Шалаграма-шила

Шалагра́ма-шила (Санскрит телендә: शालिग्राम, санскр. (IAST) Śālagrāma, Тамил телендә Cāḷakkirāmam) яки кайвакыт шалигра́м дип әйтелә (IAST:Śāligrām) — Вишнуның кара төстәге ялтыравыклы сферик таш буларак чагылышы. Шалаграмнарга табыну шри-вайшнавизмда һәм гаудия-вайшнавизмда таралган. Шалаграмда сызыклар һәм рәсемнәр Вишнуның илаһи символларын искә төшерә: Каумодаки (чукмар), Падма (символ), чәчәк гирляндасы, әмма иң элек — Сударшана чакрасы. Билгеләр кабыргылар һәм чәнечкеләр белән матур спираль формалар булып торалар, алар күбесе шалаграмнар өслегендә аерылып торалар. Палеонтология өчен шалаграм Юра чорының аммонит таш булып каткан артифакты булып тора. «Сканда-пурана» буенча Вишну-сахасранамага (Вишнуның мең исеменә) керә^[1]. Шалиграмнарның популяр төрләре Вишну аватарлары исемнәре буенча атала: Нарасимха (вак таплар белән кызгылт-көрән), Вараха (ике тигез булмаган түгәрәк тап белән) һәм Вамана (зур булмаган үлчәмле түгәрәк)^[2]. Шалаграмнар рухи тормышта катнаша — аларны гыйбадәтханәләрдә, йорт алтарьларында, бәйрәм церемонияләрендә һәм шулай ук әһәмиятле вакыйгалар булганда ритуалларда күреп була. Шалаграм саклаучысына алкыш бирә торган мистик көчкә ия дип санала. Шалаграмны көн саен Вишнуның үзенә пуджа буларак башкаралар. Брахман гаиләләрендә мәҗбури рәвештә шалаграм булырга тиеш. Иң изгеләре булып Гималайларда (Непал), Кали-Гандаки елгасы үзәнендә табылган шалаграмнар санала.
Шалаграмнар «Брахмавайварта-пурана», «Агни-пурана», «Падма-пурана», «Гаруда-пурана», «Нарасимха-пурана», «Сканда-пурана», «Брахма-пурана» һәм «Брахманда-пурана»ны кертеп пураналарда киң искә алына. Шалаграмнарның үзләреннән башка кечкенә шалаграмнардан малалар (муенсалар); шалаграмны юудан соң калган изге су; һәм шулай ук Кали-Гандак елгасыннан су популяр булып тора. Төньяк Һиндстаннан кайбер шайвлар шалаграмны Шива чагылышы дип санап, шалаграмнар һәм Шива-лингамнар арасында аерманы сөртәләр. Шалаграмнарга табыну Һинд дине тарафдарлары арасында гына түгел, ә Буддачылык тарафдарларында да бар. Буддачылыкта шалаграмнар төрле күк мәхлукатлары чагылышлары һәм Будданың өлешләре буларак карала.