедување.[6] Иако во рамките на дадена култура можат да се образуваат групи на начела или правила, научниците се согласуваат дека разумноста не може да се изведе од збир на безвременски начела. Наместо тоа, говорникот треба да утврди збир на вредности и морални начела врз кои ќе ги заснова своите постапки, со мерење на ситуацијата и користење на разумно разгледување. Понатаму, научниците предлагаат дека способноста да се земат предвид посебностите на положбата е од суштинско значење за прудентната пракса. Меѓу реторичките научници се јавуваат мали разлики во однос на дефинициите на поимот и методите на анализа. Наводи
Надворешни врски
|
Portal di Ensiklopedia Dunia