Гуляўнік лекавы

Гуляўнік лекавы
Навуковая класіфікацыя
прамежныя рангі Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Расліны Аддзел:  Кветкавыя Клас:  Двухдольныя Парадак:  Капустакветныя Сямейства:  Капуставыя Трыба:  Sisymbrieae Род:  Гуляўнік Від:  Гуляўнік лекавы
Міжнародная навуковая назва
Sisymbrium officinale (L.) Scop., 1772
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   184481 NCBI   126270 EOL   583773 IPNI   289589-1 TPL   kew-2474949

Гуля́ўнік лекавы^[1][2], Кудзер лекавы^[3] (Sisymbrium officinale) — від кветкавых раслін роду Гуляўнік (Sisymbrium) сямейства капуставых.

Аднагадовая жорстка валасістая травяністая расліна. Сцябло прамое, шырока разгалінаванае, 30—60 см вышынёй. Лісце чаргаванаеае; ніжняе — на хвосціках, з 4—6 даўгаватымі надрэзаназубчастымі бакавымі долямі, верхняя доля больш бакавой, дзідападобная; верхавінныя — сядзячыя, ля аснавання дзідападобныя, зубчастыя або амаль цэльнакрайнія. Кветкі дробныя, правільныя, абодваполыя, у падоўжаных бязлістых гронках; пялёсткі (іх 4) з кіпцікам, жоўтыя. Плод — стручок. Цвіце ў чэрвені — ліпені.

Распаўсюджаны на тэрыторыі Еўразіі і Паўночнай Амерыкі. Расце па ўсёй тэрыторыі Украіны як пустазелле на палях, уздоўж дарог і каля жылля.

Трава змяшчае гліказід тыпу сінігрыну і энзім міразін, якія пры ўзаемадзеянні ўтвараюць эфірны гарчычны алей, каратын (у свежым лісці 76 мг%) і аскарбінавую кіслату.

Гаючыя якасці гэтай расліны былі вядомыя яшчэ лекарам Старажытнай Грэцыі. Яе і цяпер цэняць як сродак, што дзейнічае на залозы верхніх дыхальных шляхоў, павялічвае колькасць макроты і разрэджвае яе, што палягчае адхаркванне. Нягледзячы на гэта, асноўным паказаннем да прызначэння трэба лічыць запаленне верхніх дыхальных шляхоў. У Францыі расліну называюць травой спевакоў і рэкамендуюць яго педагогам, артыстам і іншым асобам, якія па прафесіі напружваюць голас, як сродак, што змякчае болевыя адчуванні і запаленчы стан верхніх дыхальных шляхоў, памяншае хрыпласць. Акрамя таго, расліну выкарыстоўваюць як мачагонны (ацёкі, нырачная недастатковасць), звязальны (панос, дызентэрыя) і супрацьцынготны сродак (эфектыўным супрацьцынготным сродкам лічыцца настойка са свежага лісця). Маладое лісце ядомае, яго выкарыстоўваюць для падрыхтоўкі вітамінных салатаў, вінегрэтаў, юшак і зялёнага баршчу.

Для медыцынскіх патрэб выкарыстоўваюць свежую (у выглядзе соку або салаты) або сушаную траву (Herba Sisymbrii). Перавагу трэба аддаваць свежым раслінам, сабраным падчас цвіцення, паколькі пры захоўванні яна часткова губляе свае лячэбныя ўласцівасці. Сушаную траву захоўваюць у шчыльна зачыненых шкляных або бляшаных банках. Тэрмін захоўвання — 1 год. Расліна неафіцынальная.

• Пашына Г. В. Гуля́ўнік // Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 2. Гатня — Катынь / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1983. — С. 145. — 522 с. — 10 000 экз.
• 2. Sisymbrium — Гулявник // Определитель высших растений Беларуси (руск.) / Под ред. В. И. Парфёнова. — Мн.: Дизайн Про, 1999. — С. 1006—107. — 472 с. — 1 000 экз. — ISBN 985-6182-78-6.

• Сухоребрик лікарський (укр.)
• Растения Беларуси // Гербарий ЦБС НАН Беларуси MSKH (руск.)
• PLANTS Database (англ.)
• Гулявник лекарственный — Sisymbrium officinale: інфармацыя пра таксон у праекце «Плантариум» (вызначальнік раслін і ілюстраваны атлас відаў). (руск.)