Замежныя рабочыя ў СССР (1922—1939)

У перыяд з 1922 па 1939 год у СССР жылі і працавалі прыкладна 70—80 тысяч замежных рабочых^[1].

Да канца 1921 года на савецкіх заводах было занята не менш за 500 немцаў і некалькі сотняў іншых замежнікаў^[1]. Пры Савеце працы і абароны дзейнічала пастаянная камісія па замежнай іміграцыі, якая за перыяд 1922—1925 гадоў атрымала каля 420 000 запытаў, але толькі 5503 атрымалі дазвол на працу ў Саюзе. У асноўным замежнікі былі задзейнічаны ў сельскай гаспадарцы^[1]. Большасць рабочых былі членамі сацыялістычных або камуністычных партый альбо мелі сувязі з рабочымі партыямі або рухамі за працоўныя правы. Некаторых у маладой савецкай дзяржаве прыцягвала бальшавісцкая палітыка па барацьбе з расавай няроўнасцю^[2], жанчын — палітыка па барацьбе з гендарнай няроўнасцю^[3].

Павелічэнне колькасці замежнікаў у 1930-я гады было звязана з індустрыялізацыяй. Савецкаму кіраўніцтву патрабаваліся кадры для камплектавання новых прадпрыемстваў. Паводле планаў, з-за мяжы меркавалася прыцягнуць да 40 000 чалавек. Прытоку рабочых спрыяла Вялікая дэпрэсія ў заходніх краінах^[1]. З замежнікамі заключаліся кантракты на адзін, два ці тры гады^[2]. Пры гэтым, у адрозненне ад папярэдняга дзесяцігоддзя, у СССР дапускаліся толькі кваліфікаваныя спецыялісты^[1].

Да пачатку 1931 года ў савецкай прамысловасці было занята 10 тысяч замежнікаў. У сярэдзіне 1932 года іх колькасць павялічалася да 42 230 чалавек. З іх 50 % былі немцамі або аўстрыйцамі, 25 % амерыканцамі, а астатнія — фіны, чэхі, італьянцы, французы, шведы і японцы. Яны ў асноўным займалі ключавыя тэхнічныя пасады^[1]. 88 працэнтаў замежных работнікаў былі членамі прафсаюзаў, а 40 працэнтаў рэгулярна ўдзельнічалі ў вытворчых нарадах^[4]. 60 працэнтаў лічыліся ўдарнікамі. Некалькі чалавек былі ўзнагароджаны ордэнам Леніна^[4].

Большасць замежных рабочых карысталіся асаблівымі прывілегіямі. Спецыялісты часта атрымлівалі лепшае жыллё, чым мясцовыя рабочыя, і значна большы заробак (у 8—10 разоў)^[5]. Для іх дзяцей ствараліся школы з навучаннем на англійскай або нямецкай мовах. Таксама для рабочых выдавалася англамоўная газета Moscow Daily Times^[6][7]. Нягледзячы на запатрабаванасць, часта спецыялісты сутыкаліся з кепскімі ўмовамі жыцця і затрыманнем заробкаў, што выклікала забастоўкі^[5][1].

Пасля 1933 года савецкі ўрад спыніў выплаты замежнікам у цвёрдай валюце, і колькасць рабочых скарацілася да менш чым 20 000 чалавек. У часы Вялікага тэрору было арыштавана больш за 10 000 спецыялістаў, якія пасля былі альбо дэпартаваныя, альбо адпраўленыя ў ГУЛАГ. Пасля падпісання пакта Молатава — Рыбентропа ў жніўні 1939 года сотні нямецкіх замежных рабочых былі дэпартаваныя ў нацысцкую Германію. Тыя, хто не быў арыштаваны ці дэпартаваны, на фоне неспрыяльнага становішча ў краіне пакінулі Савецкі Саюз^[1].

• Савецкія грамадзянскія спецыялісты за мяжой