ਕਨਿਕਾ ਬੈਨਰਜੀ

ਕਨਿਕਾ ਬੈਨਰਜੀ (ਅਕਤੂਬਰ 12, 1924 – ਅਪ੍ਰੈਲ 5, 2000) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਰਬਿੰਦਰ ਸੰਗੀਤ ਦੀ  ਗਾਇਕ ਹੈ।

ਕਨਿਕਾ ਦਾ ਜਨਮ 12 ਅਕਤੂਬਰ 1924 ਵਿੱਚ ਸੋਨਾਮੁਖੀ, ਜ਼ਿਲਾ ਬੰਕੁਰਾ, ਬੰਗਾਲ, ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਹੋਇਆ। ਇਸਨੇ ਵਿਸ਼ਵ ਭਾਰਤੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਿਕੇਤਨ ਪੱਛਮ ਬੰਗਾਲ ਵਿਚ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ। ਇਸਨੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਿਕੇਤਨ ਵਿੱਚ ਕਲਾਸੀਕਲ ਅਤੇ ਰਬਿੰਦਰ ਸੰਗੀਤ ਦੋਵੇਂ ਸਿੱਖੇ। ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਿਕੇਤਨ ਇੱਕ ਆਸ਼ਰਮ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੀ। ਕਿਸਮਤ ਨਾਲ ਇਸਨੇ ਆਪਣਾ ਸੰਗੀਤ ਰਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੇਗੋਰ ਤੋਂ ਸਿੱਖਿਆ। ਟੈਗੋਰ ਨੇ ਹੀ ਇਸਦਾ ਨਾਮ, ਅਨੀਮਾ ਤੋਂ ਕਨਿਕਾ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਕਿਵਿਤਾਵਾਂ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਨਾਮ ਵੀ ਇਸ ਨਾਮ ਤੋਂ ਰੱਖਿਆ। ਇਸਦੇ ਹੋਰ ਗੁਰੂ ਦੇਨਿੰਦਰਾ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ, ਇੰਦਰਾ ਦੇਵੀ ਚੌਧਰਾਨੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇਵੀ ਘੋਸ਼ ਸਨ। ਇਸ ਨੇ ਇੱਕ ਰਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਿਤ ਕੀਤੇ ਡਾਂਸ ਡਰਾਮਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।

ਕਨਿਕਾ ਨੇ ਸੰਗੀਤ ਸਿਖਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤ ਭਵਨ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਹਿ ਇਹ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਮੁਖੀ ਬਣ ਗਈ। ਉਸ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ-ਭਾਰਤੀ ਦੀ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਇਮੇਰਿਟਸ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।

1943 ਤੋਂ, ਕਨਿਕਾ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ ਦੇ ਕਲਕੱਤਾ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੀ ਇੱਕ ਨਿਯਮਿਤ ਕਲਾਕਾਰ ਸੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਟੇਸ਼ਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕਲਾਕਾਰ ਵਜੋਂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ। ਉਸ ਦਾ ਗ੍ਰਾਮੋਫੋਨ ਰਿਕਾਰਡ ਕਵੀ (ਟੈਗੋਰ) ਦੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਕ੍ਰੈਡਿਟ ਵਿੱਚ 300 ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗ੍ਰਾਮੋਫੋਨ ਡਿਸਕ ਹਨ। ਉਸ ਨੇ ਭਜਨਾਂ, ਨਜ਼ੂਲੁਲਗੀਤੀ (ਕਾਜ਼ੀ ਨਜ਼ੂਲੁਲ ਇਸਲਾਮ ਦੇ ਗਾਣੇ) ਅਤੇ ਅਤੁਲਪ੍ਰਸਾਦ ਦੇ ਗੀਤ ਵੀ ਗਾਏ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸ ਦੁਆਰਾ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਪਹਿਲਾ ਗਾਣਾ ਨਾ ਤਾਂ ਟੈਗੋਰ ਦਾ ਗਾਣਾ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਨਜ਼ੂਲੂਲ ਗੀਤੀ ਦਾ ਸੀ, ਬਲਕਿ ਨਿਹਾਰਬਿੰਦੂ ਸੇਨ ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਆ ਗਿਆ ਇੱਕ ਬੰਗਾਲੀ ਆਧੁਨਿਕ ਗੀਤ ਸੀ।

ਕਨਿਕਾ ਨੂੰ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਬਲਕਿ ਯੂਰਪ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਆਯੋਜਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਗਾਉਣ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਰਬਿੰਦਰਨਾਥ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੀ ਸੂਖਮ ਸੂਝ ਦੀ ਉਸ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਲਈ ਹਰ ਜਗ੍ਹਾ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਸ਼ੈਲੀ 'ਤੇ ਤਿੰਨ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ। ਫ਼ਿਲਮ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਸ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਰਿਕਾਰਡ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਆਖਰੀ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਐਲਮਹਾਰਟ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਸਟੱਡੀਜ਼ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਸੀ।

ਉਸ ਨੇ ਵਿਸ਼ਵ-ਭਾਰਤੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਦੇਸੀਕੋਤਮ ਤੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।

ਕਨਿਕਾ ਦੀ ਫੇਫੜਿਆਂ ਅਤੇ ਦਿਲ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚ ਲੰਬੀ ਬਿਮਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੁੱਧਵਾਰ ਦੇ ਦਿਨ 5 ਅਪ੍ਰੈਲ 2000 ਨੂੰ ਕਲਕੱਤਾ ਦੇ ਐਸ.ਐਸ.ਕੇ.ਐਮ. ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ 76 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ 'ਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਇੱਕ ਸਕੂਲ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ, ਛੱਡ ਗਈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਖ਼ੁਦ ਦੀ ਰਬਿੰਦਰਸੰਗੀ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿਚੋਂ, ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਆਈ ਗਾਇਕਾ, ਰਜ਼ਵਾਨਾ ਚੌਧਰੀ ਬੰਨਿਆ, ਸ਼ਾਇਦ ਕਨਿਕਾ ਦੇ ਗਾਇਨ ਸ਼ੈਲੀ ਨਾਲ ਮਿਲਦੀ-ਜੁਲਦੀ ਸਮਾਨਤਾ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ-ਮੰਤਰੀ ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ ਨੇ ਇੱਕ ਸ਼ੋਕ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕਨਿਕਾ "ਰਬਿੰਦਰ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਸਰਬੋਤਮ ਕਾਰਕੁੰਨ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਦੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਸੁਨਹਿਰੀ ਆਵਾਜ਼ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਈਆਂ।"^[1]

ਕਨਿਕਾ ਬੰਦਯੋਪਾਧਿਆਏ, ਰਵਿੰਦਰਸੰਗੀਤ ਦੇ ਹੋਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਥਾਵਾਚਕ ਅਰਥਾਤ ਹੇਮੰਤ ਮੁਖੋਪਾਧਿਆਏ, ਚਿੰਮੋਯ ਚੱਟੋਪਾਧਿਆਏ, ਸੁਚਿੱਤਰਾ ਮਿੱਤਰਾ, ਦੇਬਬ੍ਰਤਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਸਾਗਰ ਸੇਨ, ਸੁਮਿੱਤਰਾ ਸੇਨ, ਸੰਤੀਦੇਵ ਘੋਸ਼ ਅਤੇ ਸੁਬੀਨੋਏ ਰਾਏ ਦੀ ਸਮਕਾਲੀ ਸੀ। ਖ਼ਾਸਕਰ, ਉਸ ਦੀ ਸੰਗੀਤਕ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਅਕਸਰ ਸੁਚਿਤਰ ਮਿੱਤਰ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਕਨਿਕਾ ਦਾ ਵਿਆਹ 1945 ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵ ਭਾਰਤੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਡਿਪਟੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਅਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਵੀ ਬੀਰੇਂਦਰ ਚੰਦਰ ਬੰਦੀਪਾਧਿਆਏ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਜੋੜੇ ਦੇ ਕੋਈ ਬੱਚੇ ਨਹੀਂ ਸਨ; ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਛੋਟੀ ਭੈਣ ਦਾ ਇਕਲੌਤਾ ਪੁੱਤਰ ਪ੍ਰੀਯੋਮ (ਤਾਨਾਜੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਮ ਮੋਹੋਰ ਡੀ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ) ਨੂੰ ਗੋਦ ਲਿਆ। ਆਪਣੀ ਬਾਅਦ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ, ਕਨਿਕਾ ਇੱਕ ਆਰਾਮਦਾਇਕ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਬਦਲ ਲਿਆ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀਨੀਕੇਤਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਸ਼ਰਮਾਣੀ ਦੀ ਸਧਾਰਣ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਤੀਤ ਕੀਤੀ।