Орион йолдызлыгы

Орион
сурәтне зурайтырга өчен чиртегез
Латинча исем	Orion (иял. к.: Orionis)
Кыскартма	Ori
Нигез	Орион
Туры калкулык	4сәг 37мин тан 6сәг 18мин кача
Авышлык	−11° тан +22° 50′ кача
Мәйдан	594 кв. градус (26 урын)
Иң якты йолдызлар (зурлык < 3m)	Риҗел (β) — 0,18m Бителҗәүза (α) — 0,2—1,2m Беллатрикс (γ) — 1,64m Әлнизам (ε) — 1,69m Әлнитак (ζ) — 1,74m Сәеф (κ) — 2,07m Минтака (δ) — 2,25m Нәййирелсәеф (ι) — 2,75m
Метеор агымнары	Орионилар Хи-Орионилар
Янәшә йолдызлыклар	Җәүза Сәвер Эридан Куян Бермөгез
Йолдызлык +79° тан −67° кача киңлекләрендә күренә. Русия территориясендә иң яхшы күренүчәнлек вакыты — гыйнвар.

Орио́н йолдызлыгы (шулай ук Көянтә йолдызлыгы; лат. Orion) — күк йөзенең экватор йолдызлыгы. Бу йолдызылыкта 0 нчы дәрәҗә зурлыктагы ике йолдыз, 2 нче дәрәҗә — 5 йолдыз, 3 нче дәрәҗә — 4 йолдыз бар, өстәвенә кайберләре үзгәрмә йолдызлар булып торалар.

Орион α — Бителҗәүза (гарәп. ابط الجوزاء‎ ибт әл-җәүза’ — «Бәйленең култык асты»^[1][2], монда «Бәйле» астында Орион күздә тотыла; рус. Бетельгейзе), ярымдөрес үзгәрмә йолдыз, аның ялтыравы +0,2 дән +1,2 гә кадәр үзгәрә һәм уртача +0,7 тигез. Бу астрономларга мәгълүм булган иң зур йолдызлардан берсе йолдыз Җирдән 643 ± 146 яктылык елы ераклыкта урнашкан. Бителҗәүза Кояштан якынча 140 000 тапкыр яктырак һәм аның диаметры Кояшныкыннан якынча 1180 тапкыр зуррак.

Орион β — Риҗел (гарәп. رجل الجبار‎ риҗл әл-җәббар — «Орионның аягы»^[3]; рус. Ригель), +0,18 йолдызча зурлыктагы аклы-күкле үтә зур йолдыз. Бу йолдыз якынча 773 яктылык елы ераклыкта урнашкан. Риҗел Кояштан 85 000 тапкыр яктырак һәм аның диаметры Кояшныкыннан 78 тапкыр зуррак.

Орион γ — Беллатрикс (лат. Bellātrix — «сугышчы хатын»), +1,64 йолдызча зурлыктагы аклы-күкле үтә зур йолдыз. Беллатрикс Кояштан 4000 тапкыр яктырак һәм аның диаметры Кояшныкыннан 5,7 тапкыр зуррак. Ә өслегенең температурасы 21500 К тигез.

Орион δ — Минтака (гарәп. منطقة‎ минтақа — «билбау»^[4]), катлаулы йолдыз, аның ялтыравы +2,26 дән +2,14 гә кадәр үзгәрә.

Орион ε — Әлнизам (гарәп. النظام‎ ән-низам — «энҗе җебе»; рус. Альнилам), +1,69 йолдызча зурлыктагы күк үтә зур йолдыз. Минтака һәм Әлнитак йолдызлары белән «Орион Билбавыны» тәшкил итә.

Орион ζ — Әлнитак (гарәп. النطاق‎ ән-нитақ — «кушак»; рус. Альнитак), +1,72 йолдызча зурлыктагы өчле йолдыз. Бу йолдыз якынча 817 яктылык елы ераклыкта урнашкан.

Орион κ — Сәеф (гарәп. سيف‎ сәеф — «кылыч»^[5], Орионның кылычы күздә тотыла; рус. Саиф), +2,06 йолдызча зурлыктагы йолдыз. Бу йолдыз якынча 720 яктылык елы ераклыкта урнашкан. Сәеф Кояштан 57 500 тапкыр яктырак һәм аның диаметры Кояшныкыннан 11 тапкыр зуррак. Ә өслегенең температурасы 26 000 К тигез.

Әл-Бируни үзенең 1030 елда тәмамланган «Мәсгуд канунында» птолемейныкы бор. грек. Ὠρίων исемене гарәп теленә «җәббар» һәм «җәүза» сүзләре белән тәрҗемә иткән^[6]. Татар халкы, бөтен гарәп-мөселман мәдәнияте бер өлеше буларак, әүвәл йолдызлыкның Җәббар (иске тат. جبار‎) гарәп исеме да кулланды^[7], әмма хәзерге вакытта бу исем кулланмый.

• 
  Орион Билбавы
• 
  Орион Билбавы йолдызларының фотосурәте