Дзяржава Палесціна
Дзяржа́ва Палесці́на (араб. دولة فلسطين) — дэ-юрэ незалежная часткова прызнаная дзяржава на Блізкім Усходзе, якая знаходзіцца ў працэсе стварэння. Незалежнасць Дзяржавы Палесціна станам на жнівень 2018 года прызналі 137 з 193 дзяржаў-членаў ААН[2]. Фарміраванне палесцінскай дзяржавы прадугледжваецца ў адпаведнасці з рашэннямі ААН на тэрыторыі Заходняга берага ракі Іардан (або яго часткі, у тым ліку на тэрыторыі Усходняга Іерусаліма) і сектара Газа. Існуюць розныя прапановы па яе стварэнні ў залежнасці ад меркавання аб палесцінскай дзяржаўнасці, а таксама розныя яе вызначэнни як тэрыторыі. Дэ-факта Дзяржава Палесціна па сённяшні дзень не створана і не валодае рэальным суверэнітэтам. Дзяржаўныя структуры сфармаваны толькі часткова. У часовай сталіцы Рамале функцыянуюць прэзідэнт, урад і парламент. Аднак у дзяржаве няма арміі, хоць ёсць паліцыя і пры гэтым актыўна дзейнічаюць напаўвайсковыя арганізацыі. Няма сваёй валюты, у якасці грашовай адзінкі выкарыстоўваюцца новы ізраільскі шэкель і долар ЗША. У Палесціне няма дзеючага міжнароднага аэрапорта, таму для палётаў у краіны свету вышэйшыя палесцінскія дзяржаўныя дзеячы выкарыстоўваюць аэрапорт сталіцы Іарданіі Аман. Значная частка тэрыторыі Заходняга берага ракі Іардан акупавана ізраільскай арміяй, Усходні Іерусалім (і горад у цэлым) таксама знаходзіцца пад іх кантролем. Ізраіль кантралюе таксама практычна ўсе межы палесцінскіх тэрыторый, за выключэннем мяжы сектара Газа з Егіптам[3], але пры гэтым перашкаджае марскім зносінам сектара Газа са знешнім светам. Палесцінскія тэрыторыі, нягледзячы на існаванне частковага палесцінскага кіравання на іх, усё роўна разглядаюцца ААН як акупаваныя Ізраілем[4]. Прадстаўнікі АВП называюць Палесціну «краінай пад ізраільскай акупацыяй»[5]. Сектар Газа і Заходні бераг ракі Іардан уяўляюць сабой два эксклавы, падзеленыя тэрыторыяй Ізраіля. Першы кантралюецца прыхільнікамі ХАМАС, прызнанага ў шэрагу краін тэрарыстычнай арганізацыяй, а другі — прыхільнікамі ФАТХ, арганізацыі, якая фармуе аснову АВП. Пасля працяглага канфлікту і спробаў урэгулявання 2 ліпеня 2014 года ХАМАС і ФАТХ пры ўдзеле пяці міністраў-хрысціян сфармавалі ўрад нацыянальнага адзінства, які быў прыведзены да прысягі прэзідэнтам Абасам[6][7]. Гэты ўрад праіснаваў да пачатку 2019 года і сышоў у адстаўку ў сувязі з так і не ўрэгуляванымі супярэчнасцямі паміж ФАТХ і ХАМАС, з прычыны чаго ўрад не меў кантролю над сектарам Газа[8]. ЭтымалогіяНазва «Палесціна» паходзіць ад «Філісціна» — назвы заселенай у старажытнасці філісцімлянамі часткі міжземнаморскага ўзбярэжжа цяперашняга Ізраіля. Арабскія заваёўнікі з 638 года называлі краіну «Фаласціна» ў якасці арабскай формы назвы «Палесціна». У часы брытанскага мандата назва «Палесціна» замацавалася за падмандатнай тэрыторыяй. У сярэдзіне XX стагоддзя назва «палесцінцы», утвораная ад слова «Палесціна», стала ставіцца да арабаў, якія пражывалі на гэтай тэрыторыі («палесцінскі народ», «арабскі народ Палесціны»), хоць перш яна вызначала ўсіх жыхароў рэгіёну без этнічнай афарбоўкі[9][10][11]. У 1994 годзе, у выніку Пагадненняў у Осла паміж Ізраілем і АВП, была ўтворана Палесцінская нацыянальная адміністрацыя (ПНА) як кіраўніцтва на тэрыторыі, якая ўключае Заходні бераг ракі Іардан і сектар Газа. У цяперашні час ПНА часткова (разам з Ізраілем) кантралюе толькі Заходні бераг ракі Іардан, а сектар Газа фактычна кантралюецца рухам ХАМАС, які, верагодна, плануе дамагацца незалежнасці сектара Газа ад ПНА[12]. ПНА імкнецца да міжнароднага прызнання незалежнасці Дзяржавы Палесціна[13], у сувязі з чым СМІ часта выкарыстоўваюць назву «Палесціна»[14][15][16] для абазначэння Палесцінскай аўтаноміі і прызнанай некаторымі краінамі[17][18][19] Дзяржавы Палесціна. Пры гэтым, у дакументах, падпісаных Ізраілем і Арганізацыяй вызвалення Палесціны па выніках «Пагадненняў у Осла», ужываецца тэрмін «Palestinian Authority» («Палесцінская адміністрацыя»)[20][21][22]. ГісторыяПры распадзе Асманскай імперыі пасля Першай сусветнай вайны еўрапейскія дзяржавы падзялілі многія з яе складальных абласцей у палітычныя адзінкі, паводле мандатаў Лігі Нацый. На Блізкім Усходзе Сірыя (уключаючы Асманскі аўтаномны хрысціянскі Ліван і навакольныя тэрыторыі, якія сталі Ліванскай Рэспублікай) перайшла пад французскі кантроль, у той час як Месапатамія, Палесціна і Трансіарданія былі перададзены Англіі. Большасць з гэтых тэрыторый атрымалі незалежнасць на працягу наступных трох дзесяцігоддзяў без значных складанасцяў, хоць у невялікай колькасці рэжымаў каланіяльная спадчына працягвалася прадастаўленнем выключных правоў на продаж і здабычу нафты, і захаваннем ваеннай прысутнасці. Аднак выпадак Палесціны заставаўся праблематычным. Пасля вайны паўсталі два новых руху, заснаваныя на еўрапейскім нацыяналізме: Арабскі нацыяналізм, заснаваны на культурнай супольнасці ўсіх арабскіх народаў, і Панарабізм, які заклікае да стварэння аб’яднанай дзяржавы для ўсіх арабаў. Пасля Другой сусветнай вайны, створаная Арганізацыя Аб’яднаных Нацый на Другой сесіі сваёй Генеральнай Асамблеі 29 лістапада 1947 года прыняла Рэзалюцыю № 181 аб плане падзелу Палесціны на арабскую і яўрэйскую дзяржавы з прадастаўленнем асаблівага статусу раёна Іерусаліма (уключаючы Віфлеем), якім кіраваў ААН. Вярхоўны арабскі камітэт Палесціны і Ліга арабскіх дзяржаў (ЛАГ), у адрозненні ад яўрэйскіх сіл, яе не прымае[23][24][25]. Гэта прывяло да першай араба-ізраільскай вайны, што пацягнула за сабой шматгадовы міжэтнічны канфлікт паміж яўрэямі і палесцінцамі, а таксама паміж Ізраілем і арабскімі краінамі. Створаная ў 1964 годзе «Арганізацыя вызвалення Палесціны» (АВП) і яе саюзнікі не прызнавалі стварэння дзяржавы Ізраіль і вялі супраць дзяржавы тэрарыстычную вайну. Арабскія краіны, якія прынялі ў жніўні 1967 года на арабскім саміце ў Хартуме (Судан) рашэнне, званае «трыма "Не"»: не міру з Ізраілем, не прызнанню Ізраіля і не перамовам з ім. Тым самым, яны падтрымалі АВП. Абвяшчэнне Дзяржавы Палесціна адбылося 15 лістапада 1988 года ў Алжыры на сесіі Палесцінскага нацыянальнага савета — вышэйшага дарадчага органа Арганізацыі вызвалення Палесціны (АВП) — 253 галасы «за», 46 — «супраць» і 10 чалавек утрымалі свой голас. Пры гэтым АВП не кантралявала якую-небудзь тэрыторыю, на якую прэтэндавала. У 1994 годзе ў выніку Пагадненняў у Осла паміж Ізраілем і АВП ад 13 верасня 1993[26] была створана Палесцінская нацыянальная адміністрацыя (ПНА). Пытанне стварэння будучай дзяржавы дамова не прадугледжвае; пры гэтым «абодва бакі ўзялі на сябе канкрэтнае абавязацельства не прымаць ніякіх аднабаковых дзеянняў па змяненні статусу Заходняга берага ракі Іардан і сектара Газа»[27]. 29 лістапада 2012 года па выніках галасавання ў Генеральнай Асамблеі ААН (138 галасоў «за», 9 — «супраць», 41 краіна ўстрымалася) «надаць Палесціне статус дзяржавы-назіральніка пры Арганізацыі Аб’яднаных Нацый, якая не з’яўляецца яе членам, без шкоды для набытых правоў, прывілеяў і ролі Арганізацыі Вызвалення Палесціны ў Арганізацыі Аб’яднаных Нацый як прадстаўніка палесцінскага народа згодна адпаведным рэзалюцыям і практыцы»[28][29][30]. 5 студзеня 2013 года быў выдадзены ўказ старшыні ПНС Махмуда Абаса, які прадпісваў надалей замест назвы «Палесцінская нацыянальная адміністрацыя» выкарыстоўваць у афіцыйных мэтах выключна назву «Дзяржава Палесціна»[31][32]. Міжнародна-прававое прызнанне Дзяржава Палесціна афіцыйна прызнана 137 дзяржавамі-членамі ААН і ўваходзіць у склад Лігі Арабскіх Дзяржаў, але не мае статусу паўнапраўнага члена ААН, паколькі не прызнана трыма дзяржавамі-пастаяннымі членамі Савета Бяспекі ААН (ЗША, Вялікабрытаніяй і Францыяй), а таксама большасцю краін Еўрасаюза, Японіяй і некаторымі іншымі. На студзень 2019 года шэраг краін, у прыватнасці, Ізраіль, Іспанія, Нарвегія, ЗША, Швецыя і некаторыя іншыя гэта рашэнне не прызналі[33][34]. У краінах, што ўжо прызналі Дзяржаву Палесціна, дыпламатычныя прадстаўніцтвы АВП дзейнічаюць пад шыльдай пасольстваў Дзяржавы Палесціна. Нягледзячы на шырокае міжнароднае прызнанне, бязвізавы ўезд на сваю тэрыторыю ўладальнікам палесцінскага пашпарта далі толькі 36 краін. Для параўнання: жыхары ЗША, Германіі, Люксембурга і Даніі, не маючы візы, могуць наведаць 172 дзяржавы. Грамадзяне з пашпартамі Бельгіі, Італіі і Галандыі могуць уехаць у 171 краіну. Ізраільцяне могуць наведаць 144 краіны[35]. Межы і насельніцтва  Як вынікае з рэзалюцыі 181 Генеральнай асамблеі ААН ад 29 лістапада 1947 года аб падзеле брытанскай мандатнай тэрыторыі Палесціны, на яе тэрыторыі павінны былі быць створаныя дзве незалежныя дзяржавы — яўрэйская (Дзяржава Ізраіль) і арабская, а таксама Вялікі Іерусалім — тэрыторыя, падкантрольная ААН. Кожная з дзяржаў павінна была складацца з трох тэрыторый, якія мяжуюць адзін з адным толькі вугламі. Арабы адмовіліся прыняць план ААН і не прызналі факт самаабвяшчэння яўрэйскай дзяржавы. 15 мая 1948 года сілы арабскай кааліцыі ўварваліся на тэрыторыю, адведзеную ААН будучай яўрэйскай дзяржаве, з поўначы, усходу і поўдня. У выніку араба-ізраільскай вайны каля паловы тэрыторый, вылучаных пад арабскую дзяржаву, а таксама Заходні Іерусалім, апынуліся пад кантролем дзяржавы Ізраіль. Астатнія тэрыторыі мандата, уключаючы і Усходні Іерусалім, апынуліся пад кантролем Іарданіі і Егіпта і заставаліся пад іх кіраваннем да Шасцідзённай вайны, у выніку якой яны перайшлі пад кантроль Ізраіля. Да пачатку 1980-х гадоў арабскія дзяржавы (за выключэннем Егіпта) не прызнавалі права дзяржавы Ізраіль на існаванне і падтрымлівалі прэтэнзіі палесцінскіх арабаў на тэрыторыю Ізраіля. У канцы 1980-х гадоў «Арганізацыя вызвалення Палесціны» (АВП) прызнала дэ-факта араба-ізраільскую мяжу станам на 4 чэрвеня 1967 года. Гэта прызнанне зрабіла магчымым заключэнне ў 1993 годзе Пагадненняў у Осла паміж Ізраілем і АВП і стварэнне Палесцінскай нацыянальнай адміністрацыі (ПНА). Тым не менш рух «ХАМАС» (у шэрагу краін прызнаны тэрарыстычным) да гэтага часу не прымае права Ізраіля на існаванне. Некаторыя прадстаўнікі ХАМАС усё ж лічаць магчымым казаць пра верагоднасць працягу перамір’я ў выпадку адыходу Ізраіля да межаў 1967 года, вызвалення Ізраілем усіх палесцінскіх зняволеных і прадастаўлення магчымасці бежанцам вярнуцца на свае землі. Падобнага меркавання прытрымліваюцца і некаторыя прадстаўнікі ФАТХ. У прыватнасці, часовы павераны ў справах Дзяржавы Палесціна ў Расіі Фаед Мустафа (прадстаўнік партыі ФАТХ, якая прайграла на парламенцкіх выбарах у ПНА ў 2006 годзе, але ўтрымала кантроль над Заходнім берагам ракі Іардан) сцвярджаў[36]:
Варта адзначыць, што інтэрв’ю змяшчае недакладнасці — па названай рэзалюцыі Іерусалім пераходзіць пад кантроль ААН, а не Палесціны і Ізраіля (з чым Фаед, як відаць з тэксту інтэрв’ю, не згодны). Больш за тое, са сцвярджэннем Фаеда не згодны як законна выбраныя прадстаўнікі ад ХАМАС (не прызнаюць Ізраіль наогул), так і прадстаўнікі ізраільскага ўрада. Пры гэтым, у Асноўным законе ПНА ў якасці яе сталіцы паказаны Іерусалім без ўказання на якую-небудзь яго частку. У чэрвені 2009 года прэзідэнт Расіі Дзмітрый Мядзведзеў, выступаючы на сустрэчы з пастаяннымі прадстаўнікамі краін-членаў Лігі арабскіх дзяржаў у Каіры, заявіў: «Абавязковым вынікам такога ўрэгулявання павінна стаць стварэнне незалежнай, суверэннай і жыццяздольнай палесцінскай дзяржавы са сталіцай ва Усходнім Іерусаліме, суіснаванне ў міры і бяспецы з усімі краінамі рэгіёну, зразумела, і з Ізраілем.»[37]. Пры гэтым кіраўнікі ПНА неаднаразова заяўлялі пра тое, што іх мэтай з’яўляецца стварэнне дзяржавы, «свабоднай ад яўрэяў», што выклікае непрыманне і адпаведныя гістарычныя паралелі з палітыкай Трэцяга рэйха як у Ізраілі, так і за яго межамі[38][39][40][41]. Гл. таксама
Зноскі
Літаратура
Спасылкі
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.svg)
Portal di Ensiklopedia Dunia
