ਸਿੰਹੇਂਦਰਾਮਾਧਿਆਮਮ ਰਾਗਮ

ਸਿੰਹੇਂਦਰਾਮਾਧਿਆਮਮ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ (ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨਾ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਹ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ 72ਵੀਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ 57ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਮੁਥੁਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਸੁਮਦਯੂਤੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਇਹ ਰਾਗ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤ੍ਰੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।^[1]

ਇਹ 10ਵੇਂ ਚੱਕਰ ਦੀਸੀ ਵਿੱਚ ਤੀਜਾ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਨਾਮ ਡਿਸੀ-ਗੋ ਹੈ। ਇਸ ਰਾਗ ਦੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸੁਰ ਸੰਗਤੀ ਸਾ ਰੀ ਗੀ ਮੀ ਪਾ ਧਾ ਨੁ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਆਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ (ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਦੀ ਬਣਤਰ ਐਚਆਰਟਿਐਚ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ (ਹੇਠਾਂ ਸੰਕੇਤ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਲਈ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਵਰ ਵੇਖੋ):

• ਅਰੋਹਣਃ ਸ ਰੇ2 ਗ2 ਮ2 ਪ ਧ1 ਨੀ3 ਸੰ [a]
• ਅਵਰੋਹਣਃ ਸੰ ਨੀ3 ਧ1 ਪ ਮ2 ਗ2 ਰੇ2 ਸ [b]

ਇਹ ਹੰਗਰੀ ਦੇ ਮਾਈਨਰ ਸਕੇਲ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਵੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੱਛਮੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਜਿਪਸੀ ਮਾਈਨਰ ਸਕੇਲ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਹ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨੇ ਚਤੁਰਸ਼ਰੁਤੀ ਰਿਸ਼ਭਮ, ਸਧਾਰਣ ਗੰਧਾਰਮ, ਪ੍ਰਤੀ ਮੱਧਮਮ, ਸ਼ੁੱਧ ਧੈਵਤਮ ਅਤੇ ਕਾਕਲੀ ਨਿਸ਼ਾਦਮ ਸੁਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਹੈ, ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨ ਰਾਗ ਹੈ ਭਾਵ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਆਰੋਹ-ਅਵਰੋਹ (ਚਡ਼੍ਹਨ ਅਤੇ ਉਤਰਨ ਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਵਿੱਚ ਸੱਤ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਪ੍ਰਤੀ ਮੱਧਯਮ ਕਿਰਾਨਾਵਲੀ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਿਰਾਵਣੀ ਨਾਮ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ ਜੋ ਕਿ 21ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਹੈ।

ਸਿੰਹੰਦਰਮਾਧਿਆਮਮ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਛੋਟੇ ਜਨਯ ਰਾਗਮ (ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਸਕੇਲ) ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਵਿਜੈ ਸਰਸਵਤੀ, ਇੱਕ ਸਕੇਲ ਜੋ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਮੁਥੀਆ ਭਾਗਵਤਾਰ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਨੂੰ ਸੰਗੀਤ ਸਮਾਰੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਿੰਹੰਦਰਮਾਧਿਆਮਮ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਸਾਰੇ ਰਾਗਾਂ ਲਈ ਜਨਯ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵੇਖੋ।

ਹੇਠਾਂ ਕੁਝ ਆਮ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ਜਿਹੜੀਆਂ ਕਿ ਸਿੰਹੰਦਰਮਾਧਿਆਮਮ ਵਿੱਚ ਸੁਰ ਬੱਧ ਹਨ ਅਤੇ ਕਈ ਸੰਗੀਤ ਸਮਾਰੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਗਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ।

• ਤਿਆਗਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਨੀਡੂ ਚਰਣਮੁਲੇ
• ਕਾਮਾਕਸ਼ੀ ਕਾਮਕੋਟੀ ਪੀਠ ਵਾਸਿਨੀ-ਮੁਥੂਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ (ਇਸ ਵਿੱਚ ਰਾਗਮ ਨਾਮ ਸੁਮਦਿਉਤੀ ਮੁਦਰਾ ਦੇ ਨਾਲ)
• ਮੁਥੂਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਦੁਆਰਾ ਪਮਰਾਜਨਪਾਲਿਨੀ (ਇਸ ਵਿੱਚ ਰਾਗਮ ਨਾਮ ਸੁਮਦਿਉਤੀ ਮੁਦਰਾ ਦੇ ਨਾਲ)
• ਊਤੁਕਾਡੂ ਵੈਂਕਟ ਕਵੀ ਦੁਆਰਾ ਅਸ਼ੈਂਦਾਦੁਮ ਮਯਿਲ ਆਨ ਡ੍ਰੂਊਤੁੱਕਾਡੂ ਵੈਂਕਟ ਕਵੀ
• ਮੈਸੂਰ ਵਾਸੂਦੇਵਾਚਾਰੀਆ ਦੁਆਰਾ ਨਿੰਨੇ ਨੰਮਿਥੀ ਨਿਆਮੈਸੂਰ ਵਾਸੂਦੇਵਚਾਰੀਆ
• ਮੁਥੂ ਥਾਂਡਾਵਰ ਦੁਆਰਾ ਇਨਮ ਓਰੁਥਾਰਮਮੁਥੂ ਥੰਡਾਵਰ
• ਯੇਸੂਦਾਸ ਦੁਆਰਾ ਅਯੱਪਾ
• ਕੋਟੇਸ਼ਵਰ ਅਈਅਰ ਦੁਆਰਾ ਉਨਨਾਇਆਲ ਅਲ ਵੀ. ਈ. ਆਰ. ਈ. ਗਤੀ
• ਰਾਮ ਰਾਮ ਗੁਣ ਸੀਮਾ ਸਵਾਤੀ ਥਿਰੂਨਲ ਰਾਮ ਵਰਮਾ ਦੁਆਰਾ
• ਐੱਮ. ਬਾਲਾਮੁਰਲੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਮਾਰਕਟਾ ਸਿੰਹਾਸਨਐਮ. ਬਾਲਾਮੁਰਲੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ
• ਪਬਾਨਾਸਮਸਿਵਨ ਦੁਆਰਾ "ਇਹ ਪਰਮ ਯੈਨਮ"

ਨਿੰਨ ਚਰਣ ਮਲਾਰੇ-ਪਬਨਸਾਮਸਿਵਨ

ਰਬਿੰਦਰਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਅਤੇ ਕਾਜ਼ੀ ਨਜ਼ਰੁਲ ਇਸਲਾਮ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਦੋ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬੰਗਾਲੀ ਗੀਤ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਸਿੰਹੇਂਦਰਮਾਧਿਆਮਮ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ।

• ਬਾਜੇ ਕੋਰੁਨੋ ਸੁਰੇ (ਰਬਿੰਦਰ ਸੰਗੀਤ)
• ਪਰਦੇਸੀ ਮੇਘ ਜਾਓ ਰੇ (ਨਜ਼ਰੁਲ ਗੀਤੀ)

ਇਹ ਭਾਗ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਸਿੰਹੇਂਦਰਮਾਧਿਆਮਮ ਦੇ ਸੁਰ ਜਦੋਂ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ 2 ਹੋਰ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਮ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਅਰਥਾਤ, ਮਾਇਆਮਲਾਵਾਗੋਵਲਾ ਅਤੇ ਰਸਿਕਾਪ੍ਰਿਆ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ, ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਦਜਮ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਸੁਰ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਅਨੁਸਾਰੀ ਨੋਟ ਆਵਿਰਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਚੁੱਕਿਆ ਗਿਆ ਕਦਮ ਹੈ। ਹੋਰ ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ ਮਾਇਆਮਲਾਵਾਗੋਵਲਾ ਉੱਤੇ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਵੇਖੋ।