ਕਪੂਰਥਲਾ ਸ਼ਹਿਰ
ਕਪੂਰਥਲਾ ਜਲੰਧਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਇਹ ਕਪੂਰਥਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਮੁੱਖਆਲਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਨਾਮ ਇਸ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਨਵਾਬ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਪਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਪੂਰਥਲਾ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਰਾਜੇ ਫਤੇਹ ਸਿੰਘ ਆਹਲੁਵਾਲਿਆ ਦੀ ਸ਼ਾਹੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸੀ। ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਆਪਣੀ ਖੂਬਸੂਰਤ ਇਮਾਰਤਾਂ ਅਤੇ ਸੜਕਾਂ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਸਫਾਈ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਇਸਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਪੈਰਸ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਪੰਜ ਮੰਦਿਰ, ਸ਼ਾਲੀਮਾਰ ਬਾਗ, ਜਗਤਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਮਹਲ ਇੱਥੇ ਦੀ ਕੁੱਝ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਇਮਾਰਤਾਂ ਹਨ। ਮਹਾਰਾਜ ਜਗਤਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇੱਥੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਵਾਇਆ ਜੋ ਇਸ ਦੇ ਸੁਨਹਰੇ ਇਤਹਾਸ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਤਿਹਾਸਕਪੂਰਥਲਾ ਜਿਲ੍ਹਾ 11ਵੀ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਰਾਣਾ ਕਪੂਰ,ਜੋ ਜੈਸਲਮੇਰ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਘਰਾਣੇ ਦਾ ਰਾਜਪੂਤ ਸੀ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[1]ਇਹ ਜਿਲ੍ਹਾ ਸਾਬਕਾ ਸ਼ਾਹੀ ਰਾਜ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸ਼ਾਹੀ ਰਾਜਕਪੂਰਥਲਾ ਪਹਿਲਾਂ ਕਪੂਰਥਲਾ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸੀ। ਇਹ ਇੱਕ ਸ਼ਾਹੀ ਰਾਜ ਸੀ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਥੇ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਸਿੱਖ ਹਾਕਮ ਨੇ ਰਾਜ ਸੀ।
ਜਨਸੰਖਿਆ2011 ਦੀ ਜਨਗਣਨਾ ਦੇ ਆਰਜ਼ੀ ਡਾਟਾ ਅਨੁਸਾਰ ਕਪੂਰਥਲਾ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 101.854 ਸੀ, ਬਾਹਰ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੁਰਸ਼ 55.485 ਅਤੇ ਮਹਿਲਾ 46.169 ਸਨ। ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 85,82 ਫੀਸਦੀ ਸੀ।[2] 2011 ਭਾਰਤ ਜਨਗਣਨਾ,[3]ਕਪੂਰਥਲਾ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 84.361 ਸੀ. ਪੁਰਸ਼ ਆਬਾਦੀ 55% ਅਤੇ ਮਹਿਲਾ 45% ਸੀ। ਕਪੂਰਥਲਾ ਵਿੱਚ 65 % ਦੀ ਔਸਤ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ ਸੀ, ਜਿਹੜੀ 59.5% ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਔਸਤ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵੱਧ ਹੈ: ਮਰਦ ਸਾਖਰਤਾ 67% ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਤਰੀ ਸਾਕਸ਼ਰਤਾ 62% ਹੈ। ਕਪੂਰਥਲਾ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ ਦਾ 6 ਸਾਲ 11% ਦੀ ਉਮਰ ਹੈ। ਕਪੂਰਥਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ:ਜਨਗਣਨਾ ਦਾ ਵੇਰਵਾ
ਸਮਾਰਕ ਅਤੇ ਇਮਾਰਤਕਪੂਰਥਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਇਮਾਰਤ ਅਤੇ ਪਸੰਦ ਦੇ ਸਥਾਨ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਥਾਨਕ ਇਤਿਹਾਸ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸੈਨਿਕ ਸਕੂਲ (ਪੁਰਾਣਾ ਜਗਤਜੀਤ ਪੈਲੇਸ), ਸ਼ਾਲੀਮਾਰ ਬਾਗ (ਗਾਰਡਨ), ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕੋਰਟ ਇਮਾਰਤ, ਮਸੀਤ, ਪੰਚ ਮੰਦਰ ("ਪੰਜ ਮੰਦਿਰ), ਘੜੀ ਟਾਵਰ, ਰਾਜ ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਕੰਜਲੀ ਵੇਟਲੈਂਡ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਪੋਰਟਸ ਸਟੇਡੀਅਮ, ਜਗਜੀਤ ਕਲੱਬ ਅਤੇ ਐਨ.ਜੇ.ਐਸ.ਏ. ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਲਜ। ਸੈਨਿਕ ਸਕੂਲ ਕਪੂਰਥਲਾਇਤਿਹਾਸਕ ਗੈਸਟ ਹਾਊਸਨਵਾਬ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਕਾਲਜਮੋਰਿਸ਼ ਮਸਜਿਦਹੋਰ
ਸੈਨਿਕ ਸਕੂਲ (ਜਗਤਜੀਤ ਪੈਲੇਸ)ਸੈਨਿਕ ਸਕੂਲ, ਪੁਰਾਣਾ ਜਗਤਜੀਤ ਪੈਲੇਸ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਪੁਰਾਣੇ ਕਪੂਰਥਲਾ ਸੂਬੇ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਪਾਈਜ਼ ਮਹਾਰਾਜਾ ਜਗਤਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਮਹਿਲ ਸੀ। ਮਹਿਲ ਦੀ ਇਮਾਰਤਾਂ ਉੱਤੇ ਮਹਿਲ ਦੇ ਵਾਰਸਾ [ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ] ਉੱਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਹੈ। ਇਹ ਮਹਿਲ 200 acres (0.81 km2) ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਹੈ ਫ੍ਰੇਂਚ ਆਰਕੀਟੈਕਟ ਐਮ ਮਾਰਕੇਲ ਵਲੋਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਸਥਾਨਕ ਬਿਲਡਰ ਅੱਲਾ ਦਿੱਤਾ ਨੇ ਬਣਾਇਆ। ਇਸਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਧੱਸ ਪਾਰਕ (ਬਜਾਜਾ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਜਾਣਿਆ) ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਰੂਸ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਦਰਬਾਰ ਦਾ ਹਾਲ (ਦੀਵਾਨ -ਏ- ਖ਼ਾਸ) ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਦਿਲਕਸ਼ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਦਾ ਨਮੂਨਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਦੀਵਾਰਾਂ ਅਤੇ ਛੱਤ ਉੱਤੇ [ਪੈਰਿਸ ਦੇ [ਪਲਾਸਟਰ]] ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਕਲਾਕਾਰੀ ਫ੍ਰੇਂਚ ਅਤੇ ਇਟਾਲੀਅਨ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਫੀਚਰ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਹੈ। ਇਸ ਮਹਿਲ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦੀ ਪਤਨੀ ਅਨੀਤਾ ਡੇਲਗਦੋ ਦੇ ਸਮੇ 1900 ਵਿਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ 1908 ਵਿਚ ਸੰਪੂਰਨ ਹੋਈ
ਮੀਰ ਨਾਸਿਰ ਅਹਿਮਦ ਦਾ ਮਕਬਰਾਮੀਰ ਨਾਸਿਰ ਅਹਿਮਦ ਨੂੰ ਕੰਵਰ ਬਿਕਰਮਾ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਮੁਗ਼ਲ ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚੋਂ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਲਿਆਏ ਸਨ, ਕਪੂਰਥਲੇ ਦੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਗਾਇਨ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕਾਂ ਸਨ। ਮੀਰ ਨਾਸਿਰ ਅਹਿਮਦ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਬੇਟੇ ਬੀਨ ਅਤੇ ਸੁਰਸਿੰਗਾਰ ਬੜੀ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਨਾਲ ਵਜਾਉਂਦੇ ਸਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸੰਗੀਤਕ ਸਾਜ਼ਾਂ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤਕ ਢੰਗਾਂ ਦੀ ਸੀਨੀਆ-ਬੀਨਕਾਰ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਮੀਰ ਨਾਸਿਰ ਅਹਿਮਦ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਕਬਰਾ ਕਪੂਰਥਲੇ ਵਿਚ ਹੈ ਜੋ ਅੱਜ ਦੇ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਲਈ ਇਕ ਜ਼ਿਆਰਤਗਾਹ (ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ) ਸੀ। ਪੀਰ ਯਾ-ਉ-ਦੀਨ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਰੋਜ਼ਾਪੀਰ ਚੌਧਰੀ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਕਪੂਰਥਲੇ ਦੇ ਰਾਜ ਘਰਾਣੇ ਦਾ ਰੁਹਾਨੀ ਰਾਹਨੁਮਾ ਮੰਨਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਹਰੇ ਅਤੇ ਸਫ਼ੇਦ ਰੋਜ਼ੇ ਦੀ ਬੜੀ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਂਭ ਸੰਭਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਕਰ ਕਪੂਰਥਲੇ ਦੇ ਵਾਸੀਆਂ ਦੀ, ਸਾਂਝੀਵਾਲਤਾ ਅਤੇ ਧਰਮ-ਨਿਰਪੇਖ ਸੋਚ ਦਾ ਇਹ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ।ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਜਗਤਜੀਤ ਪੈਲੇਸ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਾਰਜ ਵਰਸਈ ਅਤੇ ਫ਼ੋਨਟੇਨਬਲਿਊ (ਫ਼ਰਾਂਸ) ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋ ਕੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਅਤੇ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੇ ਮਜ਼ਾਰ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ 1930ਵਿਆਂ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਐਲੀਸੀ ਪੈਲੇਸਐਲੀਸੀ ਪੈਲੇਸ ਪੈਲੇਸ 1862 ਵਿਚ ਕੰਵਰ ਬਿਕਰਮਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਸੁੰਦਰ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਹੁਣ ਕਪੂਰਥਲਾ ਦੇ ਐਮ.ਜੀ.ਐੱਨ. ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਮੋਰਿਸ਼ ਮਸਜਿਦ ਮੋਰਿਸ਼ ਮਸਜਿਦ ਕਪੂਰਥਲਾ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਮਿਸਾਲ ਹੈ। ਇਹ ਮਸਜਿਦ ਫ੍ਰੇਚ ਦੇ ਸ਼ਿਲਪਕਾਰ ਮੋਨਸੀਏਉਰ ਐਮ. ਮੰਤੇਔਕਸ ਵਲੋਂ ਆਰਕੀਟੈਕਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਗ੍ਰੈਂਡ ਮਾਰਕੇਸ਼, ਮੋਰੋਕੋ ਦੀ ਮਸਜਿਦ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਿਤੀ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਕਪੂਰਥਲਾ ਦੇ ਸ਼ਾਸ਼ਕ ਮਹਾਰਾਜਾ ਜਗਤਜੀਤ ਸਿੰਘ ਵਲੋਂ ਇਸ ਮਸਜਿਦ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਉਸਾਰੀ ਵਿੱਚ 1917 ਤੋਂ 1930 ਤੱਕ 13 ਸਾਲ ਦਾ ਸਮਾਂ ਲੱਗਿਆ। ਇਸਦੀ ਉਸਾਰੀ ਦਾ ਕੰਮ ਨਵਾਬ ਭਵਾਲਪੁਰ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਮਸਜਿਦ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਗੁੰਬਦ ਕਲਾਂ ਸਜਾਵਟ ਦਾ ਕੰਮ ਮਾਓ ਸਕੂਲ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਵਲੋਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਮਸਜਿਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਰਵੇਖਣ ਅਧੀਨ ਇੱਕ ਨੈਸ਼ਨਲ ਸਮਾਰਕ ਹੈ। ਇਹ ਦੇਰ ਸਵ. ਦੀਵਾਨ ਸਰ ਅਬਦੁਲ ਹਾਮਿਦ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਪ੍ਰਸ਼ੀਦ ਦੌਰਾਨ ਇਹ ਰਾਜ ਦੀ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰਚਨਾ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਦੀ ਇਸ ਮਸਜਿਦ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਸੀ, ਇਸ ਕਾਰਨ ਇਸਦਾ ਕਾਰਜ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਦਾ ਲੱਕੜ ਦਾ ਨਮੂਨਾ ਲਾਹੌਰ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਵਿੱਚ ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਉੱਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਵਾਲੇ
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Portal di Ensiklopedia Dunia
