ਵਿਸ਼ਵਾਮਿੱਤਰ

ਵਿਸ਼ਵਾਮਿੱਤਰ (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ: विश्वामित्र viśvā-mitra, ਕੰਨੜ: ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರ ; Malayalam: വിശ്വാമിത്രൻ; ਤੇਲਗੂ: విశ్వామిత్ర; ਤਮਿਲ਼: விசுவாமித்திரன் Vicuvāmittiraṉ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮਸ਼ਹੂਰ ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਗਾਇਤਰੀ ਮੰਤਰ ਸਮੇਤ ਰਿਗਵੇਦ ਦੇ ਮੰਡਲ 3 ਦਾ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਲਿਖਿਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੁਰਾਣਾ ਵਿੱਚ ਦਰਜ਼ ਹੈ ਕਿ ਸਿਰਫ 24 ਰਿਸ਼ੀ ਹੋਏ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਗਾਇਤਰੀ ਮੰਤਰ ਦੇ ਸੰਪੂਰਨ ਅਰਥ ਸਮਝ ਸਕੇ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿਚਲੀ ਸੱਤਾ ਦੇ ਧਾਰਨੀ ਬਣੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਵਿਸ਼ਵਾਮਿੱਤਰ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾ ਅਤੇ ਜੱਗਵਲਕ ਨੂੰ ਆਖਰੀ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਵਾਮਿੱਤਰ ਦੀ ਕਥਾ ਵਾਲਮੀਕਿ ਰਾਮਾਇਣ ਦੀ ਕਥਾ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।^[1] ਵਿਸ਼ਵਮਿੱਤਰ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਜਾ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਕੌਸ਼ਿਕਾ (ਕੁਸ਼ ਦਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ) ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਸਬੰਧਤ ਅਮਵਾਸਵ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਨਾਲ ਸੀ। ਵਿਸ਼ਵਾਮਿੱਤਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਕੰਨਿਆਕੁਬਜਾ ਦਾ ਚੰਦਰਵੰਸ਼ੀ (ਸੋਮਵੰਸ਼ੀ) ਰਾਜਾ ਸੀ। ਉਹ ਇੱਕ ਸੂਰਮਗਤੀ ਯੋਧਾ ਅਤੇ ਕੁਸ਼ ਨਾਮ ਦੇ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਰਾਜੇ ਦਾ ਪੜਪੋਤਾ ਸੀ। ਵਾਲਮੀਕਿ ਰਮਾਇਣ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਮਿੱਤਰ ਦੀ ਕਥਾ, ਬਾਲਾ ਕਾਂਡ ਦੇ ਵਾਰਤਕ 51, ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਕੁਸ਼ ਨਾਂ ਦਾ ਰਾਜਾ (ਰਾਮ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਕੁਸ਼, ਨਾਲ ਭੁਲੇਖਾ ਨਾ ਹੋਵੇ) ਸੀ, ਬ੍ਰਹਮਾ ਦੀ ਇੱਕ ਦਿਮਾਗੀ ਸੋਚ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਕੁਸ਼ਾ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਸੱਚਮੁੱਚ ਧਰਮੀ ਕੁਸ਼ਨਭ ਸੀ। ਗਾਧੀ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਇੱਕ ਰਾਜਾ ਸੀ। ਉਹ ਕੁਸ਼ਨਾਭ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ ਅਤੇ ਗਾਧੀ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਇਹ ਮਹਾਨ ਸ਼ਾਨ, ਵਿਸ਼ਵਮਿੱਤਰ ਨਾਂ ਦਾ ਮਹਾਨ-ਸੰਤ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਵਾਮਿੱਤਰ ਨੇ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਮਹਾਨ-ਮਹਾਂਮਈ ਰਾਜੇ ਨੇ ਕਈ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲ ਰਾਜ ਕੀਤਾ।^[2]

ਉਸਦੀ ਕਹਾਣੀ ਵੱਖ ਵੱਖ ਪੁਰਾਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।ਰਾਮਾਇਣ ਦੇ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਪੁਰਾਣ ਅਤੇ ਮਹਾਭਾਰਤ ਦੇ ਹਰਿਵੰਸ਼ਾ ਅਧਿਆਇ 27 (ਅਮਾਵਸੂ ਦਾ ਖ਼ਾਨਦਾਨ) ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਿਸ਼ਵਮਿੱਤਰ ਦਾ ਜਨਮ ਬਿਆਨਿਆ ਹੈ।ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਪੁਰਾਣ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ,^[3] ਕੁਸ਼ਣਭ ਨੇ ਪੁਰੁਕੁਤਸ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜਕੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ (ਜਿਸਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸ਼ਕਸ਼ਮਰਸ਼ਨ ਵੰਸ਼ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ - ਇਕਸ਼ਵਾਕੂ ਰਾਜਾ ਤ੍ਰਸਾਦਸੈਯੁ ਦਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ) ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਗੌਧੀ ਨਾਮ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਜਿਸਦੀ ਇੱਕ ਧੀ ਸੱਤਿਆਵਤੀ ਸੀ (ਮਹਾਭਾਰਤ ਦਾ ਸਤਿਆਵਤੀ ਨਾਲ ਉਲਝਣ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣਾ)। ਸੱਤਿਆਵਤੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਇੱਕ ਬੁੱਢੇ ਆਦਮੀ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਜੋ ਰੁਚਿਕਾ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਭ੍ਰਿਗੂ ਦੀ ਦੌੜ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸੀ। ਰੁਚਿਕਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਚੰਗੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਇੱਛਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਉਸਨੇ ਸੱਤਿਆਵਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਲੀ ਚੜ੍ਹਾਉਣ ਲਈ ਚਾਰੂ ਦਿੱਤਾ ਜੋ ਉਸਨੇ ਇਸ ਉਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਸੀ।ਉਸਨੇ ਸੱਤਿਆਵਤੀ ਦੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਬੇਨਤੀ ਤੇ ਇੱਕ ਖੱਤਰੀ ਚਰਿੱਤਰ ਵਾਲਾ ਪੁੱਤਰ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ, ਗਰਭਵਤੀ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਹੋਰ ਚਾਰੂ ਵੀ ਦਿੱਤਾ।ਪਰ ਸੱਤਿਆਵਤੀ ਦੀ ਮਾਂ ਨੇ ਸੱਤਿਆਵਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਚਾਰੂ ਦਾ ਆਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ।ਇਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਸੱਤਿਆਵਤੀ ਦੀ ਮਾਂ ਨੇ ਵਿਸ਼ਵਾਮਿੱਤਰ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਸੱਤਿਆਵਤੀ ਨੇ ਇੱਕ ਯੋਧਾ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲੇ ਪਰਸ਼ੂਰਾਮ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜਮਾਦਗਨੀ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ।

ਇਕ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ, ਵਿਸ਼ਵਾਮਿੱਤਰ ਨੇ ਰਾਜਾ ਹਰੀਸ਼ਚੰਦਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕਰੇਨ ਬਣਨ ਦਾ ਸਰਾਪ ਦਿੱਤਾ। ਵਸ਼ਿਸਟਾ ਖੁਦ ਪੰਛੀ ਬਣ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਸੀ। ਸੰਤਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹਿੰਸਕ ਟਕਰਾਅ ਦੀਆਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਈ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਹਨ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ, ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਦੇਵਤਾ, ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੂੰ ਦਖਲ ਦੇਣਾ ਪਿਆ ਸੀ।^[4]

ਵਸ਼ਿਸਟਾ ਆਪਣੀ ਮਹਾਨ ਰਹੱਸਵਾਦੀ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਕ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੀ ਸਧਾਰਨ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ, ਓਮ ਦੇ ਅੱਖਰਾਂ ਦਾ ਸਾਹ ਲੈਂਦਿਆਂ ਵਿਸ਼ਵਾਮਿੱਤਰ ਦੀ ਪੂਰੀ ਸੈਨਾ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।ਫਿਰ ਵਿਸ਼ਵਾਮਿੱਤਰ ਨੇ ਕਈ ਸਾਲ ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਤਪੱਸਿਆ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਉਸਨੂੰ ਸਵਰਗੀ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।ਉਹ ਮਾਣ ਨਾਲ ਦੁਬਾਰਾ ਵਸ਼ਿਸਤਾ ਦੇ ਆਸ਼ਰਮ ਗਿਆ ਅਤੇ ਵਸ਼ਿਸਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਧਰਮ-ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨ ਲਈ ਹਰ ਤਰਾਂ ਦੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ।ਉਹ ਵਸ਼ਿਸ਼ਟਾ ਦੇ ਹਜ਼ਾਰ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਹੋਇਆ।

1. ↑ "Valmiki Ramayana". Valmikiramayan.net. Archived from the original on 2007-01-13. Retrieved 2013-03-26.
2. ↑ A Classical Dictionary of Hindu Mythology and Religion, Geography, History, and Literature. Trübner & Company. 1870. p. 341.
3. ↑ "Viśwamitra". Mythfolklore.net. 2007-10-16. Retrieved 2013-03-26.
4. ↑ Ancient India, from the earliest times to the first century, A.D by Rapson, E. J. p.154 [1]