ਆਗਰਾ

ਆਗਰਾ आगरा آگرہ
ਮਹਾਨਗਰ
ਤਾਜ ਮਹਿਲ ਆਗਰਾ ਵਿੱਚ
ਉਪਨਾਮ:  ਅਕਬਰਾਬਾਦ; ਤਾਜ ਸਿਟੀ
ਦੇਸ਼	ਭਾਰਤ
ਸਟੇਟ	ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼
ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ	ਆਗਰਾ
ਖੇਤਰ
• ਮਹਾਨਗਰ	4,028 km2 (1,555 sq mi)
ਉੱਚਾਈ	171 m (561 ft)
ਆਬਾਦੀ  (1)
• ਮਹਾਨਗਰ	17,46,467[1]
• ਰੈਂਕ	100000
• ਘਣਤਾ	433/km2 (1,120/sq mi)
• ਮੈਟਰੋ	17,27,275
ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
• ਸਰਕਾਰੀ	ਹਿੰਦੀ
ਸਮਾਂ ਖੇਤਰ	ਯੂਟੀਸੀ+5: 30 (ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਟਾਈਮ)
ਪਿੰਨ	282 X
ਟੈਲੀਫੋਨ ਕੋਡ	91(562)
ਵੈੱਬਸਾਈਟ	agra.nic.in

ਆਗਰਾ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਪ੍ਰਾਂਤ ਦਾ ਇੱਕ ਜ਼ਿਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਤਹਸੀਲ ਹੈ। ਤਾਜਮਹਲ ਆਗਰਾ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ੨੭.੧੮° ਉੱਤਰ ੭੮.੦੨° ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਜਮੁਨਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਬਸਿਆ ਹੈ। ਸਮੁੰਦਰ - ਤਲ ਤੋਂ ਇਸਦੀ ਔਸਤ ਉਚਾਈ ਕਰੀਬ ੧੭੧ ਮੀਟਰ (੫੬੧ ਫੁੱਟ) ਹੈ। ਇਹਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਮਥੁਰਾ, ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਧੌਲਪੁਰ, ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਫਿਰੋਜਾਬਾਦ, ਸ਼ਿਕੋਹਾਬਾਦ,ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਫਤੇਹਾਬਾਦ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਭਰਤਪੁਰ ਹਨ। ਆਗਰਾ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦਾ ਤੀਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ।

ਆਗਰਾ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਨਗਰ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਪ੍ਰਮਾਣ ਇਹਨੇ ਆਪਣੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਸਮੇਟੇ ਹੋਏ ਹਨ।ਉਂਜ ਤਾਂ ਆਗਰਾ ਦਾ ਇਤਹਾਸ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਮੁਗਲ ਕਾਲ ਤੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਲੇਕਿਨ ਇਸਦਾ ਸੰਬੰਧ ਮਹਿਰਿਸ਼ੀ ਅੰਗਿਰਾ ਨਾਲ ਹੈ ਜੋ ੧੦੦੦ ਵਰਸ਼ ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਹੋਏ ਸਨ।ਇਤਹਾਸ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਜਿਕਰ ਆਗਰਾ ਦਾ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਇਸਨੂੰ ਅਗਰਬਾਣ ਜਾਂ ਅਗਰਵਨ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਨਗਰ ਆਇਗਰਹ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।ਤੌਲਮੀ ਪਹਿਲਾ ਗਿਆਤ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹੇ ਇਸਨੂੰ ਆਗਰਾ ਨਾਮ ਨਾਲ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕੀਤਾ।

ਆਗਰਾ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਸਿਕੰਦਰ ਲੋਧੀ ਨੇ ਸੰਨ 1506 ਈ.ਵਿੱਚ ਬਸਾਇਆ ਸੀ।ਆਗਰਾ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਚਹੇਤੀ ਜਗ੍ਹਾ ਸੀ।ਆਗਰਾ ੧੫੨੬ ਤੋਂ ੧੬੫੮ ਤੱਕ ਮੁਗ਼ਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਰਿਹਾ।ਅੱਜ ਵੀ ਆਗਰਾ ਮੁਗਲਕਾਲੀਨ ਇਮਾਰਤਾਂ ਜਿਵੇਂ - ਤਾਜ ਮਹਲ, ਲਾਲ ਕਿਲਾ, ਫਤੇਹਪੁਰ ਸੀਕਰੀ ਆਦਿ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੈਰਗਾਹਹੈ।ਇਹ ਤਿੰਨਾਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਯੂਨੇਸਕੋ ਸੰਸਾਰ ਅਮਾਨਤ ਥਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ।ਬਾਬਰ ( ਮੁਗ਼ਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਜਨਕ ) ਨੇ ਇੱਥੇ ਚੁਕੋਰ ( ਆਇਤਾਕਾਰ ਅਤੇ ਵਰਗਾਕਾਰ ) ਬਾਗ਼ਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਾਇਆ।

ਸੰਨ 2001 ਦੀ ਜਨਗਣਨਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਆਗਰਾ ਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ 1, 259, 979 ਹੈ। ਆਗਰਾ ਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦਾ 53 % ਪੁਰਖ ਅਤੇ 47 % ਔਰਤਾਂ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਦੀ ਔਸਤ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 65 % ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 76 % ਪੁਰਖ ਅਤੇ 53 % ਔਰਤਾਂ ਸਾਖਰ ਹਨ। ਇਹ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਔਸਤ 59.5 % ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਹੈ। ਆਗਰਾ ਦੀ 11 % ਜਨਸੰਖਿਆ 6 ਸਾਲ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਹੈ।

ਆਗਰੇ ਦਾ ਤਾਜਮਹਲ, ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੀ ਪਿਆਰੀ ਬੇਗਮ ਮੁਮਤਾਜ ਮਹਲ ਦਾ ਮਕਬਰਾ, ਸੰਸਾਰ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਇਮਾਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਲੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਹ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਨਵੇਂ 7 ਅਜੂਬਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਆਗਰਾ ਦੀ ਤਿੰਨ ਸੰਸਾਰ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਕ ਧਰੋਹਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਹੋਰ ਦੋ ਧਰੋਹਰਾਂ ਆਗਰਾ ਕਿਲਾ ਅਤੇ ਫਤੇਹਪੁਰ ਸੀਕਰੀ ਹਨ।

ਇਸਦਾ ਨਿਰਮਾਣ1653 ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬੇਗਮ ਮੁਮਤਾਜ ਮਹਲ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ।ਪੂਰਾ ਚਿੱਟੇ ਸੰਗ-ਮਰਮਰ ਵਿੱਚ ਤਰਾਸ਼ਿਆ ਹੋਇਆ, ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਵੀ ਅਤਿ ਉੱਤਮ ਸਿਰਜਣਾ ਹੈ। ਪੂਰਨ ਸਮਮਿਤੀ ਸਮਾਰਕ ਦੇ ਬਨਣ ਵਿੱਚ ਬਾਈ ਸਾਲ ਲੱਗੇ ( 1630 -1652 ), ਅਤੇ ਵੀਹ ਹਜਾਰ ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਦੀ ਅਥਕ ਮਿਹਨਤ ਵੀ। ਇਹ ਮੁਗਲ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਚਾਰ ਬਾਗ ਦੇ ਨਾਲ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਫਾਰਸੀ ਵਾਸਤੁਕਾਰ ਉਸਤਾਦ ਈਸਾ ਖਾਂ ਦੇ ਦਿਸ਼ਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਜਮੁਨਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਉੱਤੇ ਬਣਵਾਇਆ ਗਿਆ। ਇਸਨੂੰ ਮ੍ਰਗਤ੍ਰਸ਼ਣਾ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਗਰੇ ਦੇ ਕਿਲੇ ਵਲੋਂ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੋਂ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅੰਤਮ ਅੱਠ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਆਪਣੇ ਪੁੱਤ ਔਰੰਗਜੇਬ ਦੁਆਰਾ ਕੈਦ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਉੱਤੇ ਵੇਖਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਸਮਮਿਤੀ ਦਾ ਆਦਰਸ਼ ਨਮੂਨਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਕੁੱਝ ਦੂਰੀ ਤੋਂ ਦੇਖਣ ਉੱਤੇ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਤੈਰਦਾ ਹੋਇਆ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਮੁੱਖ ਦਵਾਰ ਉੱਤੇ ਕੁਰਆਨ ਦੀਆਂ ਆਇਤਾਂ ਖੁਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਉਸਦੇ ਉੱਤੇ ਸਬੱਬ ਛੋਟੇ ਗੁੰਬਦ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਇਸਦੇ ਉਸਾਰੀ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਤਾਜ ਨੂੰ ਇੱਕ ਲਾਲਬਲੁਆ ਪੱਥਰ ਦੇ ਚਬੂਤਰੇ ਉੱਤੇ ਬਣੇ ਚਿੱਟਾ ਸੰਗ-ਮਰਮਰ ਦੇ ਚਬੂਤਰੇ ਉੱਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਤਾਜ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਸੁੰਦਰਤਾ, ਇਸਦੇ ਇਮਾਰਤ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਉੱਚੇ ਮਹਾਨ ਗੁੰਬਦ ਵਿੱਚ ਵੱਸੀ ਹੈ। ਇਹ 60 ਫੁਟ ਵਿਆਸ ਦਾ, 80 ਫੁਟ ਉੱਚਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਹੇਠਾਂ ਹੀ ਮੁਮਤਾਜ ਦੀ ਕਬਰ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੀ ਵੀ ਕਬਰ ਹੈ। ਅੰਦਰੂਨੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਰਤਨਾਂ ਅਤੇ ਵਡਮੁੱਲਾ ਪੱਥਰਾਂ ਦਾ ਕਾਰਜ ਹੈ। ਖੁੱਲਣ ਦਾ ਸਮਾਂ : 6 ਪ੍ਰਭਾਤ ਤੋਂ 7 : 30 ਸ਼ਾਮ : (ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ ਬੰਦ)

ਆਗਰਾ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸੰਸਾਰ ਅਮਾਨਤ ਥਾਂ ਹੈ ਆਗਰਾ ਦਾ ਕਿਲਾ।ਇਹ ਆਗਰਾ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਉਸਾਰੀ ਹੈ, ਜੋ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸਿਰ ਚੁੱਕੀ ਖੜੀ ਹੈ।ਇਸਨੂੰ ਕਦੇ ਕਭਾਰ ਲਾਲ ਕਿਲਾ ਭੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਇਹ ਅਕਬਰ ਦੁਆਰਾ 1565 ਵਿੱਚ ਬਣਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਕਿਲੇ ਦਾ ਪੁਨਰੋੱਧਾਰ ਲਾਲ ਰੇਤਲੇ ਪੱਥਰ ਨਾਲ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਕਿਲੇ ਤੋਂ ਮਹਿਲ ਵਿੱਚ ਬਦਲਿਆ ਗਿਆ।ਇੱਥੇ ਸੰਗ-ਮਰਮਰ ਅਤੇ ਪੀਟਰਾ ਡਿਊਰਾ ਨੱਕਾਸ਼ੀ ਦਾ ਕਮਹੀਨ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।ਇਸ ਕਿਲੇ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਇਮਾਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਮੋਤੀ ਮਸਜਦ, ਦੀਵਾਨ - ਏ - ਆਮ, ਦੀਵਾਨ - ਏ - ਖਾਸ, ਜਹਾਂਗੀਰ ਮਹਲ, ਖਾਸ ਮਹਲ, ਸੀਸ ਮਹਲ ਅਤੇ ਮੁਸੰਮਨ ਗੁੰਬਦ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।

ਮਹਾਨ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਅਕਬਰ ਨੇ ਇਸਨੂੰ 1565 ਵਿੱਚ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਪੋਤੇ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਉਸਾਰੀ ਕਾਰਜ ਚੱਲਦੇ ਰਹੇ। ਇਸ ਕਿਲੇ ਦੇ ਵਰਜਿਤ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਦਰੂਨੀ ਲੁੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਸਵਰਗ ਵਰਗਾ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਲਾ ਅਰਧ - ਚੰਦਰਾਕਾਰ ਹੈ, ਜੋ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਚਪਟਾ ਹੈ, ਕੋਲ ਦੀ ਸਿੱਧੀ ਦੀਵਾਰ ਨਦੀ ਦੇ ਵੱਲ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਪੂਰੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਮੰਡਲ ਹੈ 2.4 ਕਿੱਲੋ ਮੀਟਰ, ਜੋ ਦੋਹਰੇ ਪਰਕੋਟੇ ਵਾਲੀ ਕਿਲੇਨੁਮਾ ਚਾਰਦੀਵਾਰੀ ਨਾਲ ਘਿਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀਵਾਰ ਵਿੱਚ ਛੋਟੇ ਅੰਤਰਾਲਾਂ ਉੱਤੇ ਬੁਰਜੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਛਤਰੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਦੀਵਾਰ ਨੂੰ ਇੱਕ 9 ਮੀਟਰ ਚੌੜੀ ਅਤੇ 10 ਮੀਟਰ ਡੂੰਘੀ ਖਾਈ ਨੇ ਘੇਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਇੱਥੇ 1666 ਵਿੱਚ ਪੁਰੰਦਰ ਸੁਲਾਹ ਹੇਤੁ ਆਏ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੜੀ ਮੂਰਤੀ ਇੱਥੇ ਸਥਾਪਤ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਲਾ ਮੁਗਲ ਰਾਜਗੀਰੀ ਕਲਾ ਦਾ ਇੱਕ ਜੀਵੰਤ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਦਿਸਦਾ ਹੈ, ਕਿਵੇਂ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤੀ ਦੁਰਗ ਸ਼ੈਲੀ ਦੱਖਣ ਤੋਂ ਨਿਵੇਕਲੀ ਸੀ। ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਂ ਦੁਰਗ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਬਹੁਤੇ ਸਾਗਰ ਤਟ ਉੱਤੇ ਹਨ।

ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਅਕਬਰ ਨੇ ਫਤੇਹਪੁਰ ਸੀਕਰੀ ਬਸਾਈ, ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਉੱਥੇ ਮੁੰਤਕਿਲ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਆਗਰਾ ਵਲੋਂ 35 ਕਿ.ਮੀ.ਦੂਰ ਹੈ।ਇੱਥੇ ਅਨੇਕਾਂ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਇਮਾਰਤਾਂ ਬਣਵਾਈਆਂ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਮੀ ਦੇ ਚਲਦੇ, ਵਾਪਸ ਆਗਰਾ ਪਰਤੇ।ਇੱਥੇ ਵੀ ਬੁਲੰਦ ਦਰਵਾਜਾ, ਇੱਕ ਸੰਸਾਰ ਅਮਾਨਤ ਥਾਂ ਹੈ। ਬੁਲੰਦ ਦਰਵਾਜਾ ਜਾਂ ਉਦਾੱਤ ਪਰਵੇਸ਼ ਦਵਾਰ ਮਹਾਨ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਬੁਲੰਦ ਦਰਵਾਜਾ 52 ਕਦਮ ਵਲੋਂ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਬੁਲੰਦ ਦਰਵਾਜਾ 53.63 ਮੀਟਰ ਉੱਚੇ ਅਤੇ 35 ਮੀਟਰ ਚੌੜਾ ਹੈ। ਇਹ ਲਾਲ ਅਤੇ ਚਮਕੀਲੇ ਰੇਤਲੇ ਪੱਥਰ ਨਾਲ ਬਣਿਆ ਹੈ, ਨੱਕਾਸ਼ੀ ਅਤੇ ਕਾਲੇ ਅਤੇ ਸਫੇਦ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੁਆਰਾ ਸਜਾਇਆ। ਬੁਲੰਦ ਦਰਵਾਜੇ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਅਕਬਰ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮਝ ਦਾ ਘੇਰਾ ਦਰਸ਼ਾਂਦਾ ਹੈ।

ਸੰਮ੍ਰਿਾਗਿਅੀ ਨੂਰਜਹਾਂ ਨੇ ਏਤਮਾਦੁੱਦੌਲਾ ਦਾ ਮਕਬਰਾ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਗਿਆਸ - ਉਦ - ਦੀਨ ਬੇਗ, ਜੋ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਮੰਤਰੀ ਵੀ ਸਨ, ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਬਣਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੁਗਲ ਕਾਲ ਦੇ ਹੋਰ ਮਕਬਰਿਆਂ ਦੇ ਟਾਕਰੇ ਤੇ ਛੋਟਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਇਸਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਸ਼ਿੰਗਾਰਦਾਨ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਦੇ ਬਾਗ, ਪੀਟਰਾ ਡਿਊਰਾ ਪੱਚੀਕਰੀ, ਅਤੇ ਕਈ ਘਟਕ ਤਾਜਮਹਲ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ ਹੋਏ ਹਨ।

ਜਾਮਾ ਮਸਜਦ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮਸਜਦ ਹੈ, ਜੋ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੀ ਪੁਤਰੀ, ਸ਼ਾਹਜਾਦੀ ਜਹਾਂਆਰਾ ਬੇਗਮ ਨੂੰ ਸਮਰਪਤ ਹੈ।ਇਸਦੀ ਉਸਾਰੀ 1648 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਹ ਆਪਣੇ ਮੀਨਾਰ ਰਹਿਤ ਢਾਂਚੇ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਗੁੰਬਦ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਚੀਨੀ ਦਾ ਰੋਜਾ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੇ ਮੰਤਰੀ, ਅੱਲਾਮਾ ਅਫਜਲ ਖਾਨ ਸ਼ਕਰਉੱਲਾ ਸ਼ਿਰਾਜ, ਨੂੰ ਸਮਰਪਤ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਾਰਸੀ ਸ਼ਿਲਪਕਾਰੀ ਵਾਲੇ ਚਮਕੀਲੇ ਨੀਲੇ ਰੰਗ ਦੇ ਗੁੰਬਦ ਲਈ ਦਰਸ਼ਨੀ ਹੈ।

ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਮੁਗ਼ਲ ਫੁਲਵਾੜੀ, ਰਾਮਬਾਗ, ਮੁਗ਼ਲ ਸ਼ਾਸਕ ਬਾਬਰ ਨੇ ਸੰਨ 1528 ਵਿੱਚ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ।ਇਹ ਫੁਲਵਾੜੀ ਤਾਜਮਹਲ ਤੋਂ ੨.੩੪ ਕਿਮੀ.ਦੂਰ ਉਤਰ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।

ਸਵਾਮੀ ਬਾਗ ਸਮਾਧੀ ਹੁਜੂਰ ਸਵਾਮੀ ਮਹਾਰਾਜ ( ਸ਼੍ਰੀ ਸ਼ਿਵ ਦਯਾਲ ਸਿੰਘ ਸੇਠ ) ਦਾ ਸਮਾਰਕ / ਸਮਾਧੀ ਹੈ।ਇਹ ਨਗਰ ਦੇ ਬਾਹਰੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਜਿਸੇ ਸਵਾਮੀ ਬਾਗ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।ਉਹ ਰਾਧਾਸਵਾਮੀ ਮਤ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਸਨ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਮਾਧੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੇਵਾਦਾਰਾਂ ਲਈ ਪਵਿਤਰ ਹੈ।ਇਸਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ੧੯੦੮ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਕਿ ਇਹ ਕਦੇ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ।ਇਸ ਵਿੱਚ ਵੀ ਚਿੱਟਾ ਸੰਗ-ਮਰਮਰ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੋਇਆ ਹੈ।ਨਾਲ ਹੀ ਨੱਕਾਸ਼ੀ ਅਤੇ ਬੇਲਬੂਟਿਆਂ ਲਈ ਰੰਗੀਨ ਸੰਗ-ਮਰਮਰ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਰੰਗੀਨ ਪੱਥਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।ਇਹ ਨੱਕਾਸ਼ੀ ਅਤੇ ਬੇਲ ਬੂਟੇ ਇੱਕਦਮ ਜੀਵੰਤ ਲੱਗਦੇ ਹਨ।ਇਹ ਭਾਰਤ ਭਰ ਵਿੱਚ ਕਿਤੇ ਨਹੀਂ ਦਿਖਦੇ।ਪੂਰਣ ਹੋਣ ਉੱਤੇ ਇਸ ਸਮਾਧੀ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਨੱਕਾਸ਼ੀਕ੍ਰਿਤ ਗੁੰਬਦ ਸਿਖਰ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਮਹਾਦਵਾਰ ਹੋਵੇਗਾ।ਇਸਨੂੰ ਕਦੇ ਕਭਾਰ ਦੂਜਾ ਤਾਜ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

( ਅਕਬਰ ਦਾ ਮਕਬਰਾ ) ਆਗਰਾ ਕਿਲੇ ਤੋਂ ਸਿਰਫ ੧੩ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ, ਸਿਕੰਦਰਾ ਵਿੱਚ ਮਹਾਨ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਅਕਬਰ ਦਾ ਮਕਬਰਾ ਹੈ।ਇਹ ਮਕਬਰਾ ਉਸਦੇ ਵਿਅਕਤੀਤਵ ਦੀ ਪੂਰਨਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸ਼ਾਂਦਾ ਹੈ।ਸੁੰਦਰ ਵ੍ਰੱਤਖੰਡ ਦੇ ਸਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਲਾਲ ਰੇਤਲੇ - ਪੱਥਰ ਨਾਲ ਨਿਰਮਿਤ ਇਹ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮਕਬਰਾ ਹਰੀ ਭਰੀ ਫੁਲਵਾੜੀ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।ਅਕਬਰ ਨੇ ਆਪ ਹੀ ਆਪਣੇ ਮਕਬਰੇ ਦੀ ਰੁਪਰੇਖਾ ਤਿਆਰ ਕਰਵਾਈ ਸੀ ਅਤੇ ਸਥਾਨ ਦਾ ਚੋਣ ਵੀ ਉਸਨੇ ਆਪ ਹੀ ਕੀਤਾ ਸੀ।ਆਪਣੇ ਜੀਵਨਕਾਲ ਵਿੱਚ ਹੀ ਆਪਣੇ ਮਕਬਰੇ ਦਾ ਉਸਾਰੀ ਕਰਵਾਉਣਾ ਇੱਕ ਤੁਰਕੀ ਪ੍ਰਥਾ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਧਰਮ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਾਲਣ ਕੀਤਾ।ਅਕਬਰ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਇਸ ਮਕਬਰੇ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਾਰਜ ੧੬੧੩ ਵਿੱਚ ਸੰਪੰਨ ਕਰਾਇਆ।

ਮਰੀਅਮ ਮਕਬਰਾ, ਅਕਬਰ ਦੀ ਈਸਾਈ ਬੇਗ਼ਮ ਦਾ ਮਕਬਰਾ ਹੈ, ਜੋ ਆਗਰਾ ਅਤੇ ਸਿਕੰਦਰੇ ਦੇ ਵਿੱਚ ਵਿੱਚਕਾਰ ਹੈ।

ਮੇਹਤਾਬ ਬਾਗ, ਜਮੁਨਾ ਦੇ ਤਾਜਮਹਲ ਤੋਂ ਵਿਪਰੀਤ ਦੂਜੇ ਕੰਢੇ ਉੱਤੇ ਹੈ।