ਇਕਬਾਲ ਕੁਰੈਸ਼ੀ

ਇਕਬਾਲ ਕੁਰੈਸ਼ੀ (ਜਨਮ 12 ਮਈ 1930-ਦੇਹਾਂਤ 21 ਮਾਰਚ 1998) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਅਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 1958 ਅਤੇ 1986 ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਕਈ ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮਾਂ ਲਈ ਫਿਲਮ ਸਕੋਰ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਫਿਲਮ ਚਾ ਚਾ ਚਾ (1964) ਵਿੱਚ "ਏਕ ਚਮੇਲੀ ਕੇ ਮੰਡਵੇ ਤਲੇ" ਗੀਤ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਿੱਜੀ ਇਕੱਠਾਂ ਅਤੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ ਲਈ ਗਾਇਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਇੱਕ ਬਾਲਗ ਵਜੋਂ ਮੁੰਬਈ ਚਲੇ ਗਏ ਤਾਂ ਉਥੇ ਉਹ ਇੰਡੀਅਨ ਪੀਪਲਜ਼ ਥੀਏਟਰ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਨਾਟਕਾਂ ਲਈ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਕ੍ਰੈਡਿਟ ਫਿਲਮ ਪੰਚਾਇਤ (1958) ਲਈ ਸੰਗੀਤ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਬਿੰਦੀਆ (1960) ਲਵ ਇਨ ਸ਼ਿਮਲਾ (1960) ਬਨਾਰਸੀ ਠੱਗ (1962) ਅਤੇ ਫਿਰ ਯੇ ਦਿਲ ਕਿਸਕੋ ਦੂੰ (1963) ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਹੰਮਦ ਰਫੀ, ਮੁਕੇਸ਼, ਮਹਿੰਦਰ ਕਪੂਰ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ ਭੈਣਾਂ ਲਤਾ, ਆਸ਼ਾ ਅਤੇ ਊਸ਼ਾ ਦੁਆਰਾ ਗਾਏ ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਸੰਗੀਤ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਨੇ ਮਖਦੂਮ ਮੋਹਿਉਦੀਨ, ਨੀਰਜ ਅਤੇ ਕੈਫੀ ਆਜ਼ਮੀ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਆਵਾਜ਼ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਹੈਲਨ, ਜੋਏ ਮੁਖਰਜੀ, ਸਾਧਨਾ, ਮਨੋਜ ਕੁਮਾਰ ਅਤੇ ਸ਼ਸ਼ੀ ਕਪੂਰ ਸਮੇਤ ਕਈ ਅਦਾਕਾਰਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਧੁਨਾਂ 'ਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਉਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਆਲਮ ਆਰਾ (1973) ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ ਜੋ ਪਹਿਲੀ ਭਾਰਤੀ ਬੋਲਦੀ ਫਿਲਮ ਆਲਮ ਆਰਾ (1931) ਦੀ ਰੀਮੇਕ ਸੀ।

ਇਕਬਾਲ ਕੁਰੈਸ਼ੀ ਦਾ ਜਨਮ 12 ਮਈ 1930 ਨੂੰ ਔਰੰਗਾਬਾਦ (ਹੁਣ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਚਲੇ ਗਏ।^[1][2] ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ ਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ।^[3] ਫਿਲਮ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਨਿੱਜੀ ਮਹਫਿਲਾਂ ਵਿੱਚ ਗਾਇਆ ਅਤੇ ਕਵੀ ਮਖਦੂਮ ਮੋਹਿਉਦੀਨ ਅਤੇ ਅਭਿਨੇਤਾ/ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਨਾਲ ਦੋਸਤੀ ਕੀਤੀ।^[2][4] ਜਦੋਂ ਉਹ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੁੰਬਈ ਚਲੇ ਗਏ (ਉਦੋਂ ਉਹ ਬੰਬਈ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ) ਉਹ ਇੰਡੀਅਨ ਪੀਪਲਜ਼ ਥੀਏਟਰ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਲਈ ਨਾਟਕਾਂ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ।^[1][3] ਉਹ ਛੇ ਫੁੱਟ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੰਬੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਲੰਬੇ ਵਾਲ ਰਕੇ ਹੋਏ ਸਨ।^[2]

ਕੁਰੈਸ਼ੀ ਨੂੰ ਕਈ ਫਿਲਮਾਂ ਦੇ ਸਕੋਰ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਹੰਮਦ ਰਫੀ, ਮੁਕੇਸ਼, ਮਹਿੰਦਰ ਕਪੂਰ, ਮੁਬਾਰਕ ਬੇਗਮ, ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ ਭੈਣਾਂ ਲਤਾ, ਆਸ਼ਾ ਅਤੇ ਊਸ਼ਾ ਦੁਆਰਾ ਗਾਏ ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਸੰਗੀਤ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।^[2][5] ਉਸ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਨੇ ਮਖਦੂਮ ਮੋਹਿਉਦੀਨ, ਨੀਰਜ, ਅਤੇ ਕੈਫੀ ਆਜ਼ਮੀ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਆਵਾਜ਼ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।^[3] ਹੈਲਨ, ਜੋਏ ਮੁਖਰਜੀ, ਸਾਧਨਾ, ਮਨੋਜ ਕੁਮਾਰ ਅਤੇ ਸ਼ਸ਼ੀ ਕਪੂਰ ਸਮੇਤ ਅਦਾਕਾਰਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਧੁਨਾਂ 'ਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਹੈ।^[3]

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1958 ਦੀ ਫਿਲਮ ਪੰਚਾਇਤ ਵਿੱਚ 10 ਗੀਤਾਂ ਲਈ ਸੰਗੀਤ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੋਕ ਅਤੇ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਨੂੰ ਜੋੜਿਆ ਅਤੇ 'ਥਾ ਥਾਈਆ ਕਰਕੇ ਆਨਾ' ਗੀਤ ਵਿੱਚ 'ਬੀ' ਅਤੇ 'ਕਾਂਚ ਤਰੰਗ' ਕੱਚ ਦੇ ਸਾਜ਼ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ।^[2][3][6] ਇਸ ਜੋੜੀ ਨੂੰ ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ ਅਤੇ ਗੀਤਾ ਦੱਤ ਨੇ ਗਾਇਆ ਸੀ।^[6]

ਸੰਨ 1960 ਵਿੱਚ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਦੋ ਫਿਲਮਾਂ-ਬਿੰਦੀਆ ਅਤੇ ਲਵ ਇਨ ਸ਼ਿਮਲਾ ਲਈ ਸੰਗੀਤ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ, ਦੋਵੇਂ ਰਾਜਿੰਦਰ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੇ ਗਏ ਅਤੇ ਮੁਹੰਮਦ ਰਫੀ ਦੁਆਰਾ ਗਾਏ ਗਏ ਗੀਤ ਸਨ।^[2][6] ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੋ ਗੀਤਾਂ, "ਮੈਂ ਅਪਨੇ ਆਪ ਸੇ ਘਬਰਾ ਗਯਾ ਹੂਂ" ਅਤੇ "ਯੂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੇ ਰਾਸ੍ਤੇ ਸੰਵਰਤੇ ਚਲੇ ਗਏ" ਦੀਆਂ ਧੁਨਾਂ ਨੇ ਦਿਖਾਇਆ ਕਿ ਰਫੀ ਉੱਚੇ ਪੱਧਰ ਦੇ ਨੋਟਾਂ ਤੱਕ ਕਿਵੇਂ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦੇ ਸਨ।^[2][3] ਲਵ ਇਨ ਸ਼ਿਮਲਾ ਵਿੱਚ ਕੁਰੈਸ਼ੀ ਦੀ "ਗਾਲ ਗੁਲਾਬੀ ਕਿਸਕੇ ਹੈ", ਜਿਸ ਨੂੰ ਰਫੀ ਨੇ ਗਾਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਵੇਂ ਅਦਾਕਾਰ ਜੋਏ ਮੁਖਰਜੀ ਨੇ ਅਭਿਨੈ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਗੂੰਜਿਆ ਸੀ।^[3]

ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਫਿਲਮ ਉਮਰ ਕੈਦ ਲਈ ਸੰਗੀਤ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਸਰਤ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੀ ਅਤੇ ਮੁਕੇਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਗਾਈ ਗਈ ਉਦਾਸ ਗ਼ਜ਼ਲ "ਮੁਝੇ ਰਾਤ ਦਿਨ ਯੇ ਖਿਆਲ ਹੈ, ਵੋ ਨਜ਼ਰ ਸੇ ਮੁਝੇ ਗਿਰਾ ਨਾ ਦੇ" ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।^[2]

ਸੰਨ 1963 ਵਿੱਚ, ਕੁਰੈਸ਼ੀ ਨੇ ਫਿਲਮ ਯੇ ਦਿਲ ਕਿਸਕੋ ਦੂੰ ਲਈ ਮੁਬਾਰਕ ਬੇਗਮ ਅਤੇ ਆਸ਼ਾ ਭੋਸਲੇ ਦੁਆਰਾ ਗਾਏ ਗੀਤ "ਹਮੇਂ ਦਮ ਦਈ ਕੇ" ਲਈ ਸੰਗੀਤ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਫਿਲਮ ਤੋਂ ਸ਼ਸ਼ੀ ਕਪੂਰ ਨੇ ਅਪਣੇ ਫਿਲਮੀ ਕੈਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਸੀ ।^[6][3]

ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਦੀ ਫਿਲਮ ਚਾ ਚਾ ਚਾ (1964) ਲਈ ਸੰਗੀਤ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹੈਲਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ। ਇਸ ਫ਼ਿਲਮ ਵਿੱਚ ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੇ ਨਵੇਂ ਗੀਤਕਾਰ ਨੀਰਜ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਗੀਤ "ਸੁਬਹ ਨਾ ਆਈ ਸ਼ਾਮ ਨਾ ਆਈ" ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਅਤੇ ਰਫੀ ਦੁਆਰਾ ਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।^[6][7] ਉਸ ਫਿਲਮ ਤੋਂ, ਉਹ ਮਖਦੂਮ ਮੋਹਿਉਦੀਨ ਦੀ ਕਵਿਤਾ "ਚਾਰਾ ਗਰ" ਦਾ ਸੰਗੀਤ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ "ਏਕ ਚਮੇਲੀ ਕੇ ਮੰਡਵੇ ਤਲੇ" ਗੀਤ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਦੋ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਦੇ ਵੀ ਇਕੱਠੇ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ।^[2] ਸੰਗੀਤ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਫਿਲਮ ਸੰਗੀਤ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਮਾਨੇਕ ਪ੍ਰੇਮਚੰਦ ਨੇ ਕੁਰੈਸ਼ੀ ਦੇ "ਸਰਬੋਤਮ ਯਤਨਾਂ" ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਸੀ।^[2]

1964 ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਉਹ ਇੰਨੀਆਂ ਸਫਲ ਨਹੀਂ ਸਨ।^[2] ਉਸਨੇ <i id="mwAQU">ਆਲਮ ਆਰਾ</i> (1973) ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜੋ ਪਹਿਲੀ ਭਾਰਤੀ ਬੋਲਦੀ ਫਿਲਮ ਆਲਮ ਆਰਾ (1931) ਦੀ ਰੀਮੇਕ ਸੀ।^[3] 1986 ਤੱਕ, ਉਸਨੇ 25 ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮਾਂ ਲਈ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਸੀ।^[5][6]

ਇੱਕ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਇੰਟਰਵਿਊ ਦੇਣ ਤੋਂ ਕੁਝ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਬਾਅਦ 21 ਮਾਰਚ 1998 ਨੂੰ ਮੁੰਬਈ ਦੇ ਵਿਲੇ ਪਾਰਲੇ ਵਿੱਚ ਕੁਰੈਸ਼ੀ ਦੀ ਘਰ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।^[2]