Канстытуцыйны крызіс у Перу (2019)

Канстытуцыйны крызіс у Перу (2019) — канфлікт паміж выканаўчай і заканадаўчай галінамі ўлады Перу, які прывёў да роспуску кантраляванага апазіцыяй парламента і фактычнага двоеўладдзя ў краіне. Кожны з бакоў канфлікту абвінавачваў сваіх апанентаў у парушэнні нацыянальнага заканадаўства^[1].

Нагодай для крызісу паслужыў канфлікт вакол прызначэння аднаго з суддзяў Канстытуцыйнага суда. Прэзідэнт Віскара запатрабаваў ад парламента адмовіцца ад прызначэння на гэтую пасаду спрэчнага кандыдата, пагражаючы ў адваротным выпадку распусціць Кангрэс^[2].

Тым часам кіраўнік урада Перу Сальвадор дэль Солар вынес на галасаванне парламента пытанне аб даверы ўраду, аднак дэпутаты адклалі разгляд гэтага пытання, заняўшыся замест гэтага назначэннямі ў Канстытуцыйны суд^[3]. У сувязі з гэтым Прэзідэнт Перу Марцін Віскара 30 верасня 2019 года распусціў Кангрэс Перу^[4] і прызначыў новага старшыню ўрада. Ім стаў былы міністр юстыцыі Вісэнтэ Себаёс.

У сваю чаргу, распушчаны прэзідэнтам парламент прызнаў Марціна Віскару часова недзеяздольным і адхіліў яго ад улады, прызначыўшы часова выконваючым абавязкі прэзідэнта віцэ-прэзідэнта, былога старшыню Савета міністраў Мерседэс Араас^[5].

Канфлікт паміж прэзідэнтам і заканадаўчай уладай Перу прывёў да шматтысячным маніфестацыі ў падтрымку прэзідэнта Марціна Віскары, якія прайшлі ў многіх гарадах краіна^[6]. Паводле звестак інфармацыйнага агенцтва Andina, камандаванне ўзброеных сіл і кіраўніцтва паліцыі Перу заявілі, што працягнуць падпарадкоўвацца Віскары.

1 кастрычніка Араас абвясціла аб сваёй адстаўцы, а Віскара выдаў указ аб датэрміновых парламенцкіх выбарах на 26 студзеня 2020 года^[5].

Перадгісторыя

Прэзідэнцкая і заканадаўчая галіны ўлады Перу знаходзіліся ў канфлікце з пачатку тэрміну паўнамоцтваў былога прэзідэнта Педра Пабла Кучынскі, які атрымаў ў 2016 годзе перамогу над лідарам партыі «Народная сіла» (ісп.: Fuerza Popular) Кейка Фухіморы, дачкой былога прэзідэнта Перу Альберта Фухіморы, які адбывае 25-гадовы тэрмін па абвінавачванні ў карупцыі і іншых цяжкіх злачынствах. 15 верасня 2017 года Кангрэс прагаласаваў за недавер прэм’ер-міністру і кабінету, што прывяло да поўнай змены ўрада і прызначэнні новага прэм’ер-міністра^[7]^[8].

Кучынскі пакінуў свой пост у сакавіку 2018 гады пасля скандалу, звязанага з купляй галасоў выбаршчыкаў^[9]. Яго змяніў першы віцэ-прэзідэнт Марцін Віскара^[10].

Віскара зрабіў сваім галоўным прыярытэтам барацьбу з карупцыяй^[4]. Ён прапанаваў правесці канстытуцыйны рэферэндум з мэтай увядзення забароны на прыватнае фінансаванне палітычных кампаній, забароны на перавыбранне дэпутатаў і фарміравання другой палаты ў парламенце^[11].

Тым часам у кастрычніку 2018 года па абвінавачванні ў адмыванні грошай і карупцыі, звязанай са скандалам вакол кангламерату Odebrecht, была арыштаваная сама Кейка Фухіморы^[12]. Яе прыхільнікі займалі большасць месцаў у Кангрэсе Перу і знаходзіліся ў апазіцыі да Віскары^[13]. Пасля арышту Фухіморы ў Кангрэс быў унесены законапраект, які меў мэтай перашкодзіць ажыццяўленню ў жыццё прапаноў Віскары аб двухпалатным парламенце і забароне на перавыбранне дэпутатаў^[14]. У канчатковым выніку перуанцы на рэферэндуме ў снежня 2018 года адобрылі прапановы Віскары^[15].

Закон аб недаверы

Па Канстытуцыі Перу выканаўчая ўлада можа распусціць Кангрэс пасля паўторнага галасавання аб недаверы^[8]^[4]. Першае галасаванне аб недаверы прайшло ў верасні 2017 года^[7]. 29 мая 2019 года Віскара ініцыяваў канстытуцыйны працэс, у выніку якога Кангрэс мог быць распушчаны, калі б ён адхіліў прапановы прэзідэнта, накіраваныя супраць карупцыі^[16].

27 верасня 2019 года прэзідэнт прапанаваў Кангрэсу правесці галасаванне аб недаверы^[8]. Віскара і Міжамерыканская камісія па правах чалавека раскрытыкавалі Кангрэс за тое, што парламентарыі заблакавалі прапанову аб правядзенні ўсеагульных выбараў, замест гэтага заняўшыся сцвярджэннем кандыдатур у Канстытуцыйны суд Перу без глыбокага абмеркавання асобы кандыдатаў. Віскара імкнуўся рэфармаваць працэс вылучэння кандыдатур у Канстытуцыйны суд, і пытанне аб адабрэнні або неадабрэнні яго прапановы ў Кангрэсе магло разглядацца як «выраз даверу да яго адміністрацыі».

Падзеі

Прызначэнне ў Канстытуцыйны суд

Ёсць здагадкі, што многія з кандыдатаў у Канстытуцыйны суд, прызначаных Кангрэсам, датычныя да карупцыі^[17]. Віскара прапанаваў змяніць працэдуру выбару суддзяў Канстытуцыйнага суда на больш «празрыстую». 30 верасня Кангрэс, ігнаруючы гэтую прапановы, прызначыў членам Канстытуцыйнага суда Перу стрыечнага брата Пэдра Алахеі, прэзідэнта Кангрэса, якому, хутчэй за ўсё, трэба было б вырашаць спрэчкі паміж Кангрэсам і прэзідэнтам^[4].

Роспуск Кангрэса

Віскара заявіў, што ўхваленне Кангрэсам кандыдатур суддзяў Канстытуцыйнага суда насуперак яго прапаноў^[4]^[18] уяўляе сабой другі акт недаверу яго ўраду, што дае яму права распусціць Кангрэс^[19], што ён і зрабіў вечарам 30 верасня, прызначыўшы датэрміновыя парламенцкія выбары на 26 студзеня 2020 года. Выступіўшы пасля гэтага з тэлезваротам да народа, прэзідэнт заявіў, што жадае рэфармаваць працэс намінацыі суддзяў, аднак з парламентам, паводле яго слоў, дамовіцца немагчыма^[2].

Спроба зрушэння прэзідэнта

У той самы дзень, калі Віскара абвясціў аб роспуску Кангрэса, заканадаўчы орган адмовіўся лічыць сябе распушчаным, абвясціў Віскару «часова няздольным займаць гэтую пасаду з-за парушэння канстытуцыйнага ладу» і прывёў да прысягі ў якасці выканаўцы абавязкаў кіраўніка дзяржавы віцэ-прэзідэнта краіны Мерсэдэс Араас^[4]^[6].

Уначы 30 верасня перуанцы сабраліся перад Заканадаўчым палацам Перу, каб выказаць пратэст супраць дзеянняў Кангрэсу і запатрабаваць зрушэння заканадаўцаў, у той час як кіраўнікі ўзброеных сіл Перу сустрэліся з Віскарай, абвясціўшы, што працягваюць прызнаваць яго прэзідэнтам Перу і кіраўніком узброеных сіл^[20].

Адстаўка Араас

Вечарам 1 кастрычніка Мерсэдэс Араас падала ў адстаўку^[5] і заклікала да правядзення парламенцкіх выбараў^[4].

Указ аб правядзенні парламенцкіх выбараў

Віскара выдаў указ аб правядзенні парламенцкіх выбараў 26 студзеня 2020 года^[5]. Арганізацыя амерыканскіх дзяржаў падтрымала гэтае рашэнне, заявіўшы, што «гэта канструктыўны крок, выбары прызначаныя ў адпаведнасці з канстытуцыйнымі тэрмінамі і канчатковае рашэнне застаецца за перуанскім народам»^[21].

У названы дзень былі праведзены парламенцкія выбары, на якіх перамагла права-цэнтрысцкая партыя «Народнае дзеянне».

Грамадскае меркаванне

Крысціна Армарыя з Асашыэйтэд Прэс пісала: «Роспуск Кангрэса ўкінуў Перу ў самы глыбокі канстытуцыйны крызіс за амаль тры дзесяцігоддзі, і гэта таксама можа стаць пачаткам апошняй змрочнай главы для самай вядомай палітычнай дынастыі краіны. Калі ў 1992 годзе заканадаўчы орган быў у апошні раз распушчаны, у прэзідэнцкім палацы знаходзіўся аўтарытарны лідар Альберта Фухіморы, што дыктаваў свае ўмовы. 27 гадамі пазней мы бачым, як з Кангрэсу выганяюць партыю, якую ўзначальвае яго любімая старэйшая дачка»^[22]. Апытанні грамадзкай думкі, праведзеныя Інстытутам перуанскіх даследаванняў (IEP), паказалі, што 84% рэспандэнтаў ухвалілі рашэнне Віскары аб роспуску Кангрэса^[18]. Аналагічнае апытанне, праведзенае перуанскім CPI, паказала, што роспуск Кангрэса падтрымлівалі 89,5% рэспандэнтаў^[23].