Паўстанне Арміі Махдзі
Паўстанне Арміі Махдзі (араб. انتفاضة جيش المهدي) — назва двух шыіцкіх паўстанняў у Іраку супраць амерыканскай акупацыі. Дадзеныя падзеі лічацца самым буйным узброеным выступленнем за ўсю вайну. Рухаючай сілай тут стала аднайменная групоўка пад пачаткам багаслова Муктады ас-Садра. У глебе знаходзілася мэта шыітаў падвінуць сунітаў на іракскай палітычнай арэне, стварыўшы ісламскую рэспубліку па іранскаму тыпу. Каталізатарам да паўстання сталі масавыя арышты і закрыццё газеты «Аль-Хауза», пасля чаго значную частку краіны ахапілі ўзброеныя хваляванні, накіраваныя супраць міжнароднай кааліцыі і падначаленых ёй мясцовых сілавікоў. Папярэднія падзеіДа канца 2003 года рэлігійныя і палітычныя лідары іракскіх шыітаў вылучылі патрабаванні правесці ўсеагульныя выбары і перадаць уладу абранаму ўраду. Шыіты разлічвалі такім чынам атрымаць у свае рукі палітычную ўладу ў краіне, якая традыцыйна знаходзілася ў суніцкай меншасці (асабліва ў эпоху кіравання Садама Хусейна). Іх патрабаванні разыходзіліся з намерамі часовай кааліцыйнай адміністрацыі (яна збіралася саступіць месца спецыяльна сфармаванаму пераходнаму ўраду, што павінен быў кіраваць Іракам да будучых выбараў). Пазіцыя ЗША выклікала незадаволенасць у шэрагах шыітаў. Найбольш радыкальным іх прадстаўніком быў мула Муктада ас-Садр, які выступаў за вывад замежных войск з Ірака і за стварэнне ісламскай рэспублікі[16][17]. 13—14 сакавіка 2004 года на сакрэтным пасяджэнні шыіцкіх арганізацый у Лондане была вызначана неабходнасць пачатку масавага паўстання ў Іраку. Як адзначыла электронная газета «Іслам-он-лайн», на сустрэчы члены шыіцкіх арганізацый з розных краін прынялі рашэнне, што «шыіты — паслядоўнікі духоўнага аўтарытэту Муктады ас-Садра — далучацца да супраціву акупантам у «суніцкім трохвугольніку». Пасля сыходу акупантаў у Іраку будзе створана плюралістычная дэмакратычная ісламская дзяржава, арыентаванае на ісламскі свет, а не на Захад»[16]. Адначасова іракская апазіцыя рыхтавала ідэалагічную глебу, разгарнуўшы антыамерыканскую агітацыю, заклікаючы да адмовы ад супрацоўніцтва з замежнікамі. У адказ кіраўнік акупацыйнай адміністрацыі Пол Брэмер у канцы сакавіка загадаў закрыць галоўны друкаваны орган прыхільнікаў ас-Садра газету «Аль-Хауза», а ў кантраляваны «Арміяй Махдзі» багдадскі раён Садр-Сіці былі ўведзены амерыканскія войскі, пачаліся арышты. Адказам на гэтыя дзеянні стала паскарэнне мабілізацыі апалчэння[18]. Паўстанне 2004 года Шыіцкае паўстанне, супаўшы з актывізацыяй суніцкіх баевікоў на захадзе краіны, пачалося 4 красавіка, і ў наступныя некалькі дзён амаль ва ўсіх гарадах Цэнтральнага і Паўднёвага Ірака шлі жорсткія сутыкненні. Хутка высветлілася, што выдзеленых для падаўлення абодвух мецяжоў сіл відавочна недастаткова; амерыканскія байцы ўгразлі ў вулічных баях за Фалуджу, тым больш, што ў вышэйшага камандавання было мноства праблем у розных іншых раёнах краіны[19]. На гэтым фоне шыіцкія байцы прыступілі да захопу ўрадавых будынкаў і паліцэйскіх участкаў, нападам на пасты і канвоі кааліцыйных сіл у Багдадзе, Куфе, Кут эль-Амарэ, Эн-Наджафе, Кербеле, Басры і іншых гарадах шыіцкага поўдня Ірака[20]. Аперацыя «Чорная нядзеля»Асабліва жорсткія баі шлі ў багдацкім раёне Садр-Сіці, цэнтры руха Садра. Тут амерыканскія войскі і іх саюзнікі сканцэнтравалі групную групоўку войск, якая павінна была разграміць праціўніка ў рамках аперацыі «Чорная нядзеля»[21]. Спачатку армія ЗША не ўсталёўвала блакаду вакол Садр-Сіці і не мела ваенных кантрольна-прапускных пунктаў вакол мясцовых трушчоб. Задача знішчэння «Арміі Махдзі» ў гэтым раёне была нялёгкай для кааліцыі па двух прычынах. Па-першае, гэта страх перад масавымі ахвярамі сярод грамадзянскага насельніцтва ў выпадку прамога нападу з-за вялікай колькасці людзей, якія жывуць у раёне. Па-другое, вузкія вуліцы ў Садр-Сіці абцяжарвалі рух бранятэхнікі. Аднак нягледзячы на гэта, 1-я кавалерыйская дывізія ЗША пастаянна захоўвала свабоду перамяшчэння ў раёне, кожны дзень праводзячы шматлікія патруляванні, нават ноччу[22]. Тут яшчэ 4 красавіка партызаны атакавалі амерыканскі патруль, а іракская паліцыя пасля невялікай сутычкі была выгнана з трох участкаў[23]. Аднак пасля жорсткага бою ЗША аднавілі кантроль над паліцэйскімі ўстановамі. Тым не менш, члены «Арміі Махдзі» ўсё яшчэ захоўвалі кантроль над многімі трушчобнымі раёнамі Садр-Сіці. Наступнае буйное сутыкненне адбылося 9 мая, калі група з дзевяці байцоў Нацыянальнай гвардыі ЗША трапіла ў акружэнне баевікоў. Нягледзячы на тое, што мясцовыя ўрадавыя сілы адмовіліся іх ратаваць, амерыканцам атрымалася выйсці жывымі. У наступныя месяцы Садр-Сіці знаходзіўся ў стане амаль пастаянных баёў. У гэты час баевікі пачалі праводзіць рэйды супраць кааліцыйных сіл за межамі Садр-Сіці ў іншых частках Багдаду, як, напрыклад, 4 чэрвеня, калі «Армія Махдзі» зладзіла засаду на патруль ЗША на Палесцінскай вуліцы, у выніку чаго загінулі, па розных крыніцах, ад пяці да пятнаццаці амерыканскіх салдат. Час ад часу адбываліся цяжкія вулічныя баі. Адзін з такіх баёў адбыўся 7 верасня, падчас бою на ўскраінах раёна быў забіты адзін амерыканскі салдат і 40 іракцаў, яшчэ 270 чалавек атрымалі раненні. У той жа дзень тры іншых амерыканскіх салдата былі забіты ў ходзе серыі нападаў у розных частках сталіцы[24]. Узяцце паўстанцамі Эль-Кута5 красавіка пачаліся пратэстныя хваляванні ў горадзе Эль-Кут, які знаходзіўся ў зоне адказнасці 6-й асобнай механізаванай брыгады са складу ўкраінскага ваеннага кантынгенту. Ужо раніцай 6 красавіка на групы патрулявання 61-га батальёна са складу брыгады напалі ўзброеныя атрады. Налётчыкі шырока выкарыстоўвалі лёгкую зброю, гранатамёты РПГ-7, снайперскі агонь. Тым не менш, украінцы адбілі атаку. Пасля гэтага пачаўся абстрэл будынка часовай акупацыйнай адміністрацыі. Вечерам мабільныя часці былі вымушаны адступіць да берага ракі Тыгр. Пазыцыі ўкраінскіх сіл у горадзе і паўночна-ўсходняй частцы базавага лягера былі таксама абстраляны з мінамётаў. Украінскае камандаванне прымае рашэнне ўзяць падраздзяленні ў базавы лагер і пакінуць горад. У Эль-Кут заставаліся толькі некаторыя байцы, якіх перакрылі ў часовым будынку грамадзянскай адміністрацыі. Затым, ноччу знішчыўшы да дзесяці агнявых пунктаў, падраздзяленне без страт прыбыло ў базавы лагер, а горад апынуўся за паўстанцамі[9][10]. Перамовы Пасля цяжкіх баёў, што зацягнуліся да чэрвеня, амерыканскім войскам удалося аднавіць кантроль над Эн-Наджафам і Кербелай, а таксама заключыць перамір’е з шыіцкімі партызанамі, аднак у жніўні таго ж года паўстанне Махдзі ўспыхнула з новай сілай. ЗША спрабавалі схіліць ас-Садра да прымірэння пры пасярэдніцтве прызначанага імі кіраўніка пераходнага іракскага ўрада Аяда Алаўі. Да перамоўнага працэсу падключыўся і аятала Алі Сістані. Яму ўдалося дамагчыся вываду байцоў «Арміі Махдзі» з Эн-Наджафа, дзе ў той момант ішлі самыя жорсткія баі, у абмен на аналагічныя крокі з боку амерыканцаў[18]. У выніку наступных перамоваў Муктада ас-Садр аддаў распараджэнне спыніць баявыя дзеянні і абвясціў аб гатоўнасці ўключыцца ў палітычны працэс. Аднак байцы яго руху не былі распушчаны па дамах. На працягу 2005—2008 гг. яны ўдзельнічалі ў баявых сутыкненнях як з кааліцыйнымі войскамі, так і з суніцкімі баявымі фарміраваннямі з ліку прыхільнікаў зрынутай партыі «Баас» і нават з байцамі шыіцкай баявой арганізацыі «Корпус Бадр»[18]. Паўстанне 2008 года  Аперацыя «Атака рыцараў»У 2007 годзе «Армія Махдзі» абвясціла аб адмове ад вядзення ўзброенай барацьбы тэрмінам на паўгода, і ў лютым 2008 года падоўжыла спыненне агню. Аднак неўзабаве пасля гэтага ўрад краіны выступіў з ініцыятывай правядзення буйной армейскай аперацыі ў Басры. Раней горад кантралявалі брытанскія войскі, якія ў снежні 2007 года перадалі адказнасць за сітуацыю ў Басры іракскім сілам бяспекі, аднак тут быў традыцыйна моцным уплыў арміі Махдзі, і пазіцыі іракскай арміі і паліцыі пасля сыходу брытанцаў апынуліся вельмі хісткімі. Камандуючы сухапутнымі войскамі Ірака генерал-лейтэнант Алі Гайдан абвясціў, што мэта аперацыі ў Басры — «ачысціць горад ад тых, хто паставіў сябе па-за законам»[11]. Як пісаў Віктар Мяснікоў, аглядальнік расійскага выдання «Независимое военное обозрение», асноўнай мэтай іракскага ўрада было аднавіць кантроль над экспартам нафты праз Басру (найбуйнейшы порт краіны). Ас-Садр заяўляў, што чыноўнікі кіруючай кааліцыі нажываюцца за кошт махінацый з экспартам; зрэшты, і сама «Армія Махдзі» была замяшана ў кантрабандзе нафты[11]. Аперацыя ў Басры, што насіла назву «Атака рыцараў», пачалася 25 сакавіка. Яна праводзілася пад асабістым кантролем прэм’ер-міністра Нуры аль-Малікі і была практычна цалкам іракскім мерапрыемствам, хоць кааліцыйныя войскі аказалі артылерыйскую і авіяцыйную падтрымку, калі ў гэтым паўстала неабходнасць. Увайшоўшы ў горад, падраздзяленні ўрадавых войск адразу ж сутыкнуліся з супрацівам баевікоў. Актыўныя баявыя дзеянні працягваліся амаль тыдзень. Хоць урадавым сілам не ўдалося дасягнуць значных поспехаў, 30 сакавіка ас-Садр абвясціў аб перамір’і, загадаўшы сваім партызанам пакінуць вуліцы Басры і іншых гарадоў Ірака[25]. Новыя баі за Садр-СіціАдразу пасля пачатку аперацыі ўрадавых войскаў баевікі «Арміі Махдзі» актывізавалі дзеянні ў іншых гарадах краіны, што вымусіла іракскі ўрад з 27 сакавіка ўвесці ў Багдадзе каменданцкую гадзіну[26]. Узброеныя сутычкі паміж баевікамі, іракскімі і амерыканскімі сіламі ў шыіцкім квартале Багдада Садр-Сіці і шэрагу гарадоў на поўдзень ад сталіцы працягваліся на працягу ўсяго красавіка. Партызаны нават абстрэльвалі «Зялёную зону», дзе размяшчалася амерыканскае пасольства. Аднак тут ужо да 5 мая кааліцыя змагла заняць частку вуліц. Хутка, 10—12 мая, паміж прадстаўнікамі ўрада і ас-Садрам было заключана новае пагадненне аб перамір’і. Паводле яго умовам, іракскія сілы бяспекі спынілі блакаду Садр-Сіці і атрымалі права на доступ у гэты квартал, затрыманне там падазраваных асоб і канфіскацыю незаконнай зброі. Паведамлялася, што за час баёў вакол гэтага квартала загінула звыш за 1000 чалавек[27]. Роля ІранаПаводле некаторых амерыканскіх крыніц, у перастрэлцы 2 жніўня 2004 года ля Эн-Наджафа на баку баевікоў удзельнічалі байцы ліванскай Хезбалы і КВІР Ірана[2]. У лютым 2007 года ЗША ўпершыню публічна апублікавалі доказы паставак зброі шыіцкай галіне паўстанцкага руху з Ірана. Па словах вайскоўцаў, з дапамогай гэтай зброі за апошнія тры гады былі забіты 170 амерыканцаў. На брыфінгу для прэсы, які праводзіўся ва ўмовах строгіх мер бяспекі, ваенныя дэманстравалі на двух невялікіх сталах выбухоўкі EFP, а таксама набор снарадаў для мінамётаў і гранатамётаў. На іх добра бачны серыйныя нумары, якія, па словах ваенных, паказваюць на непасрэдную сувязь гэтай зброі з іранскімі заводамі. Яны таксама мяркуюць, хоць гэтаму і няма прамых доказаў, што іранская кантрабанда гэтых ўзбраенняў у Ірак для выкарыстання супраць акупацыйных сіл адбывалася з адабрэння іранскага кіраўніцтва. Амерыканцы заявілі, што падобныя высновы зроблены на аснове агульных ацэнак разведкі[3]. Зноскі
Спасылкі |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.svg){kind=small}
Portal di Ensiklopedia Dunia
