ਕਾਮਵਰਧਨੀ ਰਾਗ

ਕਾਮਵਰਧਨੀ (ਬੋਲ ਚਲ ਵਿੱਚ ਕਾਮਵਰਧਿਨੀ-ਕਾਮਵਰਧਨੀ/ਕਾਮਵਰਧਨਿ/ਕਾਮਵਰਦਿਨੀ/ਕਾਮਵਰਧੀਨੀ) ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ (ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨਾ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਹ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ 72 ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ 51ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਪੰਤੁਵਰਾਲੀ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਹ ਰਾਗ ਉਹਨਾਂ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤ ਸਮਾਰੋਹ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਗਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਨੂੰ ਮੁਥੂਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਕਾਸ਼ੀਰਾਮਕਰੀਆ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਾਮਵਰਧਿਨੀ ਦੇ ਨਾਲ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਜੁਲਦਾ ਰਾਗ ਪੂਰਵੀ ਥਾਟ/ਪੁਰੀਆ ਧਨਾਸ਼੍ਰੀ ਹੈ।

ਇਹ 9ਵੇਂ ਚੱਕਰ ਬ੍ਰਹਮਾ ਦਾ ਤੀਜਾ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਯਾਦਗਾਰੀ ਨਾਮ ਬ੍ਰਹਮਾ-ਗੋ ਹੈ। ਯਾਦਗਾਰੀ ਵਾਕੰਸ਼ ਸਾ ਰਾ ਗੁ ਮੀ ਪਾ ਧਾ ਨੁ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਆਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ (ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਦੀ ਬਣਤਰ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ (ਹੇਠਾਂ ਸੰਕੇਤ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਲਈ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਵਰ ਵੇਖੋ):

• ਆਰੋਹਣਃ ਸ ਰੇ1 ਗ3 ਮ2 ਪ ਧ1 ਨੀ3 ਸੰ [a]
• ਅਵਰੋਹਣਃ ਸੰ ਨੀ3 ਧ1 ਪ ਮ2 ਗ3 ਰੇ1 ਸ [b]

(ਇਸ ਪੈਮਾਨੇ ਦੇ ਸੁਰ ਸ਼ੁੱਧ ਰਿਸ਼ਭਮ, ਅੰਤਰ ਗੰਧਾਰਮ, ਪ੍ਰਤੀ ਮੱਧਮਮ, ਸ਼ੁੱਧ ਧੈਵਤਮ, ਕਾਕਲੀ ਨਿਸ਼ਾਦਮ ਹਨ।

ਇਹ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨਾ ਰਾਗ ਹੈ-ਜਿਸ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਓਹ ਰਾਗ ਜਿਸ ਦੇ ਆਰੋਹ ਅਤੇ ਅਵਰੋਹ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸੱਤ-ਸੱਤ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਰਾਗ 15ਵੇਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਮਯਾਮਾਲਵਗੌਲਾ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਤੌਰ ਤੇ ਸਿੱਖਣ ਵਾਲੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿਖਾਇਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਰਾਗ ਹੈ I ਸਿਰਫ ਮੱਧਮਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਾਰਣ ਕਾਮਵਰਧਨੀ ਮਾਇਆਮਲਾਵਾਗੌਲਾ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਪ੍ਰਤੀ ਮੱਧਮਮ ਹੈ।

ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਕੁਝ ਛੋਟੇ ਜਨਯ ਰਾਗਮ (ਉਤਪੰਨ ਸਕੇਲ) ਹਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਸੂਚੀ ਲਈ ਜਨਯ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵੇਖੋ।

• ਗੁਰੂਵੀਨਾ ਗੁਲਾਮਨਗੁਵਾ ਟਨਕ (ਸਲਾਗਾਭੈਰਵੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ-ਪੁਰੰਦਰਦਾਸ
• ਹਰੀਨਾਮਾ ਜਿਹਵੇਓਲਿਰਾਬੇਕੂ ਵਿਆਸਤਿਰਥ ਦੁਆਰਾ
• ਵਿਤਾਲਈਆ ਵਿਤਾਲਈਆ-ਜਗਨਨਾਥ ਦਾਸਾ
• ਕਨਕਾਦਾਸ ਦੁਆਰਾ ਰਾਮਾਨੁਜਾਰੇ ਨਮੋਕਨਕਦਾਸ
• ਰਘੁਵਰ ਨੰਨੂ, ਸ਼ੰਬੋ ਮਹਾਦੇਵ, ਸਰਮੇਗਨੀ, ਪਰਮਾ ਭਗਤੀ, ਸ਼ੋਭਾਨੇ, ਵਾਦੇਰਾ ਦੈਵਮੂ, ਸੁੰਦਰ ਦਰਾਦੇਹਮ, ਨਿੰਨੇ ਨੀਰਾ ਨੰਮੀ, ਅਤੇ ਸ਼ਿਵ ਸ਼ਿਵ ਏਨਾਰਦਾ-ਤਿਆਗਰਾਜ
• ਏਨਨਾਗਾਨੁ ਰਾਮ ਭਜਨ-ਭਦਰਚਲ ਰਾਮਦਾਸੁ
• ਰਾਮਨਾਥਮ ਭਜੇਹਮ, ਵਿਸਾਲਕਸ਼ੀਮ ਵਿਸ਼ਵੀਸਿਮ, ਸੇਨਾਪਾਥੇ ਪਲਾਯਮਮ, ਸ਼੍ਰੀ ਸੁੰਦਰਰਾਜਮ-ਮੁਥੂਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ,
• ਨਿਨਾਰੂਲ ਇਯਾਮਬਾਲਾਗੁਮੋ-ਪਾਪਨਾਸਾਮ ਸਿਵਨ
• ਸਰਸਾਕਸ਼ਾ ਪਰਿਪਲਯਾ ਮਾਮਾਈ, ਪਰਿਪਲਯਾ ਸਰਸਿਰੁਹਾ ਅਤੇ ਸਰੋਰੁਹਾਸਨਾ (ਨਵਰਾਤਰੀ ਛੇਵੇਂ ਦਿਨ ਦੀ ਕ੍ਰਿਤੀ-ਸਵਾਤੀ ਤਿਰੂਨਲ)
• ਮਗਾਲਾਹਰਾਥਿਦੇ ਨੇਕੂ, ਮਹੀਤਾਤਮਾ ਸੇਵਿਤੇ-ਕਲਿਆਣੀ ਵਰਦਰਾਜਨ
• ਐਂਗਮ ਨਿਰੈਂਦਾ ਪਰਮਪੋਰੂਲ (ਵਰਨਮ-ਮਦੁਰੈ ਸ਼੍ਰੀ ਐੱਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਨ [1] (ਵਰਨਮ-ਮਦੁਰਾਈ ਸ਼੍ਰੀ ਐੱਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਨ ^[1]
• ਸ਼ਰਨਮ ਤਵਾ-ਮੰਗਲਮਪੱਲੀ ਬਾਲਾਮੁਰਲੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ
• ਸ਼ੰਕਰੀ ਨਿੰਨੇ-ਮੈਸੂਰ ਵਾਸੂਦੇਵਚਾਰ
• ਗੋਪਾਲਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਭਾਰਤੀ ਦੁਆਰਾ ਕੁੰਜੀਥਾ ਪਡ਼ਥਾਈ
• ਡੰਡਪਾਨੀ ਦੇਸੀਕਰ ਦੁਆਰਾ ਆਲੀ ਉੰਦੀਦਲਾਮ ਵਰਿਯਰ

ਇਹ ਭਾਗ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਜਦੋਂ ਕਾਮਵਰਧਨੀ ਦੇ ਸੁਰਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਕਨਕੰਗੀ (ਪਹਿਲਾ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ) ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ, ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਡਜਮ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਸੁਰ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਅਨੁਸਾਰੀ ਨੋਟ ਆਵਿਰਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਚੁੱਕਿਆ ਗਿਆ ਕਦਮ ਹੈ। ਹੋਰ ਵੇਰਵੇ ਅਤੇ ਕਨਕੰਗੀ ਉੱਤੇ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਦਾ ਇੱਕ ਚਿੱਤਰ ਵੇਖੋ।

ਇਸ ਰਾਗ ਦਾ ਪੁਰਵਿਕਲਿਆਣੀ ਨਾਮਕ ਰਾਗਮ ਦੇ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਮਿਲਦਾ ਜੁਲਦਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਹਨਾਂ ਰਾਗਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਭੁਲੇਖਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ I

• ਪੁਰੰਦਰਦਾਸ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ ਬੰਦਿਸ਼- ਗੁਰੂਵੀਨਾ ਗੁਲਾਮਨਗੁਵਾ ਟਨਕ (ਸਲਾਗਾਭੈਰਵੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
• <i id="mwZw">ਵਿਆਸਤਿਰਥ</i> ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ ਬੰਦਿਸ਼ -ਹਰੀਨਾਮਾ ਜਿਹਵੇਓਲਿਰਾਬੇਕੂ
• ਵਿਤਾਲਈਆ ਵਿਤਾਲਈਆ-ਜਗਨਨਾਥ ਦਾਸਾ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ
• ਰਾਮਾਨੁਜਾਰੇ ਨਮੋ-ਕਨਕਦਾਸ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ
• ਰਘੁਵਰ ਨੰਨੂ, ਸ਼ੰਬੋ ਮਹਾਦੇਵ, ਸਰਮੇਗਨੀ, ਅੱਪਾ ਰਾਮ ਭਗਤੀ, ਸ਼ੋਭਨੇ, ਵਾਦੇਰਾ ਦੈਵਮੂ, ਸੁੰਦਰ ਦਰਾਦੇਹਮ, ਨਿੰਨੇ ਨੀਰਾ ਨੰਮੀ, ਨਾਰਦਮੁਨੀ ਵੇਦਾਲਿਨਾ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵ ਸ਼ਿਵ ਏਨਾਰਦਾ-ਤਿਆਗਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀਆਂ ਗਈਆਂ
• ਏਨਨਾਗਾਨੁ ਰਾਮ ਭਜਨ-ਭਦਰਚਲ ਰਾਮਦਾਸੁ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ
• ਰਾਮਨਾਥਮ ਭਜੇਹਮ, ਵਿਸਾਲਕਸ਼ੀਮ ਵਿਸ਼ਵੀਸਿਮ, ਸੇਨਾਪਾਥੇ ਪਲਾਯਮਮ, ਸ਼੍ਰੀ ਸੁੰਦਰਰਾਜਮ ਅਤੇ ਉਚਿਸ਼ਟ ਗਣਪਥੌ-ਮੁਥੂਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ
• ਨਿਨਾਰੂਲ ਇਯੰਬਾਲਾਗੁਮੋ, ਅੰਬਾ ਮਾਨਮ ਕਨਿੰਥੂ ਅਤੇ ਨੀਏ ਪੇਡਈ ਮੁਖਮ (ਵਰਨਮ-ਪਾਪਾਨਸਮ ਸਿਵਨ) - ਪਾਪਨਾਸਾਮ ਸਿਵਨ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ
• ਸਰਸਾਕਸ਼ਾ ਪਰਿਪਲਯਾ ਮਾਮਾਈ, ਪਰਿਪਲਯਾ ਸਰਸਿਰੁਹਾ, ਮਾਤੰਗਾ ਤਨੱਈਆਈ ਮੰਗਲਮ ਅਤੇ ਸਰੋਰੁਹਾਸਨਾ (ਨਵਰਾਤਰੀ ਛੇਵੇਂ ਦਿਨ ਦੀ ਕ੍ਰਿਤੀ-ਸਵਾਤੀ ਤਿਰੂਨਲ)
• ਮਗਾਲਾਹਰਾਥਿਦੇ ਨੇਕੂ, ਮਹੀਤਾਤਮਾ ਸੇਵਿਤੇ-ਕਲਿਆਣੀ ਵਰਦਰਾਜਨ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ
• ਐਂਗਮ ਨਿਰੈਂਦਾ ਪੈਰਾਮਪੋਰੂਲ (ਵਰਨਮ-ਮਦੁਰਾਈ ਸ਼੍ਰੀ ਐੱਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਨ ^[1]
• ਸ਼ਰਨਮ ਤਵਾ-ਮੰਗਲਮਪੱਲੀ ਬਾਲਾਮੁਰਲੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ
• ਸ਼ੰਕਰੀ ਨਿੰਨੇ-ਮੈਸੂਰ ਵਾਸੂਦੇਵਚਾਰ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ
• ਕੁੰਜੀਥਾ ਪਦਥਾਈ ਅਤੇ ਥੇਨਪੁਲੀਅਰ ਸ਼ਿਵਾਕਾਮੀ ਨੇਸਾ-ਗੋਪਾਲਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਭਾਰਤੀ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ
• ਆਲੀ ਉੰਦੀਦਲਾਮ ਵਾਰੀਰ-ਡੰਡਪਾਣੀ ਦੇਸੀਕਰਡੰਡਪਾਨੀ ਦੇਸੀਕਰ
• ਨਿਰੂਪਮਾ ਸੁੰਦਰਕਾਰਾ ਅਤੇ ਸੋਨਾਧਈ ਕੇਲ ਕੰਨਾ-ਊਤੁੱਕਾਡੂ ਵੈਂਕਟ ਕਵੀ
• ਅਲੀ ਉੰਦੀਦਲਮ-ਕੇ. ਐੱਸ. ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਮੂਰਤੀ
• ਅਦਾਰਕੁਲ (ਪਦਮ) -ਸੁੱਬਾਰਾਮਾ ਅਈਅਰ
• ਨਿੱਦਿਰਾਇਲ (ਪਦਮ) -ਘਨਮ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਈਅਰ
• ਵੱਡਾਂਤੇ (ਪਦਮ-ਗੋਵਿੰਦਾਸਵਾਮੀ ਆਇਆ

1. ↑ "Carnatic Songs – engum nirainda paramporuLE (Pv)".