ਪੰਡਿਤ ਰਮਾਬਾਈ
ਪੰਡਿਤਾ ਰਮਾਬਾਈ ਸਰਸਵਤੀ (23 ਅਪਰੈਲ 1858 – 5 ਅਪ੍ਰੈਲ 1922) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ, ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਮੁਕਤੀ ਲਈ ਇੱਕ ਜੇਤੂ, ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਤਾ ਸੀ। ਕਲਕੱਤਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਰਾਮਾਬਾਈ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬਤੌਰ ਇੱਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿਦਵਾਨ ਅਤੇ ਸਰਸਵਤੀ ਕਾਰਨ "ਪੰਡਿਤ" ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਔਰਤ ਸੀ।[1] ਪੰਡਿਤ ਰਮਾਬਾਈ ਇੱਕ ਸਮਾਜ ਸੇਵੀ, ਵਿਦਵਾਨ ਅਤੇ ਮਹਿਲਾ ਹਿੱਤਾਂ, ਆਜ਼ਾਦੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ ਲੜਨ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਜੇੱਤੂ ਸੀ। ਪੰਡਿਤ ਰਾਮਾਬਾਈ ਨੇ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਪਾਇਆ ਅਤੇ 1889 ਦੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਸੈਸ਼ਨ ਦੇ 10 ਮਹਿਲਾ ਡੈਲੀਗੇਟਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ।[2][3] ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆਪੰਡਿਤ ਰਮਾਬਾਈ ਸਰਸਵਤੀ ਦਾ ਜਨਮ ਬਤੌਰ ਰਾਮਾ ਡੋਂਗਰੇ 23 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1858 ਨੂੰ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿਦਵਾਨ ਅਨੰਤ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਡੋਂਗਰੇ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਦੂਜੀ ਪਤਨੀ ਲਕਸ਼ਮੀਬਾਈ ਡੋਂਗਰੇ ਦੀ ਧੀ ਸੀ। ਅਨੰਤ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਆਪਣੀ ਦੂਜੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਧੀ ਨੂੰ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਪਾਠਾਂ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੰਦਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ 1877 ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਭਰਾ ਸ੍ਰੀਨਿਵਾਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਕਾਰਜ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਲਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਦੋਨਾਂ ਭੈਣ-ਭਰਾ ਨੇ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ। ਇੱਕ ਲੈਕਚਰਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਰਾਮਾਬਾਈ ਕਲਕੱਤਾ ਪਹੁੰਚੀ, ਜਿੱਥੇ ਰਾਮਾਬਾਈ ਨੂੰ ਬੋਲਣ ਲਈ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।[4] 1878 ਵਿੱਚ, ਕਲਕੱਤਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਨੇ ਉਸਨੂੰ "ਪੰਡਿਤ" ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਦੇਕੇ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ, ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸੰਸਕਰਣਾਂ ਦੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਵਿਆਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦੇਣ ਲਈ ਸਰਸਵਤੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਸਿਰਲੇਖ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।[5] ਈਸ਼ਵਰਵਾਦੀ ਸੁਧਾਰਕ ਕੇਸ਼ਵ ਚੰਦਰ ਸੇਨ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਵੇਦਾਂ ਦੀ ਕਾਪੀ ਦਿੱਤੀ, ਹਿੰਦੂ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਗ੍ਰੰਥ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਉਤਸਾਹਿਤ ਕੀਤਾ।1880 ਵਿੱਚ, ਸ੍ਰੀਨਿਵਾਸ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਰਾਮਾਬਾਈ ਨੇ ਬੰਗੀ ਵਕੀਲ, ਬਿਪੀਨ ਮੇਧਵੀ, ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਇਆ। ਲਾੜਾ ਇੱਕ ਬੰਗਾਲੀ ਕਯਥਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਵਿਆਹ ਅੰਤਰਜਾਤੀ ਅਤੇ ਅੰਤਰ-ਖੇਤਰੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਉਮਰ ਲਈ ਅਣਉਚਿਤ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ 13 ਨਵੰਬਰ 1880 ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਮਾਜਿਕ ਰਸਮ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਵਿਵਾਹਿਕ ਜੋੜੇ ਦੀ ਇੱਕ ਧੀ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਨਾਂ ਮਨੋਰਮਾ ਸੀ। ਰਮਾਬਾਈ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਜਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਿਤਾਉਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਰਮਾਬਾਈ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਜਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਿਤਾਉਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।ਉਸਨੇ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ, ਖਾਸ ਤੌਰ' ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਰਵਾਇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਬਾਲ ਵਿਆਹ ਦੇ ਅਭਿਆਸ ਅਤੇ ਬਾਲ ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਗੱਲ ਕੀਤੀ। ਇਹਨ੍ਹਾਂ ਪਤੀ ਅਤੇ ਪਤਨੀ ਨੇ ਬਾਲ ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਸਕੂਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਉਸ ਵੇਲੇ1882 ਵਿੱਚ, ਮੇਧਵੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।[6] ਸਮਾਜਿਕ ਸਰਗਰਮੀਜਦੋਂ 1882 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਜਾਂਚ ਲਈ ਹੰਟਰ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਤਾਂ ਰਮਾਬਾਈ ਨੇ ਇਸ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸਬੂਤ ਦਿੱਤੇ। ਹੰਟਰ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਣ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, "ਇਸ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸੌ ਵਿੱਚੋਂ ਨੱਬੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਆਦਮੀ ਔਰਤ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਉਹ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਵੀ ਗਲਤੀ ਦੇਖਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਹ ਸਰ੍ਹੋਂ ਦੇ ਦਾਣੇ ਨੂੰ ਪਹਾੜ ਤੱਕ ਵਧਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਔਰਤ ਦੇ ਚਰਿੱਤਰ ਨੂੰ ਵਿਗਾੜਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ।" ਉਸਨੇ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਮਹਿਲਾ ਸਕੂਲ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤੇ ਜਾਣ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕਿਉਂਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤੀ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਔਰਤਾਂ ਦੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸਨ ਕਿ ਔਰਤਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਡਾਕਟਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਲਾਜ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਰਮਾਬਾਈ ਦੇ ਸਬੂਤਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸਨਸਨੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਣੀ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚੀ। ਇਸਦਾ ਫਲ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਲਾਰਡ ਡਫਰਿਨ ਦੁਆਰਾ ਮਹਿਲਾ ਡਾਕਟਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਿਆ। ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ, ਰਮਾਬਾਈ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਮੈਡੀਕਲ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਈਸਾਈ ਸੰਗਠਨਾਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਐਂਗਲੀਕਨ ਨਨਾਂ ਦੇ ਭਾਈਚਾਰੇ, ਸੇਂਟ ਮੈਰੀ ਦ ਵਰਜਿਨ (CSMV) ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ।[9] ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਕਿਤਾਬ, ਸਤ੍ਰੀ ਧਰਮ ਨੀਤੀ ("ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਨੈਤਿਕਤਾ", 1882) ਦੀ ਵਿਕਰੀ ਤੋਂ ਹੋਈ ਕਮਾਈ ਅਤੇ ਸੀਐਸਐਮਵੀ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕਾਂ ਨਾਲ, ਰਮਾਬਾਈ 1883 ਵਿੱਚ ਡਾਕਟਰੀ ਸਿਖਲਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਗਈ; ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਬੋਲ਼ੇਪਣ ਕਾਰਨ ਉਸਨੂੰ ਮੈਡੀਕਲ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਤੋਂ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। [19][20] ਆਪਣੇ ਠਹਿਰਨ ਦੌਰਾਨ ਉਸਨੇ ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਅਪਣਾ ਲਿਆ। ਰਮਾਬਾਈ ਨੇ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਲਈ ਜੋ ਕਾਰਨ ਦੱਸੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਪ੍ਰਤੀ ਉਸਦਾ ਵਧਦਾ ਮੋਹਭੰਗ ਅਤੇ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਔਰਤਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਉਸਦਾ ਬੁਰਾ ਸਲੂਕ। ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਲਿਖੇ ਗਏ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੇ ਇੱਕ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਬਿਰਤਾਂਤ ਵਿੱਚ, ਰਮਾਬਾਈ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਕਿ "ਸਿਰਫ਼ ਦੋ ਗੱਲਾਂ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਉਹ ਸਾਰੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ, ਧਰਮ ਸ਼ਾਸਤਰ, ਪਵਿੱਤਰ ਮਹਾਂਕਾਵਿ, ਪੁਰਾਣ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਕਵੀ, ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਅਤੇ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਉੱਚ-ਜਾਤੀ ਦੇ ਆਦਮੀ, ਸਹਿਮਤ ਸਨ, ਕਿ ਉੱਚ ਅਤੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ, ਇੱਕ ਵਰਗ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬੁਰੀਆਂ, ਬਹੁਤ ਬੁਰੀਆਂ, ਭੂਤਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਭੈੜੀਆਂ, ਝੂਠ ਜਿੰਨੀਆਂ ਅਪਵਿੱਤਰ ਸਨ; ਅਤੇ ਉਹ ਮਰਦਾਂ ਵਾਂਗ ਮੋਕਸ਼ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਸਨ।" [21] ਰਮਾਬਾਈ ਦਾ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਐਂਗਲੀਕਨ "ਸਲਾਹਕਾਰਾਂ" ਨਾਲ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਰਿਸ਼ਤਾ ਸੀ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਸਿਸਟਰ ਗੇਰਾਲਡਾਈਨ, ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਕਈ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ: ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਖੁਰਾਕ ਬਣਾਈ ਰੱਖੀ, ਐਂਗਲੀਕਨ ਸਿਧਾਂਤ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਹਿਲੂਆਂ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਤਰਕਹੀਣ ਮੰਨਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤ੍ਰਿਏਕ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, [22] ਅਤੇ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ ਕਿ ਕੀ ਉਸ ਸਲੀਬ 'ਤੇ ਜੋ ਉਸਨੂੰ ਪਹਿਨਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਉਸ ਵਿੱਚ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਦੀ ਬਜਾਏ ਲਾਤੀਨੀ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ ਜਿਸਦੀ ਉਹ ਇੱਛਾ ਕਰਦੀ ਸੀ। [23] 1886 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਪੈਨਸਿਲਵੇਨੀਆ ਦੇ ਮਹਿਲਾ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਦੀ ਡੀਨ ਡਾ. ਰੇਚਲ ਬੋਡਲੀ ਦੇ ਸੱਦੇ 'ਤੇ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਤੋਂ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਗਈ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ [19] ਅਤੇ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਭਾਰਤੀ ਡਾਕਟਰ, ਆਨੰਦੀਬਾਈ ਜੋਸ਼ੀ ਦੇ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਈ। [15] ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਉਸਨੇ ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਵੀ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਪੂਰੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੱਤੇ। [24] ਉਸਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਦ ਹਾਈ-ਕਾਸਟ ਹਿੰਦੂ ਵੂਮੈਨ ਵੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਕਿਤਾਬ, ਰਮਾਬਾਈ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਚਚੇਰੀ ਭੈਣ, ਡਾ. ਜੋਸ਼ੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕੀਤੀ। ਦ ਹਾਈ-ਕਾਸਟ ਹਿੰਦੂ ਵੂਮੈਨ ਨੇ ਹਿੰਦੂ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਹਨੇਰੇ ਪਹਿਲੂਆਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਾਲ ਦੁਲਹਨਾਂ ਅਤੇ ਬਾਲ ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ-ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ 'ਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਜ਼ੁਲਮ ਨੂੰ ਬੇਨਕਾਬ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਭਾਸ਼ਣ ਰੁਝੇਵਿਆਂ ਅਤੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਨੈੱਟਵਰਕ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੁਆਰਾ, ਰਮਾਬਾਈ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਲ ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਸਕੂਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ 60,000 ਰੁਪਏ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੁਸ਼ਕਲ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਕਿਤਾਬ ਨੇ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। [25] ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਲਈ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀਆਂ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਰਮਾਬਾਈ ਜੁਲਾਈ 1887 ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕੀ ਸਫ੍ਰੈਗੇਟ ਅਤੇ ਮਹਿਲਾ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁਨ, ਫ੍ਰਾਂਸਿਸ ਵਿਲਾਰਡ ਨੂੰ ਮਿਲੀ। ਵਿਲਾਰਡ ਨੇ ਰਮਾਬਾਈ ਨੂੰ ਨਵੰਬਰ 1887 ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਹਿਲਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਚੀਅਨ ਟੈਂਪਰੈਂਸ ਯੂਨੀਅਨ ਸੰਮੇਲਨ ਵਿੱਚ ਬੋਲਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੂੰ ਇਸ ਵੱਡੇ ਮਹਿਲਾ ਸੰਗਠਨ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਜੂਨ 1888 ਵਿੱਚ WCTU ਲਈ ਇੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਲੈਕਚਰਾਰ ਵਜੋਂ ਭਾਰਤ ਵਾਪਸ ਆਈ। WCTU ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਵਿਸ਼ਵ ਮਿਸ਼ਨਰੀ, ਮੈਰੀ ਗ੍ਰੀਨਲੀਫ ਕਲੇਮੈਂਟ ਲੀਵਿਟ, ਜਦੋਂ ਰਮਾਬਾਈ ਵਾਪਸ ਆਈ, ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਉੱਥੇ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਨਹੀਂ ਮਿਲੇ। ਹਾਲਾਂਕਿ, 1893 ਵਿੱਚ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਯੋਜਿਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਰਾਮਾਬਾਈ ਭਾਰਤ ਦੇ WCTU ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਸੀ। [26] 1889 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਭਾਰਤ ਵਾਪਸ ਆਈ, ਅਤੇ ਪੁਣੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਰਦਾ ਸਦਨ ਨਾਮਕ ਬਾਲ ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਸਕੂਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਐਮ.ਜੀ. ਰਾਨਾਡੇ ਸਮੇਤ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹਿੰਦੂ ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੀ। ਭਾਵੇਂ ਰਮਾਬਾਈ ਨੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਈਸਾਈ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਛੁਪਾਇਆ, ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਕਈ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਅਪਣਾ ਲਿਆ, ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਪੁਣੇ ਦੇ ਹਿੰਦੂ ਸੁਧਾਰ ਸਰਕਲਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਨੇ ਸਕੂਲ ਨੂੰ 60 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਕੇਦਗਾਓਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸ਼ਾਂਤ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ ਮੁਕਤੀ ਮਿਸ਼ਨ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। 1896 ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਅਕਾਲ ਦੌਰਾਨ, ਰਮਾਬਾਈ ਨੇ ਬੈਲ ਗੱਡੀਆਂ ਦੇ ਕਾਫ਼ਲੇ ਨਾਲ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਬੇਘਰ ਬੱਚਿਆਂ, ਬਾਲ ਵਿਧਵਾਵਾਂ, ਅਨਾਥਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬੇਸਹਾਰਾ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਇਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਕਤੀ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਵਿੱਚ ਲਿਆਂਦਾ। 1900 ਤੱਕ ਮੁਕਤੀ ਮਿਸ਼ਨ ਵਿੱਚ 1,500 ਨਿਵਾਸੀ ਅਤੇ ਸੌ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਸ਼ੂ ਸਨ। ਸੱਤ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਜਾਣਦੀ ਇੱਕ ਸਿੱਖੀ ਔਰਤ, ਉਸਨੇ ਬਾਈਬਲ ਦਾ ਮੂਲ ਇਬਰਾਨੀ ਅਤੇ ਯੂਨਾਨੀ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ - ਮਰਾਠੀ - ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਵੀ ਕੀਤਾ। [27] ਪੰਡਿਤਾ ਰਮਾਬਾਈ ਮੁਕਤੀ ਮਿਸ਼ਨ ਅੱਜ ਵੀ ਸਰਗਰਮ ਹੈ, ਵਿਧਵਾਵਾਂ, ਅਨਾਥਾਂ ਅਤੇ ਅੰਨ੍ਹਿਆਂ ਸਮੇਤ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋੜਵੰਦ ਸਮੂਹਾਂ ਲਈ ਰਿਹਾਇਸ਼, ਸਿੱਖਿਆ, ਕਿੱਤਾਮੁਖੀ ਸਿਖਲਾਈ ਆਦਿ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। [28] ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਪੇਂਟੇਕੋਸਟਲਿਜ਼ਮ 'ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਪੈਂਟੇਕੋਸਟਲਿਜ਼ਮ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਸੰਭਾਵਨਾ ਦੀ ਪੜਚੋਲ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਕਿ 1906 ਵਿੱਚ ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਅਜ਼ੂਸਾ ਸਟ੍ਰੀਟ ਚਰਚ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਇੱਕਲੇ ਘਟਨਾ ਵਿੱਚ ਉਤਪੰਨ ਹੋਣ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਪੈਂਟੇਕੋਸਟਲਿਜ਼ਮ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤੀ ਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਭਾਗੀਦਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਈਸਾਈ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਯੁੱਗ ਦੇ ਸੰਕੇਤਾਂ ਵਜੋਂ ਸਮਝਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤੀਬਰ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਅਸਾਧਾਰਨ ਮਨੋ-ਭੌਤਿਕ ਸਥਿਤੀਆਂ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕੀਤੇ। ਮਿੰਨੀ ਅਬਰਾਮਸ, ਰਾਮਾਬਾਈ ਦੀ ਅਮਰੀਕੀ ਸਹਾਇਕ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਲਹਿਰ ਨਾਲ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਬੰਧਾਂ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਅਨੁਭਵੀ ਮਿਸ਼ਨਰੀ, ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਜੂਨ 1905 ਵਿੱਚ, ਅਜ਼ੂਸਾ ਸਟ੍ਰੀਟ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤੀ ਤੋਂ ਦਸ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ, ਇੱਕ ਮੈਟਰਨ ਕੁੜੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਡੌਰਮਿਟਰੀ 'ਤੇ ਆਈ ਜੋ ਰੋ ਰਹੀਆਂ ਸਨ, ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਾਪਾਂ ਦਾ ਇਕਬਾਲ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਫਿਰ, ਇੱਕ ਕੁੜੀ ਨੇ ਗਵਾਹੀ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਉਹ ਅੱਗ ਵਿੱਚ ਨਹਾਉਣ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਤੋਂ ਨੀਂਦ ਤੋਂ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। [29] ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਾਈਕਲ ਬਰਗੰਡਰ ਨੇ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ ਹੈ, ਮੁਕਤੀ ਮਿਸ਼ਨ ਪ੍ਰੋਟੈਸਟੈਂਟ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਨੈਟਵਰਕ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ ਜੋ ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਤੱਕ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। [30] ਇਹ ਨੈੱਟਵਰਕ ਨਿਊਜ਼ਲੈਟਰਾਂ, ਪੈਂਫਲੇਟਾਂ, ਕਿਤਾਬਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਟ ਮੀਡੀਆ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਨਾਲ ਹੀ ਕਾਨਫਰੰਸਾਂ ਜੋ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਂਦੀਆਂ ਸਨ, ਅਤੇ ਯਾਤਰਾ ਜੋ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਅਤੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਿਸ਼ਨ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਮਿਸ਼ਨ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੱਕ ਲੈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਮੁਕਤੀ ਮਿਸ਼ਨ 'ਤੇ "ਪਵਿੱਤਰ ਅੱਗ" ਬਾਰੇ ਖ਼ਬਰਾਂ, ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤੀਆਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ "ਪਵਿੱਤਰ ਆਤਮਾ ਦਾ ਪ੍ਰਵਾਹ" ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪਵਿੱਤਰ ਆਤਮਾ ਦੇ ਫੈਲਣ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੇਦਗਾਓਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਇੱਛਾ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਆਏ।[29] ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀਕਈ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ, ਪੰਡਿਤਾ ਰਾਮਾਬਾਈ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰਕ ਜੀਵਨ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਤੋਂ ਉਮੀਦ ਕੀਤੇ ਗਏ ਨਿਯਮਾਂ ਤੋਂ ਭਟਕ ਗਿਆ। ਉਸਦਾ ਬਚਪਨ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਬਿਪਿਨ ਬਿਹਾਰੀ ਮੇਧਵੀ ਨਾਲ ਉਸਦਾ ਵਿਆਹ ਜਾਤੀ ਰੇਖਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਜਦੋਂ ਉਸਦੇ ਪਤੀ ਦੀ ਮੌਤ ਵਿਆਹ ਦੇ ਸਿਰਫ਼ ਦੋ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਹੋਈ, ਤਾਂ ਉਹ ਵਿਧਵਾ ਰਹਿ ਗਈ। ਆਮ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਅਜਿਹੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹੀਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕਮਜ਼ੋਰ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਆਪਣੇ ਮ੍ਰਿਤਕ ਪਤੀ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਪੰਡਿਤਾ ਰਾਮਾਬਾਈ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਔਰਤ ਅਤੇ ਮਨੋਰਮਾ ਬਾਈ ਦੀ ਇੱਕ ਇਕੱਲੀ ਮਾਂ ਵਜੋਂ ਡਟੀ ਰਹੀ। ਉਸਨੇ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਕਿ ਮਨੋਰਮਾ ਬਾਈ ਨੂੰ ਸੀਐਸਐਮਵੀ ਦੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਾਂਟੇਜ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬੰਬੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ, ਜਿੱਥੇ ਮਨੋਰਮਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬੀਏ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਉੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਲਈ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਭਾਰਤ ਵਾਪਸ ਆ ਗਈ ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਰਮਾਬਾਈ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਸ਼ਾਰਦਾ ਸਦਨ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਵਜੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਉਸਨੇ 1912 ਦੌਰਾਨ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਇੱਕ ਪਛੜੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ, ਗੁਲਬਰਗਾ (ਹੁਣ ਕਰਨਾਟਕ ਵਿੱਚ) ਵਿਖੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਚੀਅਨ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਵੀ ਕੀਤੀ। 1920 ਵਿੱਚ ਰਮਾਬਾਈ ਦੀ ਸਿਹਤ ਵਿਗੜਨ ਲੱਗੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਧੀ ਨੂੰ ਮੁਕਤੀ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸੰਭਾਲਣ ਵਾਲੀ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਮਨੋਰਮਾ ਦੀ ਮੌਤ 1921 ਵਿੱਚ ਹੋਈ। ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਰਾਮਾਬਾਈ ਲਈ ਇੱਕ ਝਟਕਾ ਸੀ। ਨੌਂ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ, 5 ਅਪ੍ਰੈਲ 1922 ਨੂੰ, ਰਾਮਾਬਾਈ ਖੁਦ 63 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਸੈਪਟਿਕ ਬ੍ਰੌਨਕਾਈਟਿਸ ਕਾਰਨ ਮਰ ਗਈ। [31] ਰਮਾਬਾਈ ਸਰਕਲ ਅਤੇ ਮੁੱਦੇਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਨੇ ਆਪਣੇ ਖੱਤ ਵਿੱਚ ਰਮਾਬਾਈ ਬਾਰੇ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ। "ਮੈਂ ਘੁਟਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁਣ ਕੇ ਹੈਰਾਨ ਹਾਂ ਜੋ ਰਮਾਬਾਈ ਸਰਕਲ ਮੇਰੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਉਲਝੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਨਹੀਂ ਦੇਖਦੇ, ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਬੱਲ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸੰਚਾਲਿਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਕੀ ਇੱਥੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਹੋਣਗੇ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਬਾਰੇ ਸਭ ਤੋਂ ਘਟੀਆ ਝੂਠਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਦੇ ਹਨ? ਸ਼ਿਕਾਗੋ ਵਿੱਚ ਹਰ ਦਿਨ ਮੇਰੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਅਤੇ ਇਹ ਔਰਤਾਂ ਨਿਸ਼ਚਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਈਸਾਈਆਂ ਦਾ ਈਸਾਈ ਹਨ!"[7][8] ਅਵਾਰਡ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ
ਹਵਾਲੇ
ਸਰੋਤ
ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ
|
||||||||||||
Portal di Ensiklopedia Dunia
