Палавое размнажэнне

Палавое размнажэнне — працэс у большасці эўкарыётаў, звязаны з развіццём новых арганізмаў з палавых клетак (у аднаклетачных эўкарыётаў пры кан’югацыі функцыі палавых клетак выконваюць палавыя ядры).

Першыя арганізмы, якія размножваліся палавым шляхам, адносяцца да стэнійскага перыяду мезапратэразою.

Утварэнне палавых клетак, як правіла, звязана з праходжаннем меёзу на якой-небудзь стадыі жыццёвага цыклу арганізма. У большасці выпадкаў палавое размнажэнне суправаджаецца зліццём палавых клетак, або гамет, пры гэтым аднаўляецца падвоены адносна гамет набор храмасом. У залежнасці ад сістэматычнага становішча эўкарыятычных арганізмаў палавое размнажэнне мае свае асаблівасці, але, як правіла, яно дазваляе аб’ядноўваць генетычны матэрыял ад двух бацькоўскіх арганізмаў і дазваляе атрымаць нашчадкаў з камбінацыяй уласцівасцей, якая адсутнічае ў бацькоўскіх формаў.

Эфектыўнасці камбінавання генетычнага матэрыялу ў нашчадкаў, атрыманых у выніку палавога размнажэння, спрыяюць:

выпадковая сустрэча дзвюх гамет;
выпадковае размяшчэнне і разыходжанне да палюсоў дзялення гамалагічных храмасом пры меёзе;
красінговер паміж гамалагічнымі храмасомамі.

Такая форма палавога размнажэння як партэнагенез не прадугледжвае зліцця гамет. Але партэнагенез усё роўна лічыцца палавым размнажэннем, бо арганізм развіваецца з палавой клеткі (аацыта).

У многіх групах эўкарыётаў адбылося паўторнае знікненне палавога размнажэння, або яно адбываецца вельмі рэдка. У прыватнасці, у аддзел дэйтэраміцэтаў (грыбы) аб’ядноўвае шырокую групу філагенетычных аскаміцэтаў і базідыяміцэтаў, якія страцілі палавы працэс. Да 1888 года меркавалася, што сярод наземных вышэйшых раслін палавое размнажэнне цалкам страчана ў цукровага трыснягу. Страта палавога размнажэння ў якой-небудзь групе шматклетачных жывёл не апісана. Аднак вядомыя шматлікія віды (ніжэйшыя ракападобныя — дафніі, некаторыя тыпы чарвякоў), здольныя ў спрыяльных умовах размнажацца партэнагенетычна на працягу дзясяткаў і сотняў пакаленняў. Напрыклад, некаторыя віды калаўротак на працягу мільёнаў гадоў размножваюцца толькі партэнагенетычна, нават утвараючы пры гэтым новыя віды.

У шэрагу поліплоідных арганізмаў з няцотнай колькасцю набораў храмасом палавое размнажэнне адыгрывае малую ролю ў падтрыманні генетычнай зменлівасці ў папуляцыі ў сувязі з утварэннем незбалансаваных набораў храмасом у гаметах і ў нашчадкаў.

Магчымасць камбінаваць генетычны матэрыял пры палавым размнажэнні мае вялікае значэнне для селекцыі мадэльных і важных гаспадарчых арганізмаў.