Андрэй Іванавіч Дэньер

Андрэй Іванавіч Дэньер
Дата нараджэння	1820[1][2][…]
Месца нараджэння	Магілёў, Магілёўская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	1892[1][2][…]
Месца смерці	Санкт-Пецярбург, Расійская імперыя
Месца пахавання	Волкаўскія могілкі[d]
Грамадзянства	Расійская імперыя
Род дзейнасці	фатограф
Вучоба	Імператарская Акадэмія мастацтваў Магілёўская мужчынская гімназія
Узнагароды
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Андрэй Іванавіч Дэньер (Андрэй (Генрых) Деньер; Генрых-Ёган Дэньер; 1820, Магілёў, Расійская імперыя — 3 сакавіка 1892, Санкт-Пецярбург, Расійская імперыя) — расійскі мастак, піянер фатаграфіі ў Расіі. Фатограф Тараса Рыгоравіча Шаўчэнкі

Нарадзіўся ў сям’і швейцарскага грамадзяніна Іагана Дэнье, пры нараджэнні атрымаў імя — Генрых Дэнье. Пазней змяніў імя на Андрэй Іванавіч Дэньер. Часам выкарыстаў і Андрэй (Генрых) Дэньер.

У Магілёве скончыў гімназію (1842), пасля чаго рушыў у Пецярбург і стаў вольным слухачом  (укр.) (бел. у Пецярбургскай Акадэміі мастацтваў у класе гістарычнага жывапісу Карла Брулова. Вучыўся і адначасова даваў ўрокі малявання ў розных прыватных навучальных установах.

У 1851 годзе скончыў навучанне ў Акадэміі, атрымаўшы званне некласнага мастака гістарычнага і партрэтнага жывапісу.

Яшчэ падчас навучання ў Акадэміі, Дэньер захапіўся фатаграфіяй і ў 1849 годзе^[3] на Неўскім праспекце Пецярбурга адкрыў фотаатэлье «Дагератыпная ўстанова мастака Дэньера».

Працаваў спачатку нядоўга ў тэхніцы дагератыпіі, затым у тэхніцы вітрапіі (фатаграфіі на шкле), а пазней адным з першых асвоіў калоідны (мокракалоідны) працэс.

А. І. Дэньер вынайшаў спосаб атрымання мяккасці контураў пры друку («эфект Дэньера»). Для гэтага рабіў два негатывы на пласцінках рознай таўшчыні, а затым друкаваў з абодвух.

У атэлье Дэньера здымаліся ўсе пласты насельніцтва, у тым ліку і Царскі двор.

Папулярнасці Дэньера спрыяла «Мастацкая накіраванасць» створаных ім партрэтаў, выкарыстанне сваіх навыкаў прафесійнага жывапісца.

У лепшыя часы ў майстэрні Дэньера працавала да 18 чалавек, у тым ліку рэтушорамі былі будучыя вядомыя мастакі І. М. Крамской, П. Ф. Сакалоў  (руск.) (бел., І. П. Раулаў  (руск.) (бел., М. Б. Тулінаў  (руск.) (бел. і іншыя.

Дзейнасць Дэньера запомнілася не толькі высакакласным выкананнем бягучых прыватных заказаў, але і выданнем па падпісцы на працягу года (1865) штомесячнага альбома з 12 фотаздымкаў, знятых з натуры вядомых у той час у Расіі людзей («Альбома фатаграфічных партрэтаў Найсвятлейшых асоб і асоб, вядомых у Расіі»)^[4].

У 1860 годзе, адным з першых, Дэньер экспанаваў свае працы на выстаўцы ў Імператарскай Акадэміі мастацтваў.

У тым жа годзе І. Дэньер удастоены звання «фатографа іх імператарскіх Вялікасцей» і права адлюстроўваць дзяржаўны герб на сваёй прадукцыі, увайшоў у склад фатаграфічнага аддзела Імператарскага Расійскага тэхнічнага таварыства становіцца членам Французскага фатаграфічнага таварыства, выступае эксперт на расійскіх і міжнародных фотавыстаўках.

З пачатку 1880-х гг. працаваў у майстэрні разам з сынам Адольфам.

Да 1890 г. А. І. Дэньер захоўваў швейцарскае грамадзянства і толькі за два гады да смерці прыняў расійскае падданства.

Памёр Андрэй Іванавіч Дэньер 5 сакавіка 1892 года ў Санкт-Пецярбургу, пахаваны на Волкаўскіх лютэранскіх могілках  (руск.) (бел..

У 1890 годзе ўладальнікам фотаатэлье «Г. Дэньер» на Неўскім праспекце стаў Роберт Пель, сын аптэкара Васіля Пеля  (руск.) (бел..

Асноўныя працы А. І. Дэньера захоўваюцца ў Расійскай Нацыянальнай бібліятэцы (РНБ, Пецярбург) і Дзяржаўным гістарычным музеі (ДГМ, Масква).

А. І. Деньер быў актыўным удзельнікам міжнародных і расійскіх выставак:

• у Пецярбургу (1860), Імператарская Акадэмія мастацтваў;
• у Берліне (1865, было выстаўлена шэсцьдзесят работ);
• у Лондане (1862, 1871, сярэбраны медаль; 1873, сярэбраны медаль);
• Усерасійская мануфактурная выстаўка ў Пецярбургу (1870, сярэбраны медаль^[5]);
• Політэхнічная выстаўка ў Маскве (1872, ганаровая ўзнагарода);
• Міжнародная выстаўка ў Вене (1873);
• Першая у Расіі фатаграфічнай выстаўка ў Пецярбургу (1888, медаль^[6] ІРТА^[7]);
• II выставы V аддзела ІРТА ў Пецярбургу (1889);
• Усерасійская выстаўка ТРТВ^[8] у Маскве (1889).

Андрэй Дэньер і Тарас Шаўчэнка былі добра знаёмыя з маладых гадоў: вучыліся ў адзін час у Пецярбургскай Акадэміі мастацтваў у аднаго выкладчыка — Карла Брулова.

Часта сустракаліся пасля вяртання Шаўчэнкі з ссылкі.

Па ўспамінах Благавешчанскага^[9]"у яго майстэрню, акрамя Мікешына часцей за ўсё хадзілі скульптар Ф. Ф. Каменскі  (руск.) (бел., жывапісец Г. Дэньер і інш…. Дэньер напісаў з Тараса Рыгоравіча партрэт, які … падаваў на выстаўку".

У фотаатэлье Дэньера былі зробленыя 4 фатаграфіі Шаўчэнкі  (укр.) (бел..

• Бархатова Е. В. Русская светопись. Первый век фотоискусства 1839—1914. — Санкт-Петербург : Альянс : Лики России, 2009
• Яцюк В. Таїна Шевченкових світлин. — К., 1998. — С. 29-32
• А. А. Благовещенский. Шевченко в Петербурге (1858—1861) (Воспоминания о Тарасе Шевченко. — К.: Дніпро, 1988. — С. 337—346; 545—549.)
• Музей Тараса Шевченка(недаступная спасылка)
• Биография и информация
• Словари и и энциклопедии на Академике
• Фотограф Андрей Иванович Деньер [Архівовано 20 березня 2018 у Wayback Machine.]
• Руниверс
• Фотограф Андрей (Генрих) Иванович Деньер
• Fototikon [Архівовано 1 квітня 2019 у Wayback Machine.]