ਗਿਆਨਚੰਦ ਜੈਨ

 ਗਿਆਨਚੰਦ ਜੈਨ ਉਰਦੂ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਹੈ। 1982 ਵਿੱਚ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਤ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਜ਼ਿਕਰ-ਓ-ਫ਼ਿਕਰ ਲਈ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।^[1] ਪ੍ਰੋ. ਗਿਆਨ ਚੰਦ ਜੈਨ ਉਰਦੂ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਸਨ। ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਅਹਿਮ ਮਿਆਰ ਕਾਇਮ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਹਿੰਦੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਪੰਡਤ ਰੁਦਰਦੱਤ ਸ਼ਰਮਾ, ਬਿਹਾਰੀ ਸਤਸਾਈ ਦੀ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਸਮੀਖਿਆ ਲਿਖਣ ਵਾਲੇ ਪੰਡਤ ਪਦਮਸਿੰਘ ਸ਼ਰਮਾ ਬਿਜਨੌਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਉਰਦੂ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਡਾ: ਅਬਦੁਲ ਰਹਿਮਾਨ ਬਿਜਨੌਰੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋ. ਗਿਆਨ ਚੰਦ ਜੈਨ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਪ੍ਰੋ. ਉਰਦੂ ਆਲੋਚਨਾ ਵਿੱਚ ਗਿਆਨ ਚੰਦ ਜੈਨ ਦਾ ਨਾਮ ਸੁਨਹਿਰੀ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੈ। ਉਹ ਉਰਦੂ ਦੇ ਉੱਤਮ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨੀ, ਕਵੀ ਅਤੇ ਆਲੋਚਕ ਸਨ। ਸਾਲ 1982 ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ‘ਜ਼ਿਕਰ-ਓ-ਫ਼ਿਕਰ’ ਲਈ ਉਰਦੂ ਭਾਸ਼ਾ ਲਈ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਮਿਲਿਆ। ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਸ਼ਾਹੂ ਬਹਿਲ ਚੰਦ ਜੈਨ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਗਿਆਨ ਚੰਦ ਜੈਨ ਦਾ ਜਨਮ 21 ਸਤੰਬਰ 1923 ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਮੁਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਸਿਹੋੜਾ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੋਈ। ਉਸਨੇ 1948 ਵਿੱਚ ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਉਰਦੂ ਕੀ ਨਸਰੀ ਦਾਸਤਾਨੇ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ 'ਤੇ ਐਮ.ਏ. ਉਰਦੂ, ਡੀ ਲਿਟ ਅਤੇ ਪੀਐਚ.ਡੀ. ਕੀਤੀ। 1960 ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਆਗਰਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੁਆਰਾ ਉਰਦੂ ਮਸਨਵੀ ਸ਼ੁਮਾਲੀ ਹਿੰਦ ਵਿੱਚ ਲਈ ਇੱਕ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਹ ਹਮੀਦੀਆ ਕਾਲਜ ਭੋਪਾਲ, ਉਸਮਾਨੀਆ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਜੰਮੂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਕੇਂਦਰੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਡੀਨ ਰਹੇ। ਪ੍ਰੋ: ਗਿਆਨ ਚੰਦ ਜੈਨ ਨੇ ਵੀ ਗ਼ਫ਼ਿਲ ਨਾਂ ਹੇਠ ਕਾਵਿ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਾਹਿਤਕ ਸੇਵਾਵਾਂ ਲਈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 2002 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਡਾ: ਗਿਆਨਚੰਦ ਜੈਨ ਨੇ ਉਰਦੂ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ, ਹਿੰਦੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ 110 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੁਸਤਕਾਂ ਲਿਖੀਆਂ। ਆਮ ਲਿਸਨੀਅਤ, ਉਰਦੂ ਦੀ ਨਸਰੀਅਤ, ਇਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦੋ ਹੱਥ ਲਿਖਤ ਦੋ ਅਦਬ, ਕੱਚੇ ਬੋਲ, ਹਕੀਕ, ਲਿਸਾਨੀ ਮੁਤਲੇ, ਅਦਬੀ ਇਜ਼ਾਫ਼, ਗਾਲਿਬ ਸ਼ਾਨਸ ਮਲਿਕ ਰਾਮ, ਖੋਜ, ਪਰਖ ਔਰ ਪਛਾਣ, ਇਬਤਦਾਈ ਕਲਾਮ-ਏ-ਇਕਬਾਲ, ਤਫ਼ਸੀਰ-ਏ-ਗਹਾਲ, ਉਪੇਂਦਰ ਨਾਥ ਅਸ਼ਕ, ਹਕੀਕ ਏ ਫਨ ਆਦਿ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ। ਅੱਜ ਵੀ, ਉਸ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਉਰਦੂ ਪੋਸਟ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਅਤੇ ਪੀਐਚਡੀ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਉਰਦੂ ਸਕੂਲਾਂ ਅਤੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਗਿਆਨਚੰਦ ਜੈਨ 'ਤੇ ਕਈ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਪੀ.ਐੱਚ.ਡੀ. ਕੀਤੀ। ਆਪਣੇ ਆਖ਼ਰੀ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਯਾਦਦਾਸ਼ਤ ਦੀ ਕਮੀ ਅਤੇ ਪਾਰਕਿੰਸਨ ਰੋਗ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਸਨ। ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ 11 ਅਗਸਤ 2007 ਨੂੰ ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ, ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਹੋਈ।