Еўрапейскія каштоўнасці

Еўрапейскія каштоўнасці, або еўрапеізм — сукупнасць і сістэма каштоўнасцяў у Еўропе, асноўных прынцыпаў уладкавання сям’і, грамадства і дзяржавы, палітыка-эканамічных, прававых, культурных, этычных і іншых нормаў, якая аб’ядноўвае значную большасць жыхароў Еўропы (і, шырэй, «заходняга свету»), якая служыць асновай іх ідэнтычнасці^[1].

Еўрапейскія каштоўнасці лічыцца фундаментальнай базай Еўрапейскага Саюза (ЕС) і падставай еўрапейскай інтэграцыі^[2].

Еўрапейскія каштоўнасці замацаваны^[2] як сутнасць у прынятай Саветам Еўропы Еўрапейскай канвенцыі аб абароне правоў чалавека і асноўных свабод. Саветнік генеральнага сакратара Савета Еўропы Аляксандр Гесэль, тым не менш, перакананы, што, калі вядзецца пра еўрапейскія каштоўнасці, усе разумеюць адзін аднаго, хоць кожны і ўкладвае сваё бачанне прадмета^[3].

Кіраўнік Еўрапейскай акадэміі (Берлін) прафесар Эхарт Штратэншультэ падкрэслівае, што ЕС з’яўляецца супольнасцю еўрапейскіх каштоўнасцяў^[2]. У артыкуле 2 Дагавора пра Еўрасаюз пасля ўнясення змяненняў, прадугледжаных Лісабонскім дагаворам, гэта сфармулявана наступным чынам^[4]:

Артыкул 2. Каштоўнасці Саюза.

Каштоўнасцямі, на якіх заснаваны Саюз, з’яўляюцца павага чалавечай годнасці, свабоды, дэмакратыі, роўнасці, вяршэнства закона і павага правоў чалавека, уключаючы правы асоб, якія належаць да меншасцяў. Гэтыя каштоўнасці з’яўляюцца агульнымі для сукупнасці дзяржаў-членаў, якія характарызуюцца плюралізмам, недыскрымінацыяй, памяркоўнасцю, справядлівасцю, салідарнасцю і роўнасцю паміж жанчынамі і мужчынамі.

У прэамбуле Хартыі Еўрасаюза па правах чалавека гэтыя каштоўнасці-прынцыпы^[5] выкладзены так: прынцып павагі да чалавечай годнасці, прынцып забеспячэння правоў і свабод чалавека і грамадзяніна, прынцып роўнасці, прынцып салідарнасці, прынцып дэмакратыі і прынцып прававой дзяржавы. Падкрэсліваецца, што яны заснаваны на духоўнай, маральнай і гістарычнай спадчыне народаў Еўропы^[5][6].

Большасць прыхільнікаў канцэпцыі еўрапейскіх каштоўнасцяў адносяць да іх наступнае^[2][6]:

• агульнасць гістарычнага лёсу і спадчыны народаў Еўропы і, шырэй, Захаду;
• права нацый на самавызначэнне;
• парламентарызм, дэмакратычнае ўладкаванне дзяржавы і грамадства, якое ўключае асаблівую ўвагу да захавання правоў меншасцяў, іх падтрымку;
• вяршэнства права, прававую культуру;
• рыначную эканоміку, базаваную на прыватнай уласнасці;
• сацыяльную справядлівасць, абапёртую на сацыяльнае партнёрства;
• прыярытэт правоў чалавека, суверэнітэту асобы над дзяржаўным суверэнітэтам, ліберальны індывідуалізм;
• свецкасць грамадства і культуры, заснаванай, аднак, на хрысціянскай спадчыне;
• талерантнасць і шматкультурнасць.

Ёсць і «аўтаномныя» сістэмы поглядаў на прадмет. Так, старшы даследчык Цэнтра еўрапейскіх палітычных даследаванняў (Брусель), былы пасол Еўрапейскай камісіі ў Расіі, прафесар Майкл Эмерсан прызнае, што ў афіцыйных дакументах Еўрасаюза і Савета Еўропы каштоўнасці вызначаны толькі часткова, і прапануе кіравацца ўласным спісам «дзесяці еўрапейскіх запаведзяў»^[7]:

• Дэмакратыя і правы чалавека;
• Чатыры свабоды — агульны рынак, свабоднае перамяшчэнне, пражыванне і занятасць грамадзян;
• Сацыяльнае партнёрства;
• Шматнацыянальнасць, адмаўленне ад нацыяналізму;
• Свецкі мультыкультуралізм;
• Антытаталітарызм і антымілітарызм, але без пацыфізма;
• Шматвектарнасць знешняй і ўнутранай палітыкі;
• Трохузроўневае кіраванне — наднацыянальны, нацыянальны і рэгіянальны ўзроўні;
• Адкрытасць для ўсіх еўрапейскіх дэмакратый;
• Змены, эвалюцыя межаў Еўрасаюза.