Соф’я Аляксандраўна Яноўская
Соф’я Аляксандраўна Яноўская (31 студзеня 1896, Пружаны, Брэсцкая вобласць — 24 кастрычніка 1966, Масква) — расійскі матэматык, логік, філосаф, педагог, заснавальнік рускай школы філасофіі матэматыкі. Прафесар (1931); доктар фізіка-матэматычных навук (1935). БіяграфіяВучылася на Вышэйшых курсах у Адэсе. У 1918 годзе ўступіла ў партыю бальшавікоў, удзельнічала ў Грамадзянскай вайне, у 1920—1923 гадах член Адэскага губернскага камітэта кампартыі. У 1924—1929 гадах вучылася ў Інстытуце чырвонай прафесуры ў Маскве. З 1930 года ў Маскоўскім універсітэце: загадчык кафедры вышэйшай алгебры МДУ (у эвакуацыі, Перм, з 1941 года); у 1943—1959 гадах загадчык кафедры гісторыі матэматыкі і матэматычнай логікі МДУ; выкладала гісторыю і філасофію матэматыкі ў МДУ, з 1935 года кіравала навуковым семінарам па гісторыі і метадалогіі матэматыкі, а таксама семінарам па матэматычнай логіцы (сумесна з яе заснавальнікам І. І. Жыгалкіным). У 1936 годзе ўпершыню ў СССР стала чытаць лекцыі па матэматычнай логіцы. Навуковая дзейнасцьЯноўская актыўна садзейнічала стварэнню на механіка-матэматычным факультэце Маскоўскага дзяржаўнага ўніверсітэта самастойнай кафедры матэматычнай логікі на чале з А.Маркавым і да канца сваіх дзён была яе прафесарам. У 1920—1930-я гады Яноўская — актыўны прапагандыст ідэалагічнай лініі кампартыі сярод маскоўскіх матэматыкаў; крытыкуе «ідэалізм у матэматыцы», прадстаўленай, як яна лічыла, не толькі ў замежнай, але і ў савецкай навуцы (у Маскоўскай матэматычнай школе Лузіна). Але з сярэдзіны 1930-х гадоў Яноўская пачынае пераглядаць свае погляды, і ў 1940-я гг. яны карэнным чынам змяняюцца. Зараз афіцыйная фразеалогія выкарыстоўваецца ёю для выраза ўласнай дэыялектычнай філасофска-, гісторыка- і логіка-матэматычнай канцэпцыі. Яна па-новаму тлумачыць пытанні гісторыі дэдукцыйна-аксіяматычнага метаду, паказвае роля матэматычнай і лагічнай строгасці як апасродкаванай формы практыкі, як крытэрый праўды ў дэдукцыйных навуках; асэнсоўваючы праблематыку матэматычнай бясконцасці, яна характарызуе суадносіны класічнай і інтуіцыйнай (канстрыктыўнай) матэматыкі і логікі; адстойвае прыярытэт рускай навукі ў шматлікіх абласцях матэматычнай думкі (Лабачэўскі, Парэцкі, Жэгалкін, Шэйнфінкель, У. І. Шэстакоў і інш.); развівае вывучэнне пра ролю ў пазнанні працэдур уводзін і выключэнні абстракцый, фармулюе канцэпцыю «расшчаплення» паняццяў як сродкі іх удакладнення, паказвае дыялектычную сутнасць антыномій і апорый, фармуе значэнне логікі для тэхнікі; распрацоўвае алгарытм пошуку прапазіцыянальнага лагічнай высновы на аснове дэдукцыйных табліц Бэта; расчыняе сучаснае гучанне спадчыны Лабачэўскага; адкрывае невядомыя раней старонкі гісторыі матэматыкі ў Маскоўскім універсітэце. Яноўская шмат зрабіла для сцверджання ў СССР 40 — 60-х гадоў прынцыпу адзінства лагічнай навукі, якая распрацоўваецца як матэматыкамі, так і філосафамі. Яна арганізавала пераклады на рускую мову класічных лагічных прац Д. Гільберта і В. Акермана (1947), А. Тарскага (1948), С. К. Кліні (1957), Д. Пойя (1957), Р. Карнапа (1959) і інш., у шматлікіх выпадках выступаючы ў іх як аўтар уступных артыкулаў і навуковага кансультанта «Філасофскай энцыклапедыі» (1966—1967). Апошняя вялікая праца — падрыхтоўка рускага выдання «Матэматычных рукапісаў» К. Маркса, працу над якімі яна пачала яшчэ ў 30-х гг.; у Прадмове да выдання яна расчыніла метадалагічны сэнс Марксавых паняццяў «абвінанне метаду» і «стратэгема дзеяння», бачачы ў іх прадбачанне алгарытмічнага падыходу ў навуцы. Працы
Зноскі
Літаратура
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Portal di Ensiklopedia Dunia
