ਆਕਸੀਜਨ

ਆਕਸੀਜਨ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ: Oxygen) ਇੱਕ ਰਸਾਇਣਕ ਤੱਤ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਪਰਮਾਣੂ-ਅੰਕ 8 ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ O ਨਾਲ ਨਿਵੇਦਨ ਕਿਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਪਰਮਾਣੂ-ਭਾਰ 15.9994 amu ਹੈ। ਆਕਸੀਜਨ ਰੰਗਹੀਣ, ਸੁਆਦਹੀਣ ਅਤੇ ਗੰਧਹੀਣ ਗੈਸ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਖੋਜ, ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਅਤੇ ਅਰੰਭ ਦਾ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿੱਚ ਜੇ . ਪ੍ਰੀਸਟਲੇ ਅਤੇ ਸੀ . ਡਬਲਿਊ . ਸ਼ੇਲੇ ਨੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਭੌਤਿਕ ਤੱਤਵ ਹੈ। ਸੰਨ 1772 ਈ . ਵਿੱਚ ਕਾਰਲ ਸ਼ੀਲੇ ਨੇ ਪੋਟੈਸ਼ਿਅਮ ਨਾਇਟਰੇਟ ਨੂੰ ਗਰਮ ਕਰ ਕੇ ਆਕਸੀਜਨ ਗੈਸ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ, ਲੇਕਿਨ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਇਹ ਕਾਰਜ ਸੰਨ 1777 ਈ . ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ। ਸੰਨ 1774 ਈ . ਵਿੱਚ ਜੋਸੇਫ ਪ੍ਰਿਸਟਲੇ ਨੇ ਮਰਕਿਉਰਿਕ - ਆਕਸਾਇਡ ਨੂੰ ਗਰਮ ਕਰ ਕੇ ਆਕਸੀਜਨ ਗੈਸ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ। ਐਂਟਨੀ ਲੈਵੋਇਜਿਅਰ ਨੇ ਇਸ ਗੈਸ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਨਾਮ ਆਕਸੀਜਨ ਰੱਖਿਆ, ਜਿਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ - ਅੰਲ ਉਤਪਾਦਕ।

ਧਾਤਾਂ ਦੇ ਆਕਸਾਈਡਾਂ ਨੂੰ ਗਰਮ ਕਰਨ ਤੇ ਆਕਸੀਜਨ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

• ਜਿਵੇ ਮਰਕਰੀ ਆਕਸਾਈਡ ਨੂੰ ਗਰਮ ਕਰਨ ਤੇ ਪਾਰਾ ਅਤੇ ਆਕਸੀਜਨ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

${\displaystyle 2HgO\to 2Hg+O_{2}}$

• ਲੈੱਡ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਨੂੰ ਗਰਮ ਕਰਨ ਤੇ ਲੈੱਡ ਆਕਸਾਈਡ ਅਤੇ ਆਕਸੀਜਨ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

${\displaystyle 2PbO_{2}\to 2PbO+2O_{2}}$

• ਆਕਸੀਜਨ ਯੁਕਤ ਅਣੂਆਂ ਜਿਵੇਂ ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ ਨਾਈਟਰੇਟ ਨੂੰ ਗਰਮ ਕਰਨ ਤੇ ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ ਨਾਈਟਰਾਈਟ ਅਤੇ ਆਕਸੀਜਨ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

${\displaystyle 2KNO_{3}\to 2KNO_{3}+O_{2}}$

• ਪਾਣੀ ਦੇ ਅਪਘਟਨ ਤੋਂ ਵੀ ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।

${\displaystyle 2H_{2}O\to 2H_{2}+O_{2}}$

• ਆਕਸੀਜਨ ਰੰਗਹੀਨ, ਗੰਧਹੀਨ ਅਤੇ ਸਵਾਦਹੀਨ ਗੈਸ ਹੈ।
• ਇਹ ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਥੋੜੀ ਹਲਕੀ ਹੈ।
• ਇਸ ਦੀ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁੱਧਤਾ 1.1053 ਹੈ।
• ਇਹ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੁੱਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
• ਇਹ -218oC ਤੇ ਠੋਸ ਰੂਪ ਧਾਰ ਲੈਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ -183 oC (90oK) ਤੇ ਤਰਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਆਕਸੀਜਨ ਧਾਤਾਂ ਨਾਲ ਕਿਰਿਆ ਕਰ ਕੇ ਧਾਤਾਂ ਦੇ ਆਕਸਾਈਡ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ।

${\displaystyle M+O_{2}\to MO}$

• ਸੋਡੀਅਮ, ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਅਤੇ ਜਿਸਤ ਆਕਸੀਜਨ ਨਾਲ ਕਿਰਿਆ ਕਰ ਕੇ ਸੋਡੀਅਮ ਆਕਸਾਈਡ, ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਆਕਸਾਈਡ ਅਤੇ ਜਿਸਤ ਆਕਸਾਈਡ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ।

${\displaystyle 4Na+O_{2}\to 2Na_{2}O}$

${\displaystyle 2Mg+O_{2}\to 2MgO}$

${\displaystyle 2Zn+O_{2}\to 2ZnO}$

• ਆਕਸੀਜਨ ਅਧਾਤਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਕਿਰਿਆ ਕਰ ਕੇ ਆਕਸਾਈਡ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਹਾਈਡਰੋਜਨ ਨਾਲ ਕਿਰਿਆ ਕਰ ਕੇ ਪਾਣੀ:

${\displaystyle 2H_{2}+O_{2}\to 2H_{2}O}$

• ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਨਾਲ ਕਿਰਿਆ ਕਰ ਕੇ ਨਾਈਟ੍ਰਿਕ ਆਕਸਾਈਡ;

${\displaystyle N_{2}+O_{2}\to 2NO}$

• ਸਲਫ਼ਰ ਨਾਲ ਕਿਰਿਆ ਕਰ ਕੇ ਸਲਫ਼ਰ ਗੰਧਕ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ;

${\displaystyle S+O_{2}\to SO_{2}}$

• ਫ਼ਾਸਫ਼ੋਰਸ ਨਾਲ ਕਿਰਿਆ ਕਰ ਕੇ ਫ਼ਾਸਫੋਰਸ ਪੈਂਟਾਕਸਾਈਡ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ।

${\displaystyle P_{4}+5O_{2}\to 2P_{2}O_{5}}$

ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਕਾਮਨਜ਼ ਉੱਤੇ Oxygen ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਮੀਡੀਆ ਹੈ।

• Los Alamos National Laboratory – Oxygen Archived 2007-10-26 at the Wayback Machine.
• WebElements.com – Oxygen
• Oxygen (O2) Properties, Uses, Applications
• Oxidizing Agents > Oxygen
• Roald Hoffmann article on "The Story of O" Archived 2017-02-23 at the Wayback Machine.

ਇਹ ਵਿਗਿਆਨ ਲੇਖ ਅਧਾਰ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਇਸਨੂੰ ਵਧਾਕੇ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਦੀ ਮੱਦਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। v t e