ਚਾਰ ਧਾਮ

ਚਾਰ ਧਾਮ (ਭਾਵ ਚਾਰ ਨਿਵਾਸ) ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਤੀਰਥਾਂ 'ਤੇ ਜਾਣ ਨਾਲ ਮੋਕਸ਼ (ਮੁਕਤੀ) ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।^[1] ਇਹ ਚਾਰ ਧਾਮ ਹਨ, ਬਦਰੀਨਾਥ, ਦਵਾਰਕਾ, ਪੁਰੀ ਅਤੇ ਰਾਮੇਸ਼ਵਰਮ। ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਹਿੰਦੂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਚਾਰ ਧਾਮਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਆਦਿ ਸ਼ੰਕਰਾਚਾਰੀਆ ਦੁਆਰਾ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਚਾਰ ਧਾਮ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਹਿੰਦੂ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਹਨ।^[2] ਇਹ ਮੁੱਖ 'ਧਾਮ' ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇ ਸਥਾਨ ਹਨ ਅਤੇ ਰਾਮੇਸ਼ਵਰਮ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਹਨ। ਸਾਰੇ 'ਧਾਮ' ਚਾਰ ਯੁਗਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਨ, (1) ਸਤਿ ਯੁਗ ਦਾ ਧਾਮ- ਬਦਰੀਨਾਥ, ਉਤਰਾਖੰਡ (2) ਤ੍ਰੇਤਾ ਯੁਗ ਦਾ ਧਾਮ-ਰਾਮੇਸ਼ਵਰਮ, ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ (3) ਦਵਾਪਰ ਯੁਗ ਦਾ ਧਾਮ - ਦੁਆਰਿਕਾ, ਗੁਜਰਾਤ (4) ਕਲ ਯੁਗ ਦਾ ਧਾਮ - ਜਗਨਾਥ ਪੁਰੀ, ਓਡੀਸ਼ਾ।

ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨਾਂ-ਯਮੁਨੋਤਰੀ, ਗੰਗੋਤਰੀ, ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਅਤੇ ਬਦਰੀਨਾਥ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਸਰਕਟ ਨੂੰ ਛੋਟਾ ਚਾਰ ਧਾਮ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਹਿੰਦੂ ਮੱਤ ਅਨੁਸਾਰ ਬਦਰੀਨਾਥ ਉਦੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹੋ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇ ਅਵਤਾਰ ਨਰ-ਨਾਰਾਇਣ ਨੇ ਉਥੇ ਤਪੱਸਿਆ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਹ ਜਗ੍ਹਾ ਬੇਰੀ ਦੇ ਦਰੱਖਤਾਂ ਨਾਲ ਭਰੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਬੇਰੀਆਂ ਨੂੰ "ਬਦਰੀ" ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਸਥਾਨ ਦਾ ਨਾਮ ਬਦਰਿਕਾ-ਵੈਨ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ, ਅਰਥਾਤ ਬੇਰੀਆਂ ਦਾ ਜੰਗਲ। ਉਹ ਖਾਸ ਜਗ੍ਹਾ ਜਿੱਥੇ ਨਰ-ਨਾਰਾਇਣ ਨੇ ਤਪੱਸਿਆ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਬੇਰੀ ਦਾ ਰੁੱਖ ਉਸ ਨੂੰ ਵਰਖਾ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਢੱਕ ਰਿਹਾ ਸੀ।ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਭਗਵਾਨ ਨਾਰਾਇਣ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਮਾਤਾ ਲਕਸ਼ਮੀ ਬੇਰੀ ਦਾ ਰੁੱਖ ਬਣ ਗਈ। ਤਪੱਸਿਆ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਨਾਰਾਇਣ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਲੋਕ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਉਸ ਦੇ ਨਾਮ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਲੈਂਦੇ ਰਹਿਣਗੇ, ਇਸ ਲਈ ਹਿੰਦੂ ਹਮੇਸ਼ਾਂ "ਲਕਸ਼ਮੀ-ਨਾਰਾਇਣ" ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਬਦਰੀ-ਨਾਥ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਅਰਥਾਤ ਬੇਰੀ ਜੰਗਲ ਦਾ ਮਾਲਕ। ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਸੱਤ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਬਦਰੀਨਾਥ ਨੂੰ ਪਹਿਲੇ ਧਾਮ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ।

ਦੂਜਾ ਸਥਾਨ ਰਾਮੇਸ਼ਵਰਮ ਨੂੰ ਤ੍ਰੇਤਾ ਯੁਗ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਉਦੋਂ ਮਿਲੀ ਜਦੋਂ ਭਗਵਾਨ ਰਾਮ ਨੇ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਸ਼ਿਵ-ਲਿੰਗਮ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਦਾ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇਸ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ। ਰਾਮੇਸ਼ਵਰਮ ਨਾਮ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਰਾਮ ਦਾ ਦੇਵਤਾ"। ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਗਵਾਨ ਰਾਮ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਉਥੇ ਛਾਪੇ ਗਏ ਹਨ। ^[3]

ਤੀਜੇ, ਦਵਾਰਕਾ ਨੂੰ ਦਵਾਪਰ ਯੁਗ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮਹੱਤਤਾ ਮਿਲੀ ਜਦੋਂ ਭਗਵਾਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੇ ਦਵਾਰਕਾ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਮਥੁਰਾ ਦੀ ਬਜਾਏ ਆਪਣਾ ਨਿਵਾਸ ਬਣਾਇਆ।^[4]

ਚੌਥੇ, ਪੁਰੀ ਵਿੱਚ, ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨੂੰ ਜਗਨਨਾਥ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪੂਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਕਲ ਯੁਗ ਲਈ ਉਸ ਦਾ ਅਵਤਾਰ ਹੈ।^[5]

1. ↑ "Chaar Dham Yatra: A True Test of Every Hindu's Quest Towards Spiritual Enlightenment". NewsGram. 20 March 2015. Archived from the original on 23 ਜਨਵਰੀ 2022. Retrieved 24 ਜੂਨ 2022. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)
2. ↑ Gwynne, Paul (2009), World Religions in Practice: A Comparative Introduction, Oxford: Blackwell Publication, ISBN 978-1-4051-6702-4^{[permanent dead link]}
3. ↑ Seeger, Elizabeth, 1889-1973. (1969). The Ramayana. New York :W.R. Scott
4. ↑ Chakravarti Mahadev-1994-The Concept of Rudra-Śiva Through The Ages-Delhi-Motilal Banarsidass-Second Revised. ISBN 81-208-0053-2
5. ↑ "Archived copy". Archived from the original on 8 May 2012. Retrieved 3 May 2009.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)

• ਅਧਿਕਾਰਿਤ ਵੈੱਬਸਾਈਟ Char Dham ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਮੀਡੀਆ ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਕਾਮਨਜ਼ ਉੱਤੇ ਹੈ