ਗ਼ਿਆਸੁੱਦੀਨ ਬਲਬਨ

ਗਿਆਸੁੱਦੀਨ ਬਲਬਨ
ਸੁਲਤਾਨ
9ਵਾਂ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਸੁਲਤਾਨ
ਸ਼ਾਸਨ ਕਾਲ	1266–1286
ਪੂਰਵ-ਅਧਿਕਾਰੀ	ਨਸੀਰੂਦੀਨ ਮਹਿਮੂਦ
ਵਾਰਸ	ਮੁਈਜ਼ ਉਦ-ਦੀਨ ਕਾਇਕਾਬਾਦ (ਪੋਤਾ)
ਜਨਮ	1216 ਕੇਂਦਰੀ ਏਸ਼ੀਆ
ਮੌਤ	1287 (ਉਮਰ 71)
ਦਫ਼ਨ	ਬਲਬਨ ਦਾ ਮਕਬਰਾ, ਮਹਿਰੌਲੀ, ਦਿੱਲੀ
ਔਲਾਦ	ਮੁਹੰਮਦ ਖਾਨ ਨਸੀਰੂਦੀਨ ਬੁਗਾਰਾ ਖਾਨ
ਘਰਾਣਾ	ਗ਼ੁਲਾਮ ਖ਼ਾਨਦਾਨ
ਧਰਮ	ਸੁੰਨੀ ਇਸਲਾਮ

ਗਿਆਸੁੱਦੀਨ ਬਲਬਨ ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਗ਼ੁਲਾਮ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਾਸਕ ਸੀ । ਉਸਨੇ ਸੰਨ 1266 ਤੋਂ 1286 ਤੱਕ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਇਲਤੁਤਮਿਸ਼ ਅਤੇ ਅਲਾਉੱਦੀਨ ਖ਼ਲਜੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਦਾ ਤਾਕਤਵਰ ਸ਼ਾਸਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਉਸਦਾ ਅਸਲੀ ਨਾਮ ਬਹਾਉਦ ਦੀਨ ਸੀ। ਉਹ ਇਲਬਾਰੀ ਤੁਰਕ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਜਵਾਨ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਮੰਗੋਲਾਂ ਨੇ ਬੰਦੀ ਬਣਾ ਲਿਆ, ਗਜ਼ਨੀ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬਸਰਾ ਦੇ ਖਵਾਜਾ ਜਮਾਲ-ਉਦ-ਦੀਨ ਨੇ ਇੱਕ ਸੂਫ਼ੀ ਨੂੰ ਵੇਚ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਹੋਰ ਗੁਲਾਮਾਂ ਸਮੇਤ 1232 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਲਿਆਂਦਾ ਅਤੇ ਇਹ ਸਾਰੇ ਇਲਤੁਤਮਿਸ਼ ਨੇ ਖਰੀਦ ਲਏ।

ਕਿਉਂਕਿ ਸੁਲਤਾਨ ਨਸੀਰੂਦੀਨ ਦਾ ਕੋਈ ਵਾਰਸ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਲਬਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਸੁਲਤਾਨ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ। ਬਲਬਨ ਨੇ 1266 ਵਿੱਚ ਸੱਠ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਸੁਲਤਾਨ ਗਿਆਸ-ਉਦ-ਦੀਨ-ਬਲਬਨ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਨਾਲ ਗੱਦੀ ਸੰਭਾਲੀ।

ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਬਲਬਨ ਨੇ ਲੋਹੇ ਦੀ ਮੁੱਠੀ ਨਾਲ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਦਰਬਾਰ ਦੇ ਚਾਲੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰਈਸਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ 'ਚਹਿਲਗਨੀ' ਨੂੰ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ। ਬਲਬਨ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਹਰ ਕੋਈ ਤਾਜ ਪ੍ਰਤੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਹੋਵੇ। ਸੁਲਤਾਨ ਬਲਬਨ ਕੋਲ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਅਤੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੰਗਠਿਤ ਖੁਫੀਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਸੀ। ਬਲਬਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਸੂਸਾਂ, ਬੈਰੀਡਾਂ ਨੂੰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਹਰ ਮਹਿਕਮੇ ਵਿਚ ਗੁਪਤ ਰਿਪੋਰਟਰਾਂ ਅਤੇ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦੇ ਲੇਖਕਾਂ ਨੂੰ ਰੱਖਿਆ। ਜਾਸੂਸਾਂ ਕੋਲ ਸੁਤੰਤਰ ਅਧਿਕਾਰ ਸਨ ਅਤੇ ਸਿਰਫ ਸੁਲਤਾਨ ਨੂੰ ਜਵਾਬਦੇਹ ਸਨ।

"ਬਲਬਨ ਦਾ ਦਰਬਾਰ ਇੱਕ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਸਭਾ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਜੋਸ਼ ਅਤੇ ਹਾਸਾ ਅਣਜਾਣ ਸੀ ਅਤੇ ਜਿੱਥੇ ਸ਼ਰਾਬ ਅਤੇ ਜੂਏ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਸੀ।" ਉਸਨੇ "ਰਾਜੇ ਅੱਗੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪੈਰ ਚੁੰਮਣ ਵਰਗਾ ਕਠੋਰ ਅਦਾਲਤੀ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਨੂੰ ਸਿਜਦਾ ਅਤੇ ਪਾਈਬੋਸ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।" ਫਿਰ ਵੀ, ਗਿਆਸੂਦੀਨ ਬਲਬਨ ਅਜੇ ਵੀ ਸ਼ਿਕਾਰ ਮੁਹਿੰਮਾਂ 'ਤੇ ਗਿਆ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਫੌਜੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇ ਰੂਪ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।^[1] ਉਸ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਇਸਲਾਮ ਵਿਚ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੋਇਆ। ਬਲਬਨ ਪਹਿਲਾ ਸ਼ਾਸ਼ਕ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਨਵਰੋਜ਼ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਫ਼ਾਰਸੀ ਤਿਉਹਾਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।^[2]

ਬਲਬਨ ਨੇ 1266 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1287 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਸੁਲਤਾਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਬਲਬਨ ਦਾ ਵਾਰਸ ਉਸਦਾ ਵੱਡਾ ਪੁੱਤਰ, ਪ੍ਰਿੰਸ ਮੁਹੰਮਦ ਖਾਨ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ 9 ਮਾਰਚ 1285 ਨੂੰ ਮੰਗੋਲਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ। ਉਸਦਾ ਦੂਜਾ ਪੁੱਤਰ, ਬੁਗਾਰਾ ਖਾਨ ਨੇ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਬਣੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਲਈ ਬਲਬਨ ਦੇ ਪੋਤੇ ਮੁਈਜ਼ ਉਦ-ਦੀਨ ਕਾਇਕਾਬਾਦ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਵਾਰਸ ਵਜੋਂ ਚੁਣਿਆ।^[1]