Дэнамінацыя (эканоміка)

Дэнамінацыя расійскага рубля ў 1998 годзе: намінал скараціўся ў 1000 разоў (на тры парадкі)

Дэнамінацыя (ад лац.: denominátiodenominátio — «перайменаванне») — змена намінальнага кошту грашовых знакаў пасля гіперінфляцыі з мэтай стабілізацыі валюты і спрашчэння разлікаў.

У ходзе дэнамінацыі адбываецца абмен старых грашовых знакаў на новыя, якія маюць, як правіла, меншы намінал. Старыя грашовыя знакі могуць выводзяцца з абарачэння:

• на працягу некалькіх тыдняў, што прыводзіць да абмену не ўсёй наяўнай на руках грашовай масы;
• на працягу года або некалькіх гадоў, калі старыя грошы ходзяць адначасова з новымі і паступова выводзяцца з абарачэння.

У гісторыі СССР і Расіі дэнамінацыя адбывалася некалькі разоў: у 1922, 1923, 1924, 1947, 1961 і 1998 гадах.

да 1922	1922—1923	1923—1924	1924—1947	1947—1961	1961—1998	1998--ц.ч.
${\displaystyle 1}$
${\displaystyle 10000}$	${\displaystyle 1}$
${\displaystyle 10^{6}}$	${\displaystyle 100}$	${\displaystyle 1}$
${\displaystyle 5\cdot 10^{10}}$	${\displaystyle 5\cdot 10^{6}}$	${\displaystyle 50000}$	${\displaystyle 1}$
${\displaystyle 5\cdot 10^{11}}$	${\displaystyle 5\cdot 10^{7}}$	${\displaystyle 5\cdot 10^{5}}$	${\displaystyle 10}$	${\displaystyle 1}$
${\displaystyle 5\cdot 10^{12}}$	${\displaystyle 5\cdot 10^{8}}$	${\displaystyle 5\cdot 10^{6}}$	${\displaystyle 10^{2}}$	${\displaystyle 10}$	${\displaystyle 1}$
${\displaystyle 5\cdot 10^{15}}$	${\displaystyle 5\cdot 10^{11}}$	${\displaystyle 5\cdot 10^{9}}$	${\displaystyle 10^{5}}$	${\displaystyle 10^{4}}$	${\displaystyle 1000}$	${\displaystyle 1}$

Дэнамінацыя 1922 года была праведзена з каэфіцыентам 10 000:1 для савзнакаў, то бок дзесяць тысяч старых рублёў адпавядалі аднаму новаму. Як ў Савецкай Расіі металічныя грошы да 1921 года не выпускаліся, абмен манет не праводзілі. Савзнакі працягвалі хаджэнне нароўні з цвёрдым чырвонцам да 1924 года.

Дэнамінацыя 1947 года міністра фінансаў Зверава была праведзена з каэфіцыентам 10:1 для папяровых грошай, гэта значыць 10 старых рублёў адпавядалі аднаму новаму. Пры гэтым цэны знізіліся, але парадак цэн, заробкаў і іншых плацяжоў застаўся тым жа, таму многія не лічаць гэтую грашовую рэформу дэнамінацыяй. У яе болей прыкмет грашовай рэформы канфіскацыйнага характару, падобнай да паўлаўскага абмену сторублёвых купюр або да ўвядзення нямецкай маркі.

Усе манеты выпускаў 1923—1947 працягвалі хаджэнне без змены кошту (1:1).

Грошы на рахунках ашчадных кас СССР да 3000 руб. (каля 90 % усіх укладаў насельніцтва) абменьваліся з каэфіцыентам 1:1, ад 3 да 10 тысяч руб. — з каэфіцыентам 3:2, звыш 10 000 руб. — 2:1.

Грошы на рахунках калгасаў, саўгасаў, кааператываў абменьваліся з каэфіцыентам 5:4 незалежна ад сумы.

Абмен праводзілі з 16 па 29 снежня 1947 года. З 29 снежня старыя наяўныя грошы абнуліліся.

Дэнамінацыя 1961 года была праведзена з каэфіцыентам 10:1, то бок 10 старых рублёў адпавядалі 1 новаму.

• Манеты вартасцю 1, 2 і 3 капейкі, у тым ліку выпушчаныя да дэнамінацыі 1947 года, працягвалі хаджэнне без змены кошту (гэта значыць, за 13 гадоў (з 29 снежня 1947 г. па 1 студзеня 1961 года) кошт медных грошай фактычна павялічылася ў сто разоў, чым, напрыклад, скарысталіся героі фільма «Мянялы»)
• Манеты наміналам 5, 10, 15, 20 капеек абменьваліся, як папяровыя грошы — дзесяць да аднаго
• З'явіліся манеты 50 коп. і 1 рубель, якіх не было з 1927 года

Аднак да правядзення рэформы долар ЗША каштаваў 4 рублі, а пасля яе правядзення курс быў прызначаны ў 90 капеек (1 рубель). Тое ж самае адбылося і з залатым зместам: замест каб атрымаць залатое забеспячэнне роўнае 2,22168 грама, рубель атрымаў толькі 0,987412 г золата. Такім чынам, рубель быў недаацэнены ў 2,25 разы, а пакупніцкая здольнасць рубля адносна імпартных тавараў, адпаведна, у столькі ж разоў зменшылася.

4 жніўня 1997 года выйшаў Указ Прэзідэнта Расійскай Федэрацыі № 822 «Аб змене намінальным кошту расійскіх грашовых знакаў і маштабу цэн»^[1].

Пастанаўляю пагадзіцца з прапановай Урада Расійскай Федэрацыі і Цэнтральнага банка Расійскай Федэрацыі пра ўзбуйненне расійскай грашовай адзінкі, правядзенне з 1 студзеня 1998 года дэнамінацыі рубля і замену рублёў, які знаходзяцца ў абарачэнні на новыя ў суадносінах 1000 рублёў грашыма старога ўзору на 1 рубель новых грошай, забяспечыўшы паралельнае абарачэнне старых і новых грашовых знакаў на працягу 1998 года.

Дэнамінацыя была праведзена з каэфіцыентам 1000:1, то бок аднаму новаму рублю адпавядалі 1000 старых (узору 1993 і 1995 гг.). Усе недэнамінаваныя манеты ЦБ Расіі (1, 5, 10, 20, 50, 100 рублёў і калекцыйныя), насуперак традыцыі двух папярэдніх дэнамінацый, перасталі быць законным плацежным сродкам, аднак у неабмежаванай колькасці абменьваліся нароўні з купюрамі на новыя манеты і купюры ва ўсіх аддзяленнях банкаў РФ з 1 студзеня 1998 па 31 снежня 2002.

Цікавы факт: каб купіць, напрыклад, пачак чыпсаў за 3500 р. трэба было набраць цэлую жменю з 50-рублёвых манет (100-рублёвыя сустракаліся даволі рэдка).

Улічваючы негатыўны досвед трохдзённага абмену 50 і 100-рублёвых купюр у СССР у 1991 годзе, абмен старых купюр быў магчымы да 2002 года. Прэзідэнт Расіі У. У. Пуцін працягнуў яго яшчэ на год^[2].

Новыя банкноты і манеты паступілі ў абарачэнне з 1 студзеня 1998 года. Вонкавы выгляд, колер і дызайн білетаў банка Расіі пры гэтай дэнамінацыі не мяняўся — з іх (узору 1995 года) толькі прыбралі тры нулі і ўвялі ў абарачэнне манету 1 рубель замест былой банкноты 1000 рублёў з выявай Уладзівастока.

Таксама былі ўведзеныя капеечныя манеты з выявай Георгія Перамаганосца (1, 5, 10, 50 капеек) і рублёвыя манеты (1, 2, 5 рублёў).

У 1998 годзе была выпушчана ў абарачэнне купюра вартасцю пяць рублёў з выявай Ноўгарада, аднак яе рэдка можна сустрэць, бо цяпер яе не выпускаюць (цалкам заменена пяцірублёвымі манетамі), а зношаныя банкноты выключаюць з абарачэння.

З канца 2007 года ў Расіі распаўсюдзіліся чуткі пра планаваную новую дэнамінацыю рубля. Прадстаўнікі фінансавых уладаў гэтую інфармацыю абверглі, а эксперты сцвярджалі, што дэнамінацыя ў тагачасных умовах была безсэнсоўная^[3][4].

Паводле Левада-Цэнтра, на жнівень 2008 года 91 % апытаных выказваліся супраць наяўнасці ў грашовым абарачэнні капейкі, супраць пяці капеек — 83 %.^[5]

У 2010 годзе выпуск манет наміналам 1 і 5 капеек спынены, аднак у 2014 годзе быў выпушчаны тыраж 1 і 5-капеечных манет.

Станам на пачатак 2013 года, з дзяржаў постсавецкай прасторы дэнамінацыю не праводзілі ў Эстоніі, Арменіі, Казахстане і Кіргізіі. У Беларусі дэнамінацыю праводзілі тройчы, у астатніх дзяржавах — аднойчы:

Дзяржава	Тэрміны	Валюта	Каэфіцыент
Латвія	05.03.1993—26.10.1993	латвійскі рубель→лат	200 : 1
Літва	25.06.1993—20.07.1993	літоўскі талон→літ	100 : 1
Малдова	29.11.1993	малдаўскі купон→малдаўскі лей	1000 : 1
Узбекістан	01.07.1994	узбекскі сум	1000 : 1
Беларусь	20.08.1994	беларускі рубель	10 : 1[6]
Грузія	1995	грузінскі купон→грузінскі лары	1 000 000 : 1
Украіна	02.09.1996—16.09.1996	карбаванец→грыўна	100 000 : 1
Расія	01.01.1998—31.12.1998	расійскі рубель	1000 : 1
Беларусь	01.01.2000	беларускі рубель	1000 : 1
Таджыкістан	30.10.2000—01.04.2001	таджыкскі рубель→самоні	1000 : 1
Азербайджан	01.01.2006	азербайджанскі манат	5000 : 1
Туркменістан	01.2009	туркменскі манат	5000 : 1
Беларусь	01.07.2016	беларускі рубель	10 000 : 1[7][8]

Дзяржава	Тэрміны	Валюта	Каэфіцыент
Германія	1923	рэйхсмарка	1 000 000 000 000 : 1
Грэцыя	1944	грэчаская драхма	50 000 000 000 : 1
Венгрыя	01.08.1946	пенгё→форынт	400 000 000 000 000 000 000 000 000 000 : 1
Польшча	1950	злоты	100 : 3 (зарплаты і кошты), 100 : 1 (наяўныя)
Балгарыя	1952	балгарскі леў	100 : 1
Францыя	1958	французскі франк	100 : 1
Балгарыя	1962	балгарскі леў	10 : 1
Бразілія	1967	крузейра→новы крузейра	1000 : 1
В’етнам	1979	донг	100 : 1
Ізраіль	24.02.1980-31.03.1984	ізраільская ліра→шэкель	10 : 1
Ізраіль	04.09.1985-04.09.1986	шэкель→новы шэкель	1000 : 1
Бразілія	03.03.1986	новы крузейра→крузадо	1000 : 1
Бразілія	16.01.1989	крузадо→новы крузадо	1000 : 1
Паўночная Македонія	05.05.1993	македонскі дэнар	100 : 1
Бразілія	01.08.1993	крузадо→крузейра рэал	1000 : 1
Бразілія	01.07.1994	крузейра рэал→бразільскі рэал	2750 : 1
Польшча	1995	злоты	10 000 : 1
Балгарыя	05.07.1999	балгарскі леў	1000 : 1
Турцыя	2005	турэцкая ліра	1 000 000 : 1
Румынія	2005	румынскі лей	10 000 : 1
Зімбабвэ	01.08.2006	долар Зімбабве	1000 : 1
Венесуэла	2008	балівар	1000 : 1
Зімбабвэ	30.07.2008	долар Зімбабве	10 000 000 000 : 1
Зімбабвэ	02.02.2009	долар Зімбабве	1 000 000 000 000 : 1

• Грашовая рэформа
• Дэвальвацыя
• Рэвальвацыя
• Рубель

• Сотня без нуля. Грашовыя рэформы, перажытыя краінай Архівавана 8 лютага 2008. «Новыя весткі», 22.01.2008
• Расіяне падрыхтаваліся да дэнамінацыі. 8.04.2008
• Што такое сапраўдны крызіс? Архівавана 18 снежня 2008.