Вольны каралеўскі горад

Вольны каралеўскі горад (лац.: libera regiae civitas) — былыя гарады ў каралеўстве Венгрыя, якія не падпарадкоўваліся жупным органам сталіцы, мелі сваё ўласнае самакіраванне і заканадаўчую ўладу, іх жыхары пераважна самі абіралі рыхтара (войта) і органы кіравання. Гэтыя гарады мелі ў Венгрыі т. зв. чацверты статус і ў тагачасным феадальным грамадстве з'яўляліся астравамі дэмакратыі.

Паводле двух дэкрэтаў караля Уладзіслава II 1498 і 1514 гадоў у Славакіі атрымалі статус вольных каралеўскіх гарадоў:

• Карчмарскія
  • Бардзеёў
  • Браціслава
  • Кошыцы — другі горад у шэрагу пасля Буды паводле прывілея Людавіта Вялікага для горада Кошыцы 1347 года
  • Прэшаў
  • Трнава

• Персанальныя:
  • Левача
  • Скаліца
  • Трэнчын
  • Сабінаў

• Шахцёрскія:
  • Банска-Бела
  • Банска-Бістрыца
  • Банска-Шцьяўніца
  • Крэмніца
  • Любетава
  • Нова-Баня
  • Пуканец
  • Зволен

Некаторыя гарады, асабліва ў XVI стагоддзі, маглі атрымліваць прывілеі, падобныя каралеўскім горадам, вызваляліся ад розных падаткаў і мытаў і мелі права валодаць прыгоннымі вёскамі. Гарадскі статус мелі ў Славакіі прыкладна 110 населеных пунктаў. Тым не менш, вольныя каралеўскія гарады былі адзінымі, якім дазвалялася ўзводзіць муры.

У 1608 годзе права надання прывілеяў горадам перайшло ад караля да ўрада Венгерскага каралеўства. Паводле закону 1687 манарх меў права надаць гораду статус вольнага каралеўскага толькі паводле згоды сойма.

У XVI—XVIII стагоддзях гэты статус атрымалі:

• • Брэзна (1650)
  • Кежмарак (1405, у XV стагоддзі трапіў у падданства Кежмарскага замка, у 1655 атрымаў паўторна)
  • Комарна (16 сакавіка 1745)
  • Крупіна
  • Модра (1607)
  • Пезінак (1647)
  • Светы Юр (1647)

Вольныя каралеўскія гарады атрымлівалі наступныя прывілеі:

• выбар уласнага войта, гарадской рады, кіраўніцтва і святара
• заканадаўчай моцы на тэрыторыі, належачай гораду
• права на вызваленне ад выплаты мыта, robotovania, выплаты трыдзесяціны
• вольная перадача маёнткаў нашчадкам з боку асобных мяшчан
• права гандлю
• памешчыцкае права
• вызначэнне мераў і вагаў для разлікаў
• эканамічныя пытанні

У выпадку судовае цяжбы не было магчымасці абскарджвання ў вышэйстаячых судах, рашэнні выносіліся канчатковыя. Адзінай магчымасцю змены прысуду быў зварот пра памілаванне да караля.

Сярод абавязкаў былі:

• выплата каралю падатку
• у выпадку наведвання каралём — забавы для яго
• навагоднія падарункі
• напачатку існаваў абавязак і пастаўляць салдат у каралеўскае войска

• Вольны каралеўскі шахцёрскі горад

• Anton Špiesz. Slobodné kráľovské mestá na Slovensku v rokoch 1680-1780. — Košice: Východoslovenské vydavateľstvo, 1983. — ISBN 93-003-83.
• Anton Špiesz. Bratislava v stredoveku. — Turany: Perfekt, 2008. — ISBN 978-80-8046-397-7.