Армянская мініяцюра
Армянская мініяцюра — нацыянальная мініяцюрнае малярства сярэднявечнай Арменіі, Кілікійскага армянскага царства[1] і некаторых армянскіх калоній[2]. Армянская мініяцюра мае некалькі асноўных груп і этапаў развіцця: да XI ст.; школы Вялікай і Малой Арменіі XI—XII стст.; Кілікійскай Арменіі XII—XIV стст.; школы Бардзр-Айка, Ані, Арцаха, Гладзора, Тацева, Васпуракана з XIII ст.; пасля XIII ст. таксама ў калоніях армянскай дыяспары[3]. Гістарычны нарыс. VI—XII стагоддзі  З захаваных каля 30 тыс. армянскіх сярэднявечных рукапісаў каля 10 тыс. з'яўляюцца ілюстраванымі, з якіх 5-7 тыс. — паўнавартаснымі мініяцюрамі[4]. Найчасцей ілюстраваліся Евангеллі, радзей — Біблія, танаканы і чашоцы. Рукапісы ствараліся ў скрыпторыях цэркваў (грчатун). Першыя ілюстраваныя Евангеллі ствараліся, мабыць, з часу іх перакладу на армянскую мову, яшчэ ў V стагоддзі[3]. Найстаражытнейшыя захаваныя армянскія мініяцюры ставяцца да VI—VII стст.[3][5]. Гэта чатыры мініяцюры, прымацаваныя да «Эчміядзінскага Евангелля» 989 года (напісаны ў манастыры Нараванк правінцыі Сюнік[6]). Гэтыя мініяцюры, унікальныя па сваім мастацкім узроўні і вобразным мысленні, з'яўляюцца каштоўнымі ўзорамі раннехрысціянскага выяўленчага мастацтва. Мініяцюры VI—VII стагоддзяў — тэматычныя. Гістарычныя крыніцы паведамляюць пра існаванне ў VI—VIII стагоддзях камсараканскай школы мініяцюры[6]. Ужо ў пачатку VIII стагоддзя Сцяпанас Сюнецы піша «тлумачэнні харанаў»[3], у якіх тлумачыцца сэнс карыстаных колераў, жывёльных і раслінных матываў, асталёўваюцца іх эстэтычнае і сэнсавае значэнне. Цалкам ілюстраваныя кнігі захаваліся з IX стагоддзя[3], гэта «Евангелле царыцы Млке» 862 года[3] і два «Эчміядзінскія Евангеллі». Малярства гэтых рукапісаў адрозніваецца стылістычнай і арнаментальнай разнастайнасцю, ужываннем золата[3]. З X стагоддзя хараны замяняюць «тэмп'ета» ці крыж са ступеністым пастаментам, пазней — «Ахвяраванне Аўраама», «Багародзіца з немаўлём» і евангелісты. Сярод ранніх ілюстраваных рукапісаў варта памянуць рукапіс 986 года[6], які ілюстраваны харанамі, на асобным лісце — выявай крыжа. Рукапісы IX—X стагоддзяў галоўным чынам дзвюх катэгорый: створаныя з прафесійным майстэрствам і параўнальна простыя.  Аж да першай паловы XI стагоддзя мініяцюры месціліся ў пачатку рукапісаў («Ліст Яўсевія», евангелісты і г.д.). Мініяцюры гэтага перыяду лінейныя, выкананы некалькімі «акварэльнымі» адценнямі, простымі «цесьмами». Евангелісты намаляваны якія стаяць (дзве ці чатыры фігуры). Найранейшыя ілюстраваныя рукапісы XI стагоддзя датуюцца 1007[6][7], 1018[8] і 1033 гадамі[6]. У «Евангеллі Вехапара» (X—XI стст.), апроч уласна ліставых ілюстрацый, ёсць таксама мноства ўнутрытэкставых ілюстрацый. Кожнае Евангелле пачынаецца з выявы евангеліста. Многія з гэтых мініяцюр выкананы з вялікім пачуццём колеру і рытму (Евангелле, 1038 г.). З другой паловы XI стагоддзя ўзвышаецца анійская школа рукапіснай кнігі, адным з самых вядомых помнікаў якой з'яўляецца «Евангелле Мугні». Мініяцюры гэтай групы адзначаюцца манументальнасцю і «фрэскавасцю», вылучаюцца багаццем ілюмінацыі ў выяве раслін, рэальных і міфічных істот і г.д.[3]. Многія з іх уяўляюць сабою энцыклапедыі, у тым ліку візантыйскіх і блізкаўсходніх выяўленчых матываў. Евангеллі пачынаюцца з выявы прысутных евангелістаў і тытульных лістоў, што атрымалі амаль кананічны выгляд. Тэматычныя выявы «Евангелля Мугні» следуюць харанам і часта малююцца адзіна. Надалей такі тып мініяцюрнага выканання сустракаецца ў Саргіса Піцака і прадстаўнікоў Гладзорскай школы. З-за візантыйскай і сельджукскай агрэсіі многія армянскія царскія і нахарарскія дамы перасоўваліся ў заходнія правінцыі Арменіі, дзе ў цесным узаемадзеянні з візантыйскай культурай развівалася высокае мастацтва армянскай рукапіснай кнігі і мініяцюры («Евангелле Трапізона», «Евангелле Карса»). Тут візантыйскі ўплыў адзначаецца як у пластыку выяў, так і ў арнаментальных ілюстрацыях. Упрыгожвання Евангелляў XII стагоддзі прасцейшыя, мініяцюр на біблейскія тэмы параўнальна малое. У гэты час канчаткова фармуецца тытульны ліст з адменнымі мініяцюрнымі арнаментамі. У другой палове XII стагоддзя фармуецца мастацтва ілюстрацыі танаканаў (адмысловыя царкоўныя складанкі і да т.п.). У гэтых буйных манускрыптах тэкст пачынаецца з выявы выявы героя ці аўтара «Жыцця», галоўнай ілюстраванай літарай і глхазардам. Некаторыя рукапісы XII стагоддзя сваімі багатымі ілюстрацыям злучаны са школай кілікійскай армянскай мініяцюры. Шэдэўрам армянскай мініяцюры XII стагоддзя лічыцца «Нарэк» 1173 года з чатырма партрэтамі Грыгара Нарэкацы Як адзначае адзін з найбуйнейшых спецыялістаў старажытнай іканаграфіі і мініяцюры В. М. Лазараў, нягледзячы на стасункі з візантыйскай і сірыйскай культурай грунтам стылю армянскай мініяцюры заўсёды з'яўлялася мясцовая мастацкая традыцыя[6]. Галерэя, IX—XII стагоддзі
XIII—XVII стагоддзіКароткі гістарычны нарыс. Новае адраджэнне мініяцюрнага малярства Арменіі плануецца з першай паловы XIII стагоддзя (да мангольскіх заваяванняў) і з апошняй чвэрці таго ж стагоддзя (мініяцюрныя школы Гладзора і Васпуракана). Адзін з найболей значных рукапісаў гэтага часу «Мшо чарынтыр» створаны ў 1200—1202 гадах Варданам Карнецы і Сцяпанасам. Дасягненні арнаментальнага мастацтва XII стагоддзя тут выяўлены ў найбольшай дасканаласці. У першай палове XIII стагоддзя буйным цэнтрам мастацтва рукапіснай кнігі робіцца Ані. Тут было створана «Евангелле Ахпата» (1211 г.), у якім захавалася тэматычная мініяцюра «Уваход Хрыста ў Іерусалім». У гэты час жыў мініяцюрыст Ігнаціяс, працы якога (14 сюжэтных ліставых мініяцюр) адрозніваюцца лінейным стылем, празрыстасцю колераў і адценняў. Рукапіс з Ісфахана ўтрымвае 14 сюжэтных мініяцюр, якія адрозніваюцца эмацыйнай выразнасцю персанажаў, асабліва жаночых. У «Евангеллі перакладнікаў» 1232 года персанажы адрозніваюцца драматызмам, колеравыя адценні напружаны. З 1224—1261 гадоў вядомыя каштоўныя княскія рукапісы з Хачэна (Нагорны Карабах), якія сваім мастацкім выкананнем блізкія Евангеллям Ігнаціяса і Ахпата. Сваёй раскошай і мастацкімі асаблівасцямі адрозніваецца «Евангелле Ерзнка» 1269 года. Майстры мініяцюрнай школы Гладзора канца XIII-га, сярэдзіны XIV стагоддзя Маціёс, Мамік, Тарос Таранацы, Аваг, адрозніваюцца мастацкім стылем, і кожны адмыслова носіць уплыў кілікійскай мініяцюрнай школы. Мамік, быўшы таксама архітэктарам і скульптарам, стварыў адмысловыя мініяцюрныя тыпажы, намаляваўшы персанажаў больш шматплана, чым прадстаўнікі кілікійскай школы. Ужо ў 1320-гг. Саргіс Піцак адраджае ўсе віды тэматычнай мініяцюры, яго творчасць характарызуюць сіметрычныя кампазіцыі, плоскасцевы геаметрызаваны стыль і г.д.. Тарос Таранацы ў сваіх харанах і ілюстрацыях тытульных лістоў укараняў незвычайныя, мелыя найстаражытнейшыя мастацкія карані арнаментальныя матывы. У яго мініяцюрах горы і рэкі «рухомыя», поўныя ўнутранага жыцця, твары людзей намаляваны лірычна. Вельмі напружаным намаляваў унутраны свет сваіх герояў мініяцюрыста Аваг, які працягнуў некаторыя традыцыі кілікійскай школы 70—80-гг XIII стагоддзя. Найранейшыя армянскія мініяцюры са свецкім утрыманнем пішуцца, галоўным чынам, з XIII стагоддзя[4]. Працяг традыцыі гладзорскай мініяцюрнай школы адзначаецца ў Тацеве, дзе Грэгар Татэвацы пісаў таксама тлумачэнне да малюнкаў харанаў, а ў 1378 годзе сам ілюстраваў адно Евангелле. У ім захаваны мастацкія тыпажы Тараса Таранацы, аднак менш выразныя.  З уторай палове XIV стагоддзя, у звязку з стратай армянскім народам нацыянальнай дзяржаўнасці, армянская культура часова развіваецца больш у дыяспары — Італія, Крым, Канстанцінопаль і г.д.. У самай Арменіі каштоўныя рукапісы працягвалі стварацца ў Сюніку і Бардзр Айку (Высокая Арменія). У апошнім асабліва заўважаецца ўплыў візантыйскага «палеа лагічнага» майстэрства. Мініяцюрныя традыцыі Высокай Арменіі проста працягваюць армянскія мініяцюрысты Крыма — Грэгар Сукіясанц, Нацер і яго сын Аветыс, Нігагаяс Цахкарар і іншыя. У Сярэднявеччы былі створаны асаблівыя кіраўніцтвы па выяўленчым мастацтве — «Паткерусуйцы». Найстаражытнейшая з захаваных рукапісаў — «Паткерусуйц» ставіцца да XV—XVI стст.[9]. Сярод армянскіх мініяцюрыстаў эпохі адрозніваецца таксама Акоп Джугаеци (XVI—пачатак XVII стагоддзя), які паводле версіі некаторых гісторыкаў лічыцца апошнім буйным армянскім мініяцюрыстам. Узнікненне армянскага друкарства і станковага малярства мелі негатыўную ролю для далейшага развіцця сярэднявечнай мініяцюры. Кілікійская школа Армянская мініяцюра і кніжнае мастацтва XIII стагоддзя найбольшага развіцця дасягае ў Кілікіі[1]. Кілікійксая школа была сфармавана ў XII стагоддзі, праіснаваўшы да 80-гг. XIV стагоддзя. У гэты перыяд у грачтунах Дразарка, Скеўры, Акна, Грнера, Бардзраберда працавалі таленавітыя мастакі Грэгар Млічэцы, Кастандзін, Вардан, Кіракас, Аванес, Тарос Раслін, Грэгар Піцак, Саргіс Піцак, Аванес Аркаехбайр. Найстаражытнейшыя рукапісы гэтай школы галоўным чынам з Дразарка. З другой паловы XII стагоддзя адзін з цэнтраў кілікійскай школы мініяцюры робіцца Скеўра, дзе былі фармаваны яго асноўныя прынцыпы. Вядомыя імёны трох мініяцюрыстаў са Скеўры — гэта Вардан, Кастандзін і Грэгар Млічэцы. Вядомы рукапіс Млічэцы — «Кніга скрушных спеваў» Нарэкацы, ілюстраваная ў 1173 годзе. Да 1193 года ставіцца Львоўскае Евангелле (у армянскай традыцыі — «Евангелле Скеўры») таго ж мініяцюрыста. У апошняй працы ўжо больш адчувальныя новыя характэрныя рысы кілікійскай армянскай мініяцюры. Гэта школа зноў адрадзілася пасля кіравання Хетума I-га, у другой палове XIII стагоддзя, чаму папярэднічаў параўнальны заняпад першай паловы таго стагоддзя. Пачатак развіцця грчатунаў Ромклы адносіцца да 60-гг. XII стагоддзя. Найстаражытнейшы ілюстраваны рукапіс з Ромклы — Евангелле 1166 года. Горад Ромкла робіцца цэнтрам развіцця кілікійскай школы мініяцюры ў другой палове XIII стагоддзя. Гэта развіццё цесна злучана з дзейнасцю каталікоса Кастандзіна I Бардзрабердцы. Першы майстар гэтай школы — Кіракас. Большая частка рукапісаў Ромкла (у тым ліку Тароса Расліна) была створана на заказ кілікійскага каталікоса. Разам з Кіракасам яшчэ адным майстрам мініяцюры 40—60-гг. XIII стагоддзя быў Аванес. Захаваліся значная колькасць рукапісаў невядомых мастакоў другой паловы стагоддзя. Хоць сістэма ілюстравання Евангелляў змянілася нязначна, істотна ўзбагаціўся іх тэматычны і арнаментальны ахоп. Тарос Раслін дае новыя іконаграфічныя пераводы евангелічным тэмам. Яго высокія класічныя працы ажыўляюцца тым, што мініяцюрыст скарыстаў рэальных тыпажаў і твараў для стварэння евангелічных выяў. Хараны і сцэны суправоджаны выявамі біблейскіх прарокаў. Рослін развівае колер да найтанчэйшых адценняў, выкарыстоўвае багатыя празрыстыя тоны, надае персанажам незвычайную натуральнасць. Тарос Раслін і наступныя прадстаўнікі кілікійскай прыдворнай школы шмат у чым апярэдзілі італьянскую трэчэнта XIV стагоддзя. У «Евангеллі царыцы Кран» (1272 г.), «Евангеллі прынца Васака», «Лекцыянарый Хетума II» (1286 г.) і іншых працах 1280-гг. аўтар сінтэзаваў выяўленчыя метады армянскай і іншых культур. Мастакі таго часу развіваюць стыль Расліна ўбок некаторай драматызацыі выяў. Бліскучымі ўзорамі біблейскай ілюстрацыі з’яўляюцца Бібліі школы Аванеса Аркаехбайра 1263—1266 і 1270 гадоў, а таксама «Біблія цара Гетума» 1295 года. Аднак у цэлым, пасля падання Ромкла (тут знаходзіўся пасад каталікоса) ў 1292 годзе, кілікійская мініяцюрная школа трывае заняпад, тэматычныя мініяцюры амаль не ствараюцца. Галерэя, XIII—XV века
Гладзорская школа Гладзорская школа мініяцюры[10][11] развівалася ў манастыры Гладзор у грачатуне Гладзорскага ўніверсітэта[12] з канца XIII-га да сярэдзіны XIV стагоддзя. У выніку мангольскіх нашэсцяў культурнае жыццё Арменіі перажывае часовы заняпад і толькі ў канцы XIII стагоддзя дзякуючы княскім дамам Сюніка Арбелян і Прашан атрымоўваецца зноў рэанімаваць творчае жыццё краіны[13]. Ужо ў пачатку XIV стагоддзя Сюнік з'яўляўся найважнейшым цэнтрам мастацкай творчасці Арменіі[14]. Гладзорская школа мініяцюры ахапляе 60-гадовы перыяд. Раннія прадстаўнікі гэтай школы Аванес і Матэвос (Евангелле, 1292[15]). Сярод бачных прадстаўнікоў — Мамік і Тарос Таранацы[16], пакінулі значны след у гісторыі армянскай сярэднявечнай культуры. Адна з лепшых прац апошняга — «Біблія Есаі Нчэцы», створана ў 1318 годзе[17]. Мініяцюрысту Аваку прыналежыць ілюстрацыя Евангеллі 1329 года[12]. У арнаментальных матывах, быўшы пад моцным уплывам кілікійскай школы, мастакі Гладзора ў многіх элементах выяўляюць значную самастойнасць стылю. Адной з асаблівасцей гэтай школы — адмысловая палітра колеру. Тут сустракаюцца майстэрскія мастацкія рашэнні, у прыватнасці ўнікальны сінтэз чорнага і залацістага колераў. Традыцыі кілікійскай мініяцюры ў Гладзоры былі развіты адмыслова, прылягаючы таксама да прагрэсіўнага «палеа лагічнага» мастацтва таго часу. Характэрныя рысы гэтага развіцця больш за ўсё заўважныя ў другім этапе развіцця гладзорской школы мініяцюры, у працах малодшых майстроў. Надалей, традыцыі гладзорской школы працягнуліся таксама ў розных культурных цэнтрах сярэднявечнай Арменіі. Калі майстры Гладзора ўжыццявілі мастацкую апрацоўку і сінтэз розных мініяцюрных школ Арменіі, то некаторыя з іх простых вучняў пакінулі след у гісторыі армянскай мініяцюры толькі паўторам мастацкага стылю настаўнікаў. Гладзорская школа мініяцюры з'яўлялася той часткай сярэднявечнага армянскага кніжнага мастацтва, якое больш за ўсё насіла ўплыў манументальнага і іншых відаў мастацтваў (Мамік і Матевос былі таксама архітэктарамі і скульптарамі). Васпураканская школа Васпураканская школа мастацкай мініяцюры[18] з'яўлялася самым вялікай і даўгавечнай у гісторыі армянскай мініяцюры. Часам завецца Ванскай школай[19], ад назвы цэнтральнага горада Васпуракана, горада Ван. Рукапісы, асабліва XIII—XIV стагоддзяў, сваім мастацкім стылем процілеглыя традыцыям тонкай мастацкай школы Кілікіі. Тут пераважае прасцейшы стыль і лінейна-арнаментальны падыход. Мастацкі стыль больш архаічны, персанажы франтальныя. Першыя цэнтры гэтай школы фармаваліся на поўначы Васпуракана — Арчэш, Арцке, Беркры. У позным Сярэднявеччы плануюцца змены ў стылявых і вобразных падыходах мініяцюрыстаў. Бачныя майстры часу — Сімяон Арчышэцы, Хачэр, Авісан, Мелікседек, Вардан Арцкецы, Сцяпанас. Сярод асаблівасцей мініяцюрнай тэхнікі XIII—XIV стагоддзяў адзначаецца цікавасць да дэкаратыўна-плоскасцевых формаў. Мастакі-мініяцюрысты дасягаюць расчыненні тэмы, унутранага драматызму як артыстызмам рыскі і колеру, так і кароткімі і яснымі формамі, аж да выкарыстання семантычных і сімвалічных знакаў. Першачарговае месца даецца адной з асаблівасцей сярэднявечнага мастацтва — рознамаштабнасці. Васпураканская школа мініяцюры сваім мастацкім і стылявым адзінствам у цэлым носіць рэлігійна-дагматычны характар, значна напоўненае мясцовым нацыянальным «мастацкім фальклорам». Адраджэннем гэтай школы лічыцца прамежак ад 40—50-гг. XIV стагоддзя да XVI стагоддзя ўлучна. Бурна развіваюцца такія цэнтры рукапіснага мастацтва, як Абак, Ахтамар, Мецоп, Лім, Вастан, Вараг, Хлат, Ван, і г.д.. У гэты перыяд быў фармаваны асаблівы стыль гэтай школы. Адным з першых майстроў школы робіцца Кіракас Агбакецы, яму вынікае Закарыя Ахтамарцы. Вялікай папулярнасці дасягаюць мініяцюрысты Вастана, сярод якіх найболей бачны майстар Тарун Цахкох. Яго паслядоўнікі — Туман, Сабаках, Грыгар Хлатэцы, Аствацатур Абега і інш.. Адзін з буйных цэнтраў гэтай школы быў Хзан, дзе захаваліся свае асаблівыя традыцыі да самага канца XVI стагоддзя. Тут чынілі таленавітыя мініяцюрысты Рстакес, Аванес Хізанцы, Мкрціч (40—70-гг. XV ст.), Аванес (XV ст.), Хачатур (XV ст.) і інш. Дзейнасць мастакоў Багеша (і ўскрайкавых культурных цэнтраў) пачынаецца параўнальна позна — XVI—XVII стст.. Характэрныя рысы васпураканской школы мініяцюры больш выяўлены ў лепшых працах другой паловы XIV стагоддзя і XV стагоддзі ў цэлым. Гэты стыль моцна адрозніваецца дэкаратыўна-арнаментальным абліччам. З канца XV-га — пачатку XVI стагоддзя традыцыйны стыль школы пачынае змяняцца. Асобныя мастакі (Мінас, Ісраэль Ярэц, Карапет Беркрецы, Карапет Ахтамарцы (XV у.), Закарыя Гнунецы, Вардан Багішчэцы, Хачатур Хізанцы (XVI ст.) яшчэ захоўвалі дух і мысленне сярэднявечнай армянскай мініяцюры, аднак ужо з XVII стагоддзя пад уплывам асабліва еўрапейскай кніжнай ілюстрацыі стыль і мастацкае мысленне значна змяняюцца. У той ці іншай ступені дзейнасць васпураканская школа працягнулася да XVIII стагоддзя. Тацеўская школа Дзеяла ў Тацеўскім універсітэце ў вобласці Сюнік, якія сталі тады найважнейшыым цэнтрам мастацкай творчасці Арменіі[14]. Паводле гістарычных крыніц у Тацеве выкладалася мастацтва майстэрства і кніжнай ілюстрацыі[20]. Захаваліся параўнальна малалікія, але каштоўныя мініяцюры гэтай школы XIV—XV стагоддзяў[10][21] (у Тацеве мініяцюрная школа існавала ўжо ў IX стагоддзі[6]). Тут працягнуты лепшыя традыцыі гладзорскай школы мініяцюры[12]. Адзін з прадстаўнікоў тацеўскай школы — Грыгар Татэвацы, які ў 1378 годзе ілюстраваў Евангелле[22]. Апошні ў сваіх працах шматкроць разглядае пытанні эстэтыкі, прынцыпы якіх сам ужываў у сваіх мастацкіх працах[20]. Майстэрства Татэвацы выяўляецца ўнікальнай палітрай, дзе пераважаюць ярка-чырвоны і сінія колеры спалучаныя з карычневымі і жоўтымі адценнямі. Яго твор адрозніваецца манументальнасцю і захаванасцю прапорцый фігур. Твары людзей выкананы вельмі тонка і выразна[20]. Адзін з лепшых майстроў пачатку XV стагоддзя — Айрапет (згадваецца таксама імем Нагаш Айрапет). Захавалася частка ілюстраванага ім Евангелля 1407 года[23]. Захавалася таксама «Айсмавурк» Айрапета[24]. Шматкаляровыя малюнкі мастака — спелыя тварэнні мініяцюрнага мастацтва, адрозніваюцца маляўнічасцю адценняў і вытанчанасцю. У канцы XV стагоддзя ў Тацеве дзеяў мініяцюрыст Абраам. Развіваючы традыцыі Тацеўскай і Гладзорскіх школы мініяцюры ён насіў уплыў творчасці Тароса Таранацы. У Тацеве былі ілюстраваны таксама рукапісы без тэматычных мініяцюр. Тацеўская школа мініяцюры праіснавала каля 50 гадоў, пакінуўшы значны след у гісторыі армянскай мініяцюры. Галерэя, XV—XVII стагоддзі
Крымская армянская мініяцюра Пасля паслаблення і распаду армянскай дзяржаўнасці, Крым робіцца адным з цэнтраў развіцця армянскай культуры[25]. У армянскіх цэрквах і манастырах Крыма былі напісаны і ілюстраваны сотні рукапісаў (паводле некаторых дадзеных да 500[25]), з якіх 300 цяпер захоўваюцца ў Матэнадаране. У мастакоў крымскай школы армянскай мініяцюры[2] ярка заўважныя ўсе асновы і традыцыі мініяцюрнага мастацтва Арменіі (асаблівы ўплыў зрабіла кілікійская школа, а таксама традыцыі мастацкай мініяцюры Байбурт-Эрзурумскай вобласці[25]). Армянскія мініяцюрысты ствараюць высокапрафесійнае мастацтва, скарыстаючы адмысловыя спалучэнні рыскі і шматкаляровасці. Класічны залацісты фон, часта замяняўся цёмна-сінім, што здраджвала мініяцюрам асаблівую выразнасць і неспасціжнасць. Найболей важнымі цэнтрамі армянскага кніжнага мастацтва з'яўляліся Кафа (цяпер Феадосія) і Сурхат (цяпер Стары Крым). Тут чынілі Грэгар Сукіясанц, Аракел, Аветыс, Сцяпанас і інш.. Пасля захопу татарамі Крыма ў XV стагоддзі, армянскае культурнае жыццё перажывае некаторы заняпад. Новы росквіт армянскага мініяцюрнага мастацтва плануецца з XVII стагоддзя. Сярод найболей вядомых майстроў эпохі былі Нагаш Эолу, Нікагаяс Цахкарар, Хаспет, і інш. Зноскі
Літаратура
Гл. таксама
Спасылкі
|
.jpg)
.jpg)
Portal di Ensiklopedia Dunia
