Иҗтимагый фәннәр

Иҗтимагый фәннәр
Өйрәнелгән тармак	җәмгыять
Мастодон серверы	sciences.social[1]
Моңа өлешчә туры килә	гуманитар фәннәр
Иҗтимагый фәннәр Викиҗыентыкта

Иҗтимагый (социаль) фәннәр (лат. socium — гомуми) — тулаем җәмгыятьне, аның структурасын, динамикасын, үсешен, тарихын, һәм аерым субсистемаларын (икътисад, сәясәт, дәүләт, гражданлык җәмгыяте, хокук структурасы, рухи тормышын) өйрәнә торган фәнни дисциплиналар җыелмасы^[2].

Җәмгыять фәннәренә карау бурычлар (фундаменталь, утилитар-гамәли) һәм, өлешчә, объектлар (кешелекне гомуми цивилизация процессы барышында танып белү белән колачланган өлкәләр, бер яктан, һәм уку-академик аңлаудагы дисциплиналар, икенче яктан) арасындагы аермаларга бәйле рәвештә үзгәрергә мөмкин.

Теге яки бу утилитар классификация нигезенә салынган методология һәм принциплар дәүләт-специфик, дини-культ, тарихи (конъюнктур), субъектив-авторлык һ.б. сәбәпләр буенча аерылып торырга мөмкин.

Фундаменталь һәм утилитар алымнар коллизиясенең иң ачык мисалы фәнни белем системасында фәлсәфәнең урынын билгеләү.

Түбәндәге реестрдан күренгәнчә, утилитар классификациядә, фәлсәфә , предмет нигезендә, «җәмгыять турында» бүтән фәннәр белән бергә социаль фәннәр категориясенә урнаштырылган. Ләкин, фәннәрне классификацияләү проблемасын чишкәндә, фән ике принципны аера: объектив һәм субъектив. Шул ук вакытта, методик яктан, классификация принциплары фәннәр арасындагы бәйләнешне ничек аңлаулары буенча аерылып торалар.

Фәлсәфә белән аерым фәннәр арасындагы бәйләнеш сораулары — фәннәр классификациясе тарихының үзәге. Бу тарихта өч төп этап аерылып тора: 1) борынгы заманның (һәм өлешчә урта гасырларның) бүленмәгән фәлсәфи фәне; 2) XV—XVIII гасырларда фәннәрне дифференциацияләү. (белемнәрне аерым тармакларга бүлү); 3) XIX гасырдан бирле күзәтелгән реинтеграция (синтетик реконструкция, фәннәрне бердәм белем системасына бәйләү). Бу этаплар буенча фән классификациясе принципларын эзләү дә алып барыла.

Мисал итеп, Сен-Симон тарафыннан тупланган һәм Конт тарафыннан эшләнгән энциклопедик рәтне алсак

күрәбез, фәлсәфә, бер яктан, социология тарафыннан үзләштерелгән, ә икенче яктан, ул математикада логика формасында да бар. Соңрак, белемнең реинтеграцияләнүе нәтиҗәсендә фән фәлсәфәне тарихи беренче итеп кенә түгел, ә система булдыручы буларак аерым категориягә бүлеп карый башлый.

Совет фәннәре дә бу принципны кулланганнар. Түбәндәге таблица — фәннәр иерархиясенең сызыклы формасының вариантларының берсе.