Армянскі тэатр
Тэатр Арменіі — нароўні з грэчаскім і рымскім, адзін з найстаражытнейшых тэатраў свету еўрапейскага тыпу[1][2]. Старажытны армянскі тэатрУ 1 тыс. да н.э., у эпоху рабаўласніцкага грамадства, з культу продкаў, злучанага з апяваннем вычынаў герояў, з пахавальнымі цырымоніямі, абрадамі, прысвечанымі паміраючаму і ўскрасаючаму богу Гісанэ-Ара Выдатнаму, паўстаў армянскі трагедыйны тэатр «дзайнарку-гузаноў» і «вахбергакоў». З культам Гісанэ-Ара, са святкаваннем вяртання вясны і вакханаліямі ў гонар багіні ўрадлівасці «Анаіт» таксама злучаны старажытнаармянскі камедыйны тэатр, акторамі якога былі «катакергакі» і «катака-гусаны». Армянскі прафесійны тэатр паўстаў пры армянскіх эліністычных манархіях з паганскай містэрыйнай трагедыі і народнай камедыі. Па сведчанні грэчаскага гісторыка Плутарха ў 69 да н.э. цар Тыгран II Вялікі (95—55 да н.э.) пабудаваў у паўднёвай сталіцы Вялікай Арменіі Тыгранакерце[3][4][5] будынак па тыпе эліністычных амфітэатраў Сірыі, дзе даваліся выставы. Вядома таксама, што сын Тыграна цар Артавазд II (56—34 да н.э.), аўтар трагедый, стварыў у паўночнай сталіцы Арменіі Арташаце (які рымляне звалі «Карфагенам Арменіі») тэатр эліністычнага тыпу[3]. Паводле звестак гістарычных крыніц, тут выступала трупа на чале з трагікам Язонам, і ў прыватнасці ў 53 да н.э. была разграна трагедыя Еўрыпіда «Вакханкі». Пачынальна з I стагоддзя да н.э. шматлікія гістарычныя факты пацвярджаюць бесперапыннасць існавання шматстайнага па жанрах і відах армянскага прафесійнага тэатра[3]. Прыкладам у Армавіры — сталіцы старажытнай Арменіі, выяўлены надпісы на грэчаскай мове з урыўкамі з трагедый грэчаскіх аўтараў ці, магчыма, армянскага цара Артавазда II[6]. У старажытнаармянскім тэатры атрымала развіццё пантаміма. Са II стагоддзя вядомая армянская «вардзак» (актрыса-пантамімістка) Назенік. У II—III стагоддзях «дзайнарку-гусаны» і «вахбергу-гусаны» — армянскія акцёры трагедыі выконвалі грэчаскія і армянскія п'есы, а ў сярэдзіне IV стагоддзя выставы даваліся пры двары цара Аршаку II[3]. IV—XV стагоддзіПачынаючы з 301 года, пасля прыняцця хрысціянства ў якасці дзяржаўнай рэлігіі, а таксама ўмацавання феадальнага ладу, царква пачала выступаць супраць тэатральнага мастацтва. Вядомыя, прыкладам, казанні і прамовы каталікоса Іаана Мандакуні (V стагоддзе)[3] скіраваныя супраць тэатральнага мастацтва[7]. Нягледзячы на гэта даваліся выставы антычнай драматургіі (творы Менандра, Еўрыпіда), а таксама складанні армянскіх камедыёграфаў, трагікаў і мімаграфаў[3]. Па тыпе антычных амфітэатраў існавалі адмысловыя тэатральныя будынкі з асобнымі месцамі для жанчын[3], пра што паведамляе Іаан Мандакуні[8]. Менавіта папулярнасць тэатральных пастановак заахвоціла духавенства ўводзіць тэатралізаваныя элементы ў царкоўныя абрады. Так, прыкладам, з літургічнай драмы паўстаў хрысціянскі містэрыйны тэатр, які лічыцца характэрным спараджэннем культуры эпохі феадалізму. Аналіз прац армянскіх навуковых-філосафаў VI—VII стагоддзяў паказвае, што тэатр займаў бачнае месца ў армянскім грамадскім жыцці часу. Ужо ў эпоху познага сярэднявечча вядомая пашыранасць тэатральных выстаў у Васпураканскім княстве, у Анійскім царстве і ў армянскай дзяржаве ў Кілікіі[3]. Існуе дапушчэнне, што на востраве Ахтамар таксама выступалі трупы акцёраў-гузанаў і актрыс-вардзак. На гарэльефах сцен Ахтамарскага храма першай чвэрці X стагоддзя намаляваны маскі армянскага тэатра эпохі ў двух яго адменніках — побытавай камедыі (падобнай з драматургіяй Менандра) а таксама сатырычным вулічным тэатры «гузанаў-мімасоў» і «цахрацу». У XII стагоддзі ўтвараецца армянскі тэатр у каралеўстве Кілікіі, які паступова робіцца адным з цэнтраў армянскай культуры. Тэатральныя і цыркавыя ўяўленні робяцца важнай часткай гарадскога жыцця ў Кілікіі, пра што расказвае ў сваіх творах мясцовы паэт Грыгар Марашэцы. Да гэтага ж часу адносяцца першыя захаваны твор армянскай драматургіі: драматычная паэма Аванеса Ерзнкацы Плуз і містэрыйная драма «Адамава кніга» Аракела Сюнецы[3]. XV—XVIII стагоддзіУ канцы XIV стагоддзяа, пасля падзення Кілікійскага царства, армянскі народ страціў сваю незалежнасць. Захаваліся дадзеныя пра негатыўнае стаўленне царквы да тэатра. У прыватнасці Матэас Джугаецы (каля 1350—1411) заклікаў «не хадзіць да гусанаў, яны гавораць пра справы Хайка і выхоўваюць дух непадпарадкавання»[9]. Іншаземнае ярмо адбілася і на мастацтве. У XV-ым—XVIII-ым стагоддзях у Арменіі назіраецца працэс паступовага адмірання старажытнага тэатральнага мастацтва. Новы армянскі тэатр узнікае ўжо ў XVII—XVIII стагоддзях. Французскі вандроўнік Жан Шардэн паведамляе пра пастаноўку камедыі ў трох дзеяннях, якую выконвалі армянскія гусаны, і якую ён бачыў у 1664 годзе на гарадской плошчы Ерэвана[10]. Новы армянскі тэатр развіваецца сярод армян-эмігрантаў. Вядомыя армянскія школьныя тэатры (царкоўныя і свецкія) існавалыя з 1668 года ў шэрагу гарадах, дзе існавалі армянскія калоніі (Львоў, Венецыя, Вена, Канстанцінопаль, Мадрас, Калькута, Тбілісі, Масква, Растоў-на-Доне). Гэтыя тэатры, быўшы класічнымі пра кірунку, выяўлялі ідэі, спароджаныя нацыянальна-вызвольным рухам. Захавалася трагедыя «Пакутніцтва святой Рыпсімэ», якая была пастаўлена ў 1668 у армянскай школе Львова[3][10]. Зноскі
Літаратура
|
Portal di Ensiklopedia Dunia
