ਮੋਹਨ ਵੀਨਾ

ਮੋਹਨ ਵੀਨਾ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੱਗੀਤ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਦੋ ਵੱਖਰੇ ਤਾਰ ਵਲਰ ਸਾਜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਸਾਜ਼ ਹੈ।

ਪੰਡਿਤ ਰਾਧਿਕਾ ਮੋਹਨ ਮੈਤਰਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੋਹਨ ਵੀਨਾ (ਮੂਲ ਮੋਹਨ ਵੀਨਾ)

ਇਸ ਸਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਸਰੋਦ, ਵੀਨਾ ਅਤੇ ਸੁਰਬਹਾਰ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ 1948 ਵਿੱਚ ਰਾਧਿਕਾ ਮੋਹਨ ਮੈਤਰਾ ਦੁਆਰਾ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਾਲ 1949 ਵਿੱਚ, ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਮੁੱਖ ਨਿਰਮਾਤਾ ਠਾਕੁਰ ਜੈਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਸਾਜ਼ ਦਾ ਨਾਮ 'ਮੋਹਨ ਵੀਨਾ' ਰੱਖਿਆ।^[1] ਪੰਡਿਤ ਮੈਤਰਾ ਨੇ 1981 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਬੇਵਕਤੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਸਾਜ਼ ਨਾਲ 22 ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਅਤੇ ਕਈ ਆਕਾਸ਼ਵਾਣੀ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ। ਇਹ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗਾਂ ਆਕਾਸ਼ਵਾਣੀ ਪੁਰਾਲੇਖ ਦੇ ਖਜ਼ਾਨੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹੁਣ ਜਨਤਕ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਹਨ।

ਜੋਏਦੀਪ ਮੁਖਰਜੀ ਅਤੇ ਮੋਹਨ ਵੀਨਾ ਦਾ ਪੁਨਰ-ਉਥਾਨ

ਹਾਲਾਂਕਿ, ਪੰਡਿਤ ਮੈਤਰਾ ਦੇ ਮਹਾਨ ਚੇਲੇ ਪੰਡਿਤ ਜੋਏਦੀਪ ਮੁਖਰਜੀ ਨੇ 2020 ਵਿੱਚ ਇਸ ਸਾਜ਼ ਨੂੰ ਮੁਡ਼ ਸੁਰਜੀਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 2019 ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕ ਅਕੈਡਮੀ ਦੇ ਉਸਤਾਦ ਬਿਸਮਿੱਲਾ ਖਾਨ ਯੁਵਾ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਸੁਰਸਿੰਗਾਰ, ਮੋਹਨ ਵੀਨਾ ਵਰਗੇ ਦੁਰਲੱਭ ਸਾਜ਼ਾਂ ਦੀ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤੀ ਅਤੇ ਸਰੋਦ ਵਜਾਉਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪੰਡਿਤ ਮੁਖਰਜੀ ਨੇ ਸਤੰਬਰ 2023 ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਮੰਡਪਮ ਵਿਖੇ ਆਯੋਜਿਤ ਜੀ-20 ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੇ ਸੰਮੇਲਨ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵ ਨੇਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ, ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਅਤੇ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਮੋਹਨ ਵੀਨਾ ਦਾ ਵਾਦਨ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ ਗਈ।

ਪੰਡਿਤ ਵਿਸ਼ਵ ਮੋਹਨ ਭੱਟ ਦਾ ਸੋਧਿਆ ਹੋਇਆ ਆਰਕਟੌਪ ਗਿਟਾਰ

ਦੂਜਾ ਸਾਜ਼ ਇੱਕ ਸੋਧਿਆ ਹੋਇਆ ਆਰਕਟੌਪ ਹਵਾਈਅਨ ਗਿਟਾਰ ਹੈ, ਜੋ ਵਿਸ਼ਵ ਮੋਹਨ ਭੱਟ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਉਹ ਸਾਜ਼ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਮੋਹਨ ਵੀਨਾ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।^[2] ਇਸ ਸਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 19 ਤੋਂ 21 ਤਾਰਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨਃ ਤਿੰਨ ਤੋਂ ਚਾਰ ਧੁਨ ਅਤੇ ਚਾਰ ਤੋਂ ਪੰਜ ਡਰੋਨ ਤਾਰ ਜੋ ਕਿ ਪੇਗਹੈੱਡ(ਖੂੰਟੀਆਂ) ਤੋਂ ਬੰਨ੍ਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਗਰਦਨ ਦੇ ਪਾਸੇ ਲਗਾਏ ਗਏ ਟਿਊਨਰਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਬਾਰਾਂ ਸਹਿਯੋਗ ਵਾਲੇ ਤਾਰ। ਇੱਕ ਲੌਕੀ (ਤੂੰਬਾ) ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਗੂੰਜ ਲਈ ਗਰਦਨ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਖੋਖਲਾ ਰਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਗੋਦ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਲਾਈਡ ਗਿਟਾਰ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇੱਕ ਬਾਰ ਨਾਲ ਖੇਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।